Vangelis

Roedd yn gyfansoddwr caneuon a cynhyrchydd cerddoriaeth gerddorfaol electronig, flaengar, amgylchynol a chlasurol. Roedd yn fwyaf adnabyddus am ei sgôr a enillodd Wobr yr Academi i Chariots of Fire (1981), yn ogystal ag am gyfansoddi sgoriau i'r ffilmiau Blade Runner (1982), Missing (1982), Antarctica (1983), The Bounty (1984), 1492: Conquest of Paradise (1992), ac Alexander (2004), a defnyddiwyd ei gerddoriaeth yng nghyfres ddogfen PBS Cosmos: A Personal Voyage (1980) gan Carl Sagan.

Vangelis
Ffugenw	Vangelis, Βαγγέλης
Ganwyd	Ευάγγελος Οδυσσέας Παπαθανασίου  29 Mawrth 1943  Agria
Bu farw	17 Mai 2022  Paris, 15fed arrondissement Paris
Label recordio	RCA, Atlantic Records, Deutsche Grammophon, Universal Music Group
Dinasyddiaeth	Gwlad Groeg
Addysg	Doctor of Sciences
Alma mater	Athens School of Fine Arts Lycée Léonin
Galwedigaeth	cyfansoddwr cerddoriaeth ffilm, allweddellwr, cynhyrchydd recordiau, cyfansoddwr, arlunydd
Adnabyddus am	Mythodea, Chariots of Fire, 1492 – Conquest of Paradise, Blade Runner, 666
Arddull	cerddoriaeth yr oes newydd, roc blaengar, cerddoriaeth electronig, ambient music, cerddoriaeth ffilm
Gwobr/au	Gwobr yr Academi am y Sgôr Wreiddiol Gorau, Commandeur des Arts et des Lettres‎, Cadlywydd Urdd y Ffenics, Chevalier de la Légion d'Honneur

Yn enedigol o Agria, dechreuodd Vangelis ei yrfa yn gweithio gyda sawl band pop o'r 1960au fel The Forminx ac Aphrodite's Child, ac fe aeth albwm Aphrodite's Child - 666 (1972) ymlaen i gael ei gydnabod fel clasur roc blaengar-seicedelig. Trwy gydol y 1970au, cyfansoddodd Vangelis sgoriau ar gyfer nifer o raglenni dogfen anifeiliaid, gan gynnwys L'Apocalypse des Animaux, La Fête sauvage ac Opéra sauvage; aeth llwyddiant y gerddoriaeth hyn ag ef i fyd sgorio ffilmiau. Ym 1975, sefydlodd ei stiwdio 16-trac newydd, Nemo Studios yn Llundain, a enwyd ganddo yn "labordy", gan ryddhau llawer o albymau stiwdio unigol lle bu'n arbrofi gyda cherddoriaeth a chysyniadau, gan gynnwys Heaven and Hell a China ymhlith eraill. Yn gynnar yn yr 1980s, ffurfiodd Vangelis bartneriaeth gerddorol gyda Jon Anderson, prif leisydd y band roc blaengar Yes, a rhyddhaodd y ddeuawd sawl albwm gyda'i gilydd fel “Jon and Vangelis”. Bu hefyd yn cydweithio ag Irene Papas ar ddau albwm o ganeuon traddodiadol a chrefyddol Groegaidd.

Yn 1980, cyfansoddodd y sgôr ar gyfer y ffilm Chariots of Fire, ac enillodd Wobr yr Academi am y Sgôr Wreiddiol Orau amdani. Aeth sengl o thema’r ffilm i frig siart Billboard Hot 100 yr Unol Daleithiau ac fe’i defnyddiwyd fel y gerddoriaeth gefndir yn seremonïau cyflwyno medalau enillwyr Gemau Olympaidd Llundain 2012. Cyfansoddodd hefyd anthem swyddogol Cwpan y Byd FIFA 2002 a gynhaliwyd yng Nghorea a Japan. Yn ei ugain mlynedd diwethaf, cydweithiodd Vangelis â NASA ac ESA ar brosiectau cerddoriaeth Mythodea, Rosetta a Juno to Jupiter, sef ei 23ain albwm stiwdio unigol (a'i olaf) yn 2021.

