Шимал Полюс

Шимал полюс Шимал Бузлауукъ океанны арасындады, алайда теренлик 4000 м. чакълы бирди. Сау джылны Шимал полюсну къатында кючлю кёбджыллыкъ пак бузла дрейф этедиле. Къышны орта температурасы -40 °С, джайда асламысы бла 0 °С.

2007 джылны сентябрында Шимал полюсда эм джукъа буз эсленнгенди. Алимлени айтханларына кёре талай джылдан арктика бузла артына дери эрирге боллукъдула.

Биринчи болуб Шимал полюсха американлы Фредерик Кукну 1908 джылда, эмда Роберт Пирини 1909 джылда экспедициялары джетгенди деген оюм джюрюйдю. Алай а кертида болгъанмыдыла, огъесе джалгъан экспедицияламы болгъандыла белгили тюлдю.

1926 джылда полюсну башы бла дирижабль ётгенди, аны белгили полюсчу Руаль Амундсенни биргесине алыб, Умберто Нобиле джюрютгенди.

1937 джылны майында самолетну болушлугъу бла Шимал полюсну районунда биринчи илму-тинтиу дрейф этген станция орналады. Белгили орус алимни, Папанин Иванны башчылыгъы бла ишлегенди. Алай а ол станция полюсдан 40 километрни бир джанында болгъанды. Биринчи кере полюсну кесине 1948 джылны 23-чю апрелинде башха совет экспедиция джетгенди.

Американ суутюбю къайыкъ SSN-578 1959 джылда полюсну къатында къалкъгъанды, 1962 джылда уа совет атом суутюбю къайыкъда. 1977 джылны 17 апрелинде совет атом бузчачыучу кеме «Арктика» тенгизчиликни тарихинде, суубашы джюзюуде биринчи Шимал Полюсха джетгенди. Шимал полюсха джангыз кеси джетген адам болуб биринчи япон сиягъатчы Наоми Уэмурады.

Шимал полюсну координаты шимал кенгликни 90 градусуду, полюсну узунлугъу джокъду: кертилик бла Шимал полюс къайсы меридианда башланнган нохтады.

• Шимал полюсда джулдузла, планетала эмда Кюн горизонтну башында тюрленмеген мийикликлери барды.
• Кече бла кюн полюсда 182,5-шер кюнден къураладыла. Аны бла бирге джер бла кюн бир-бирлерин, Джерни Кюнню тёгерегине айланнганы себебли алмашдырадыла. Джерни кесини осуну тёгерегине айланнганы бла чырт байламлы болмайды кюн бла кечени ауушууу.
• Горизонтну башында Кюнню максимал мийиклиги, джайгъы кюнтурушну кюнюнде Кюнню мийкликгинден мийик болмайды: ол 23,25 градус чакълы бирди.
• Кёкдеги экватор Шимал полюсда горизонтну сызы бла бир болады. Кёк экватордан шималгъа болгъан джулдузла батмайдыла, къыбылагъа болгъанла уа - чыкъмайдыла, горизонту башында мийикликлерида тюрленмейди. Зенитде Чолпан джулдуз, надирде уа Дунияны къыбыла полюсуду.