Yad Vashem: Cofeb genedlaethol Israel i ddioddefwyr ac arwyr yr Holocost

Mae'r sefydliad wedi'i leoli ger Jerwsalem. Mae Yad Vashem yn golygu cofeb ac enw ac fe'i cymerir o Lyfr Eseia 56:5 yn y Beibl.

Yad Vashem

יָד וַשֵׁם
Aerial view of Yad Vashem
Sefydlwyd	19 August 1953
Lleoliad	Ar lethr orllewinnol Mynydd Herzl, a elwir hefyd yn 'Mynydd Coffad', pegwn yng ngorllewin Jeriwsalem, Israel
Coordinates	31°46′27″N 35°10′32″E / 31.77417°N 35.17556°E / 31.77417; 35.17556 35°10′32″E / 31.77417°N 35.17556°E / 31.77417; 35.17556
Math	Israel's official memorial to the victims of the Holocaust
Ymwelwyr	about 925,000 (2017), 800,000 (2016 and 2015)
Gwefan	yadvashem.org

Mae'r heneb yn cynnwys ystafell goffa, amgueddfa hanesyddol, "Neuadd y Namur", archif, llyfrgell, "Dyffryn y Cymunedau Dinistriedig" a pharc ymroddedig i'r bobl sydd wedi derbyn gwobr gan Yad Vashem, y "Cyfiawn Ymhlith y Cenhedloedd". Mae'r rhain i gyd yn bobl nad ydynt yn Iddewon a achubodd Iddewon yn ystod yr erledigaeth.

Lleolir Yad Vashem ar lethr gorllewinol Mynydd Herzl (a enwir wedi sefydlydd Seioniaeth, Theodor Herzl, a elwir hefyd yn Fynydd y Cofio, yng ngorllewin Jerwsalem, ar ucher o 804 metr (2,638 tr) uwch lefel y môr ac yn gyfagos i Goedwig Jerwsalem. Mae'r gofeb yn cynnwys cyfadeilad 180-dwnam (18.0 ha; 44.5-erw) sy'n cynnwys dau fath o gyfleusterau: rhai wedi'u neilltuo i astudiaeth wyddonol o'r Holocost a hil-laddiad yn gyffredinol, a chofebion ac amgueddfeydd sy'n darparu ar gyfer anghenion y cyhoedd mwy.

Yn y grefydd Iddewig mae’n bwysig bod corff yr ymadawedig yn cael ei gladdu ar ôl marwolaeth a bod y bedd yn aros heb ei ddifrodi. Fodd bynnag, nid oes unrhyw weddillion o lawer o ddioddefwyr yr Holocost wedi goroesi. Dyna pam mae gan Yad Vashem "Neuadd yr Enwau" sydd i fod nid yn unig i ddangos pa unigolion a gafodd eu llofruddio, ond hefyd i gymryd lle bedd.

Mae sefydliad Yad Vashem hefyd yn gweithio ar wyddoniadur hanesyddol/daearyddol, y Pinkasei Hakehillot, o bob un o’r tua 5000 o gymunedau Iddewig yn Ewrop a Gogledd Affrica a gafodd eu dileu’n llwyr neu’n rhannol yn ystod oes y Natsïaid.

Mae'r archifau'n cynnwys hanes yr Holocost (Hebraeg: Shoah). Mae ffotograffau a miloedd o deitlau ffilm yn cael eu storio mewn llawer o ieithoedd. Ymhellach, mae'r archif yn cynnwys miliynau o dudalennau o ddogfennau, gan y Natsïaid, gan Iddewon unigol a sefydliadau Iddewig, eiddo, treialon, alltudion a goroeswyr. Yn bennaf oll mae ymwelwyr yn gallu gweld y deunydd hwn.

Mae degau o filoedd o dystiolaethau personol wedi'u tapio neu eu trawsgrifio. Mae’r casgliad tystebau hwn wedi bod yn rhan o Restr Treftadaeth y Byd ar gyfer dogfennau ers 2013.

Mae'r casgliad cerfluniau, sy'n cael ei arddangos ar dir Yad Washem, yn cynnwys cerfluniau a chofebion gan, ymhlith eraill, Kosso Eloul ("Y Fflam Tragwyddol", 1960), Naftali Broom ("O'r Holocost i Aileni", 1970), Ilana Gur, Lea Michelson, Hubertus von Pilgrim ("Dachauer Todesmarsch", 1992), Nathan Rapoport ("Gwrthryfel Ghetto Warsaw" a "The Last March", 1976), Moshe Safdie ("Cofeb y Plant" a "Chofeb i'r Alltudion"), Boris Saktsier ("Janusz Korczak a'r Plant tz), Zahara Scha Scha ("Cangen Chwe-candalabrum", 1960), Buky Schwartz ("Gates", 1969 a "The Pillow of Heroism", 1970), Shlomo Selinger ("The Unknown Righteous Amoung the Nations", 1987), Marcelle Swergold ("Torah"), a Zadok Ben-David ("Er yw coeden dyn y maes", 2003).

Mae'r parc yn cynnwys wal goffa, Colofn yr Arwyr a nifer o henebion llai i goffau unigolion neu gymunedau sydd wedi gwahaniaethu'n arbennig eu hunain. Mae Yad Washem hefyd yn gartref i wybodaeth am y diplomydd o Sweden, Raoul Wallenberg, y diwydiannydd a thestun ffilm enwog o'r un Schindler's List, Oskar Schindler a Sempo Sugihara.

Sefydlwyd Yad Vashem ar 19 Awst 1953, o dan gyfraith a basiwyd gan y Knesset, senedd Israel.

Yn 2005, ehangodd Yad Vashem i bedair gwaith ei faint gwreiddiol. Digwyddodd hyn ar ôl cyfnod cynllunio a gweithredu deng mlynedd, 60 mlynedd ar ôl diwedd yr Ail Ryfel Byd. Adeiladwyd yr estyniad gan y pensaer Moshe Safdie. Mynychwyd yr agoriad, ar 15 Mawrth 2005, gan lawer o benaethiaid gwladwriaeth a llywodraeth o bob rhan o'r byd.

Yr unig arweinydd rhyngwladol i siarad yn yr ailagor oedd Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, Kofi Annan. Dywedodd wrth y 1,500 o wahoddedigion fod "CCU nad yw'n ymladd ar y blaen yn erbyn gwrth-Semitiaeth a mathau eraill o hiliaeth yn gwadu ei hanes." “Mae’r rhwymedigaeth honno’n ein cysylltu â’r bobl Iddewig ac â Gwladwriaeth Israel,” meddai Annan.

•  
  Yad Vashem o'r awyr (2103)
•  
  Cofeb Dioddefwyr y Fflam Dragwyddol a'r Gwersyll Crynhoad
•  
  y Prism Skylight
•  
  Neuadd yr Enwau
•  
  Cofeb i'r plant
•  
  Dyffryn y Cymunedau (a ddinistrwyd)
•  
  Cofeb y Wagon gelir hefyd yn Gofeb y Deholedig

• Yad Vashem Archifwyd 2016-02-04 yn y Peiriant Wayback.
• Ysgol Ryngwladol Astudiaethau Holocaust
• Tudalen am ac ysgrifau gan Yr Athro Yehuda Bauer a anwyd ym Mhrâg ac astudiodd ym Mhrifysgol Caerdydd