Yn dilyn gyrfa oedd yn ymestyn dros 50 mlynedd ym myd cerddoriaeth ac wedi iddo gyfansoddi a pherfformio mwy na 50 o albymau, ystyrior Vangelis yn un o’r ffigurau pwysicaf yn hanes cerddoriaeth electronig, a cherddoriaeth ffilmiau cyfoes. Roedd yn adnabyddus am ddefnyddio llawer o offerynnau electronig ar ffurf "cerddorfa led-glasurol un dyn" gan gyfansoddi a pherfformio ar y fersiwn gyntaf.

Ganed Evángelos Odysséas Papathanassíou ar 29 Mawrth 1943 yn Agria, tref arfordirol ym Magnesia, Thessaly, Gwlad Groeg, a'i magu yn Athen. Roedd ei dad Odysseus yn gweithio ym myd eiddo ac yn sbrintiwr amatur; dywedodd ei fab ei fod yn "caru gerddoriaeth yn fawr". Roedd ganddo un brawd, Nikos. Datblygodd Vangelis ddiddordeb mewn cerddoriaeth yn bedair oed, gan gyfansoddi ar biano y teulu ac arbrofi gyda synau trwy osod hoelion a sosbenni cegin y tu mewn iddo a chyda sŵn clecian radio. Pan oedd yn chwech oed cofrestrodd ei rieni ef ar gyfer gwersi cerdd, ond dywedodd Vangelis yn ddiweddarach fod ei ymdrechion i astudio "wedi methu" gan ei fod yn well ganddo ddatblygu techneg ar ei ben ei hun. Roedd yn ystyried ei hun yn ffodus i beidio â mynychu ysgol gerdd, gan ei fod yn credu y byddai wedi amharu ar ei greadigrwydd. Dysgodd chwarae o'r cof. “Pan ofynnodd yr athrawon i mi chwarae rhywbeth, byddwn yn smalio fy mod yn ei ddarllen ac yn chwarae ar y cof. Wnes i ddim eu twyllo, ond doedd dim ots gen i."

Canfu Vangelis fod cerddoriaeth Roegaidd draddodiadol yn arbennig o bwysig yn ei blentyndod, ond yn 12 datblygodd ddiddordeb mewn jazz a roc. Yn 15, dechreuodd ffurfio bandiau ysgol, nid i chwarae caneuon cerddorion eraill, ond i gael hwyl. Cafodd Vangelis ei organ Hammond cyntaf yn 18 oed. Ym 1963, cychwynnodd Vangelis a thri ffrind ysgol fand roc pum aelod The Forminx (neu The Formynx), yn chwarae caneuon bandiau eraill a deunydd gwreiddiol a ysgrifennwyd yn bennaf gan Vangelis gyda geiriau Saesneg gan y DJ radio a chynhyrchydd recordiau Nico Mastorakis. Ar ôl naw sengl ac un EP Nadolig, a gafodd lwyddiant ar draws Ewrop, daeth y grŵp i ben ym 1966.

1963–1974: Prosiectau unigol cynnar a Aphrodite's Child

Yn dilyn chwalu The Forminx, treuliodd Vangelis y ddwy flynedd nesaf yn y stiwdio yn bennaf, yn ysgrifennu ac yn cynhyrchu ar gyfer artistiaid Groegaidd eraill. Sgoriodd gerddoriaeth ar gyfer tair ffilm Roegaidd; My Brother, the Traffic Policeman (1963) a gyfarwyddwyd gan Filippos Fylaktos, 5,000 Lies (1966) gan Giorgos Konstantinou, a To Prosopo tis Medousas (1967) gan Nikos Koundouros .

Yn ystod y cyfnod hwn, bu Vangelis yn gweithio ar y sgorau i Frenzy (1966) i'r cyfarwyddwr Jan Christian, i George Skalenakis ac Antique Rally (1966).

Ym 1968, yn 25 oed, roedd Vangelis yn dymuno datblygu ei yrfa ac, ynghanol y cythrwfl gwleidyddol o amgylch gwrthryfel 1967, gadawodd Groeg am Lundain. Gwrthodwyd mynediad iddo i'r DU ac ymgartrefodd ym Mharis am y chwe blynedd nesaf. Yn ddiweddarach yn 1968 ffurfiodd y band roc blaengar Aphrodite's Child gyda Demis Roussos, Loukas Sideras, ac Anargyros "Silver" Koulouris. Roedd eu sengl gyntaf, “Rain and Tears”, yn llwyddiant masnachol yn Ewrop ac fe'i dilynwyd gan yr albymau End of the World (1968) ac It's Five O'Clock (1969). Creodd Vangelis y syniad o'u trydydd, 666 (1972), albwm cysyniadol dwbl yn seiliedig ar Lyfr y Datguddiad. Ar ôl tensiynau cynyddol yn ystod y recordiad o 666, chwalodd y grŵp ym 1971. Byddai Vangelis yn cynhyrchu albymau a senglau yn y dyfodol ar gyfer eu canwr Demis Roussos. Roedd Vangelis yn cofio ar ôl y chwalu: “Doeddwn i ddim yn gallu dilyn y ffordd fasnachol bellach, roedd yn ddiflas iawn. Mae'n rhaid i chi wneud rhywbeth fel 'na yn y dechrau ar gyfer showbiz, ond ar ôl i chi ddechrau gwneud yr un peth bob dydd allwch chi ddim parhau."

Rhwng 1970 a 1974, cymerodd Vangelis ran mewn amrywiol brosiectau unigol ym myd ffilm, teledu a theatr. Cyfansoddodd y sgôr ar gyfer Sex Power (1970) a gyfarwyddwyd gan Henry Chapier, ac yna Salut, Jerwsalem yn 1972 ac Amore yn 1974. Ym 1971, cymerodd ran mewn cyfres o sesiynau jamio gyda cherddorion amrywiol yn Llundain a arweiniodd at ryddhau dau albwm heb ganiatâd Vangelis yn 1978: Hypothesis and The Dragon. Llwyddodd Vangelis i gymryd camau cyfreithiol i'w tynnu'n ôl. Ym 1972 rhyddhawyd ei albwm unigol cyntaf Fais que ton rêve soit plus long que la nuit, Ffrangeg ar gyfer Gwnewch Eich Breuddwyd Olaf Yn Hirach Na'r Nos. Fe'i hysbrydolwyd gan derfysgoedd myfyrwyr Ffrainc ym 1968, ac wedi hynny penderfynodd Vangelis ysgrifennu "poème symphonique" i fynegi ei undod â'r myfyrwyr, yn cynnwys sioe gerdd gyda phytiau newyddion a chaneuon protest; roedd rhai geiriau'n seiliedig ar graffiti a beintiwyd ar waliau yn ystod y terfysgoedd. Rhyddhawyd albwm trac sain o gerddoriaeth a berfformiwyd gan Vangelis ar gyfer cyfres ddogfen bywyd gwyllt 1970 gan Frédéric Rossif fel L'Apocalypse des animaux (1973). Darparodd Vangelis gerddoriaeth hefyd ar gyfer y ffilm Amore gan Henry Chapier (1973).

Ym 1973, rhyddhaodd Vangelis ei ail albwm unigol Earth, albwm wedi seilio ar offerynnau traw gyda cherddorion ychwanegol amrywiol, gan gynnwys Robert Fitoussi a chyd-aelod Aphrodite's Child Silver Koulouris. Perfformiodd y grŵp a rhyddhaodd sengl o'r enw "Who" yn 1974 dan yr enw Odyssey, gan gynnwys cyngerdd a gynhaliodd Vangelis yn Olympia Paris ym mis Chwefror 1974. Rai misoedd yn ddiweddarach teithiodd Vangelis i Loegr am glyweliad gyda'r band roc blaengar Yes, ar ôl i'r canwr Jon Anderson ddod yn edmygwr o'i gerddoriaeth ac ei wahodd i gymryd lle'r allweddellwr oedd yn gadael - Rick Wakeman. Ar ôl problemau gyda chael fisa gwaith ac Undeb y Cerddorion, a'i amharodrwydd i deithio gyda'r band, gwrthododd Vangelis. Cyflogodd y band Patrick Moraz, a ddefnyddiodd allweddellau Vangelis yn ei glyweliad. Ym 1974, gadawodd Vangelis Baris am Lundain wrth iddo "dyfu'n fwy na Ffrainc".

1975-1980: Symud i Lundain, datblygiad fel artist unigol, a Jon a Vangelis

Ym mis Awst 1975, ar ôl i Vangelis ymgartrefu mewn fflat yn Marble Arch, Llundain, lle sefydlodd ei stiwdio 16-trac newydd, Nemo Studios, a enwodd Vangelis ei "labordy", sicrhaodd gytundeb recordio gyda RCA Records. Byddai'n rhyddhau cyfres o albymau electronig ar gyfer RCA hyd at 1979; mae'r gyntaf, Heaven and Hell, yn cynnwys yr English Chamber Choir a'r canwr Jon Anderson. Wedi'i ryddhau ym mis Rhagfyr 1975, fe'i ddilynwyd gyda chyngerdd wedi ei werthu allan yn y Royal Albert Hall yn 1976. Dilynwyd hyn gan Albedo 0.39 (1976), Spiral (1977), Beaubourg (1978), a Tsieina (1979), pob un â'u hysbrydoliaeth thematig eu hunain gan gynnwys y bydysawd, athroniaeth Tao, Canolfan Georges Pompidou, a diwylliant Tsieineaidd, yn y drefn honno.

Lluniodd Vangelis y sgôr ar gyfer Do You Hear the Dogs Barking? a gyfarwyddwyd gan François Reichenbach. Rhyddhawyd hwn ym 1975 a'i ail-ryddhau ddwy flynedd yn ddiweddarach. Ym 1976 rhyddhaodd Vangelis ei ail drac sain ar gyfer rhaglen ddogfen anifeiliaid Rossif, La Fête sauvage, a gyfunodd rhythmau Affricanaidd â cherddoriaeth y Gorllewin. Dilynwyd hyn ym 1979 gan drydydd trac sain ar gyfer Rossif, Opéra sauvage. Bron mor adnabyddus â L'Apocalypse des animaux, daeth y trac sain hwn ag ef i sylw rhai o wneuthurwyr ffilm gorau'r byd. Byddai'r gerddoriaeth ei hun yn cael ei hail-ddefnyddio mewn ffilmiau eraill, gan gynnwys y trac "L'Enfant" yn The Year of Living Dangerously (1982) gan Peter Weir; gellir clywed alaw'r un trac (ar ffurf band gorymdeithio) hefyd ar ddechrau seremonïau agoriadol Gemau Olympaidd yr Haf 1924 yn y ffilm Chariots of Fire tra defnyddiwyd y trac "Hymne" mewn hysbysebion Barilla pasta yn yr Eidal a hysbysebion gwin Ernest & Julio Gallo yn yr Unol Daleithiau. Cydweithiodd Rossif a Vangelis eto ar gyfer Sauvage et Beau (1984) a De Nuremberg à Nuremberg (1989).

Ym 1979, rhyddhaodd Vangelis yr albwm Odes, a oedd yn cynnwys caneuon gwerin Groegaidd a berfformiwyd gan Vangelis a'r actores Irene Papas. Bu'n llwyddiant ar unwaith yng Ngwlad Groeg ac fe'i dilynwyd gan ail albwm cydweithredol, Rapsodies, ym 1986. Ym 1980 rhyddhawyd yr albwm arbrofol a dychanol See You Later.

Ym 1979, ymunodd Vangelis â'r canwr Jon Anderson fel y ddeuawd Jon a Vangelis. Cyrhaeddodd eu halbwm cyntaf, Short Stories (1980), Rhif 4 yn y DU. Aethant ymlaen i ryddhau tri albwm arall; The Friends of Mr Cairo (1981), Private Collection (1983), a Page of Life (1991). Roeddent yn cynnwys y senglau poblogaidd “I Hear You Now ”, “I’ll Find My Way Home” a "State of Independence”, gyda’r olaf yn dod yn sengl boblogaidd i Donna Summer.

Mae cyfres deledu Carl Sagan Cosmos: A Personal Voyage (1980) yn defnyddio sawl darn a gyfansoddwyd gan Vangelis yn ystod y 1970au, gan gynnwys thema agoriadol y gyfres, sef trydydd symudiad Nefoedd ac Uffern. Ym 1986, chwaraeodd Vangelis ran weithredol yn y gwaith o gyfansoddi cerddoriaeth newydd ar gyfer rhifyn arbennig. Roedd Vangelis yn cofio bod Sagan wedi anfon recordiadau ato o rai synau a gasglwyd gan loerennau, sef yr union beth a glywodd yn blentyn.

1981–2002: Llwyddiant prif ffrwd

 

Ym 1980, cytunodd Vangelis i recordio'r sgôr ar gyfer Chariots of Fire (1981); derbyniodd oherwydd "Roeddwn i'n hoffi'r bobl roeddwn i'n gweithio gyda nhw. Roedd yn ffilm diymhongar iawn gyda chyllideb isel.” Roedd y dewis o gerddoriaeth yn anarferol gan fod y rhan fwyaf o ffilmiau'r cyfnod yn cynnwys sgorau cerddorfaol, tra bod cerddoriaeth Vangelis yn fodern ac yn canolbwyntio ar y syntheseinydd. Enillodd lwyddiant masnachol prif ffrwd a cynyddodd proffil Vangelis o ganlyniad. Rhyddhawyd y darn teitl offerynnol agoriadol, " Titles ", a enwyd yn ddiweddarach yn "Chariots of Fire - Titles", fel sengl a gyrhaeddodd rif 1 ar siart Billboard Hot 100 yr Unol Daleithiau am wythnos ar ôl dringo pum mis. Roedd yr albwm trac sain yn Rhif 1 ar y Billboard 200 am bedair wythnos a gwerthodd filiwn o gopïau yn yr Unol Daleithiau. Ym mis Mawrth 1982, enillodd Vangelis Wobr yr Academi am y Sgôr Cerddoriaeth Wreiddiol Orau, ond gwrthododd fynychu'r seremoni wobrwyo, yn rhannol oherwydd ei ofn o hedfan. Gwrthododd gynnig i aros mewn caban foethus ar fwrdd y Queen Elizabeth 2 ar gyfer teithio dros y dŵr. Dywedodd Vangelis mai’r “prif ysbrydoliaeth oedd y stori ei hun. Gwnes y gweddill yn reddfol, heb feddwl am ddim arall, heblaw mynegi fy nheimladau gyda’r dulliau technolegol oedd ar gael i mi ar y pryd.” Defnyddiwyd y gân yng Ngemau Olympaidd y Gaeaf 1984.

Arweiniodd llwyddiant Chariots of Fire at gynigion pellach i Vangelis sgorio ffilmiau, ond llwyddodd i osgoi dod yn "ffatri o gerddoriaeth ffilm". Yn 1981, sgoriodd y ffilm ddogfen Pablo Picasso Painter gan Frédéric Rossif. Hon oedd y trydydd sgôr o'i fath gan Vangelis gan ei fod wedi sgorio rhaglenni dogfen am Georges Mathieu a Georges Braque o'r blaen. Cyfansoddodd sgôr Missing (1982) a gyfarwyddwyd gan Costa-Gavras, a enillodd y Palme d'Or ac a enillodd enwebiad i Vangelis am Wobr BAFTA am y Gerddoriaeth Ffilm Orau. Mae traciau sain ffilm Vangelis eraill a gynhyrchwyd yn ystod y cyfnod hwn yn cynnwys Antarctica ar gyfer y ffilm Nankyoku Monogatari yn 1983, un o'r ffilmiau â'r gwerthiant mwyaf yn hanes ffilm Japan, a The Bounty yn 1984. Gwrthododd gynnig i sgorio 2010: The Year We Make Contact (1984), y dilyniant i 2001: A Space Odyssey.

Ym 1981, cydweithiodd Vangelis â'r cyfarwyddwr Ridley Scott i sgorio ei ffilm ffuglen wyddonol, Blade Runner (1982). Mae beirniaid wedi dweud bod sgôr Vangelis, wrth ddal arwahanrwydd a thristwch cymeriad Harrison Ford, Rick Deckard, yn gymaint rhan o'r amgylchfyd dystopaidd â'r adeiladau sy'n dadfeilio a'r glaw parhaol. Enwebwyd y sgôr am wobr BAFTA a Golden Globe. Arweiniodd anghytundeb at Vangelis i atal caniatâd i ryddhau ei recordiadau, felly fe wnaeth y stiwdio gyflogi cerddorion a alwyd yn Gerddorfa America Newydd i ryddhau addasiadau cerddorfaol o'r sgôr wreiddiol. Ar ôl 12 mlynedd, rhyddhawyd gwaith Vangelis ei hun ym 1994 ond fe'i hystyrir yn anghyflawn gan fod y ffilm yn cynnwys cyfansoddiadau eraill Vangelis nad oeddent wedi'u cynnwys. Yn 2007, rhyddhawyd blwch set o'r sgôr i goffau 25 mlynedd ers sefydlu'r ffilm, yn cynnwys albwm 1994, rhai ciwiau cerddoriaeth heb eu rhyddhau o'r blaen, a deunydd Vangelis gwreiddiol newydd a ysbrydolwyd gan Blade Runner.

Ym 1992, rhyddhaodd Paramount Pictures y ffilm 1492: Conquest of Paradise, a gyfarwyddwyd hefyd gan Ridley Scott, i goffáu 500 mlwyddiant taith Christopher Columbus i'r Byd Newydd. Enwebwyd sgôr Vangelis fel "Sgôr Wreiddiol Orau - Motion Picture" yng ngwobrau Golden Globe 1993, ond ni chafodd ei enwebu am Wobr yr Academi. Oherwydd ei lwyddiant, enillodd Vangelis Wobr Echo fel "Artist Rhyngwladol y Flwyddyn", a Gwobr Golden Lion RTL am y "Thema Teitl Gorau ar gyfer Ffilm Deledu neu Gyfres" yn 1996.

Ysgrifennodd Vangelis y sgôr ar gyfer y ffilm Bitter Moon (1992) a gyfarwyddwyd gan Roman Polanski, a The Plague a gyfarwyddwyd gan Luis Puenzo. Yn y 90au, sgoriodd Vangelis raglenni dogfen tanfor ar gyfer yr ecolegydd a'r gwneuthurwr ffilmiau o Ffrainc, Jacques Cousteau, a dangoswyd un ohonynt yn Uwchgynhadledd y Ddaear. Enillodd sgôr y ffilm Cavafy (1996) a gyfarwyddwyd gan Yannis Smaragdis, wobr yng Ngŵyl Ffilm Ryngwladol Fflandrys Ghent a Gŵyl Ffilm Ryngwladol Valencia.

Cynyrchiadau theatr a llwyfan

Yn gynnar yn yr 1980au dechreuodd Vangelis gyfansoddi ar gyfer bale a dramâu llwyfan. Ym 1983 ysgrifennodd y gerddoriaeth ar gyfer llwyfaniad Michael Cacoyannis o'r drasiedi Roegaidd Elektra a berfformiwyd gydag Irene Papas yn yr amffitheatr awyr agored yn Epidavros yng Ngwlad Groeg. Yr un flwyddyn cyfansoddodd Vangelis ei sgôr bale cyntaf, ar gyfer cynhyrchiad gan Wayne Eagling. Fe'i perfformiwyd yn wreiddiol gan Lesley Collier ac Eagling ei hun mewn gala Amnest Rhyngwladol yn theatr Drury Lane. Ym 1984 cyflwynodd y Royal Ballet School y gwaith eto yn theatr Sadler's Wells. Ym 1985 a 1986, ysgrifennodd Vangelis gerddoriaeth ar gyfer dau fale arall: "Frankenstein - Modern Prometheus" a "The Beauty and the Beast". Ym 1992, ysgrifennodd Vangelis y gerddoriaeth ar gyfer ailosodiad o ddrama Euripides, Medea, a oedd yn cynnwys Irene Papas. Yn 2001 cyfansoddodd ar gyfer trydedd ddrama yn serennu Papas, ac ar gyfer fersiwn o The Tempest gan William Shakespeare a lwyfannwyd gan y cyfarwyddwr Hwngari György Schwajdas.

Albymau unigol a chydweithredu

Cydweithiodd Vangelis ym 1976 gyda’r gantores Eidalaidd Patty Pravo gyda’r albwm Tanto a’r gantores Eidalaidd Milva yn llwyddo, yn enwedig yn yr Almaen, gyda’r albymau Ich hab’ keine Angst hefyd wedi’u cyfieithu yn Ffrangeg fel Moi, Je N’ai Pas Peur (1981) a Geheimnisse yn 1986 (Does gen i ddim ofn na Chyfrinachau), cyfieithwyd hefyd yn Eidaleg fel Tra due sogni.

Roedd albwm Eidaleg Nana Mouskouri yn cynnwys ei pherfformaiad o gyfansoddiad Vangelis "Ti Amerò". Roedd cydweithrediadau gyda'r telynoreswr Mikalis Bourboulis, a ganwyd gan Maria Farantouri, yn cynnwys y traciau "Odi A", "San Elektra", a "Tora Xero".

Rhyddhaodd Vangelis Soil Festivities ym 1984. Fe'i hysbrydolwyd yn thematig gan y rhyngweithio rhwng natur a'i chreaduriaid byw microsgopig; Cymerodd Invisible Connections (1985) ysbrydoliaeth o fyd gronynnau elfennol anweledig i'r llygad noeth; Ysbrydolwyd Mask (1985) gan thema'r mwgwd, gwrthrych hynafol a ddefnyddiwyd yn yr hen amser ar gyfer cuddio neu ddifyrrwch; a Direct (1988). Yr olaf o'r ymdrechion uchod oedd yr albwm cyntaf i'w recordio yn oes Vangelis ar ôl Nemo Studios.

Perfformiodd Vangelis ei unig gyngerdd yn yr Unol Daleithiau ar 7 Tachwedd 1986 yn Royce Hall ar gampws Prifysgol California, Los Angeles. Roedd yn cynnwys ymddangosiad gwestai arbennig gan Jon Anderson.

Roedd pum albwm unigol arall yn y 1990au; recordiwyd The City (1990) pan oedd yn aros yn Rhufain yn 1989, ac roedd yn adlewyrchu diwrnod o fywyd prysur yn y ddinas, o wawr hyd y cyfnos; Roedd Voices (1995) yn cynnwys caneuon synhwyrus wedi'u llenwi â cherddorfeydd nosol; Archwiliodd Oceanic (1996) thema o ddirgelwch bydoedd tanddwr a hwylio môr; a dau albwm clasurol am El Greco - Foros Timis Ston Greco (1995), a gafodd ryddhad cyfyngedig, ac El Greco (1998), a oedd yn ehangiad o'r cyntaf.

Digwyddiadau chwaraeon

Gosodwyd darllediad teledu Sport Aid (1986) i gerddoriaeth a gyfansoddwyd yn arbennig gan Vangelis. Fe luniodd a llwyfannodd seremoni Pencampwriaethau Athletau'r Byd 1997 a gynhaliwyd yng Ngwlad Groeg. Ef hefyd a gyfansoddodd y gerddoriaeth, a dyluniodd a chyfarwyddodd y darn gyda'r ras gyfnewid baner Olympaidd ("Hndover to Athens"), o seremonïau cloi Gemau Olympaidd yr Haf 2000 yn Sydney. Er nad oes recordiad swyddogol o'r cyfansoddiad hwn yn bodoli, gellir clywed y gerddoriaeth yn cyd-fynd â chyflwyniad arwyddlun Gemau Athen 2004. Yn 2002, creodd Vangelis yr Anthem swyddogol ar gyfer Cwpan y Byd FIFA 2002. Clywyd ei waith gan Chariots of Fire yn ystod seremoni agoriadol Gemau Olympaidd yr Haf 2012.

2001–2021: Prosiectau cerddoriaeth gyda NASA ac ESA

 

Yn 2001, perfformiodd Vangelis yn fyw, ac wedi hynny fe ryddhawyd, y symffoni gorawl Mythodea, a ddefnyddiwyd gan NASA fel thema ar gyfer cenhadaeth Mars Odyssey. Darn cerddorfaol yn bennaf yw hwn yn hytrach nag electronig a ysgrifennwyd yn wreiddiol yn 1993. Yn 2004, rhyddhaodd Vangelis y sgôr ar gyfer Alexander gan Oliver Stone, gan barhau â'i gysylltiad â phrosiectau'n ymwneud â Gwlad Groeg.

Rhyddhaodd Vangelis ddau albwm yn 2007; y cyntaf oedd set 3-CD ar gyfer 25 mlynedd ers Blade Runner, o'r enw Blade Runner Trilogy a'r ail oedd y trac sain ar gyfer y ffilm Roegaidd, El Greco a gyfarwyddwyd gan Yannis Smaragdis, dan y teitl El Greco Original Motion Picture Soundtrack.

Ar 11 Rhagfyr 2011, gwahoddwyd Vangelis gan Bentref Diwylliannol Katara yn nhalaith Qatar i greu, dylunio, cyfarwyddo a chyfansoddi cerddoriaeth ar gyfer agoriad ei amffitheatr awyr agored. Gwelwyd y digwyddiad gan nifer o arweinwyr y byd a phwysigion a gymerodd ran ym 4ydd Fforwm Cynghrair Gwareiddiadau'r Cenhedloedd Unedig a gynhaliwyd yn ninas Doha. Perfformiodd yr actor Prydeinig Jeremy Irons rôl meistr y seremonïau, ac roedd y digwyddiad yn cynnwys sioe ysgafn gan yr artist Almaeneg Gert Hof. Cafodd ei ffilmio ar gyfer datganiad fideo gan y gwneuthurwr ffilmiau Prydeinig Hugh Hudson.

Yn 2012, ail-offerynodd ac ychwanegodd Vangelis ddarnau newydd at ei drac sain eiconig Chariots of Fire, i'w ddefnyddio yn yr addasiad llwyfan o'r un teitl. Cyfansoddodd drac sain y ffilm ddogfen amgylcheddol Trashed (2012) a gyfarwyddwyd gan Candida Brady ac yn serennu Jeremy Irons. Rhyddhawyd ffilm ddogfen o'r enw Vangelis And The Journey to Ithaka yn 2013. Cyfansoddodd hefyd y gerddoriaeth ar gyfer y ffilm Twilight of Shadows (2014) a gyfarwyddwyd gan Mohammed Lakhdar-Hamina.

Ar gyfer glaniad y glaniwr Philae ar Comet 67P ar 12 Tachwedd 2014 (rhan o daith Rosetta yr Asiantaeth Ofod Ewropeaidd), cyfansoddodd Vangelis dri darn byr o'r enw "Arrival", "Rosetta's Waltz", a "Philae's Journey". Rhyddhawyd y darnau ar-lein fel fideos ynghyd â delweddau ac animeiddiadau o genhadaeth Rosetta. Fe’i dyfynnwyd gan ESA yn dweud, “Mae mytholeg, gwyddoniaeth ac archwilio’r gofod yn bynciau sydd wedi fy swyno ers fy mhlentyndod cynnar. Ac roedden nhw bob amser yn gysylltiedig rhywsut â'r gerddoriaeth rydw i'n ei hysgrifennu". Ym mis Medi 2016, rhyddhawyd y gweithiau fel rhan o'r albwm stiwdio newydd Rosetta. Yn 2018, cyfansoddodd Vangelis sgôr wreiddiol ar gyfer cofeb Stephen Hawking. Tra bod llwch Hawking yn cael ei gladdu yn Abaty Westminster, cafodd y gerddoriaeth a oedd yn cefnogi geiriau Hawking ei drawsyrru gan yr ESA i'r twll du agosaf at y Ddaear. Teyrnged bersonol ydoedd gan Vangelis, a rhannwyd cryno ddisg gyfyngedig o'r enw "The Stephen Hawking Tribute" gyda'r teulu a dros 1,000 o westeion.

Ar 25 Ionawr 2019, rhyddhawyd albwm stiwdio newydd, Nocturne: The Piano Album, sy’n cynnwys cyfansoddiadau hen a newydd a chwaraeir ar biano crand ac a gafodd eu “ysbrydoli gan y nos, ac angerdd hirsefydlog Vangelis am y gofod”. Fodd bynnag, roedd Vangelis yn cofio ei fod o dan bwysau o fath gan y cwmni recordiau i'w rhyddhau a chynnwys hen gyfansoddiadau. Yn yr un flwyddyn, ysgrifennodd Vangelis sgôr electro-cerddorfaol wedi'i gwreiddio mewn cerddoriaeth ethnig ar gyfer The Thread, darn dawns modern a grëwyd gan Russell Maliphant a ysbrydolwyd gan fytholeg Roegaidd a dawnsiau Hellenig. Derbyniodd adolygiadau cadarnhaol iawn, a rhyddhawyd ei CD a DVD mewn rhifyn cyfyngedig arbennig gan Andromeda Music. Ar brosiect y Maliphant's bu'n cydweithio â'r dylunydd ffasiwn Mary Katrantzou, ac unwaith eto cyfansoddodd gerddoriaeth newydd ar gyfer sioeau ffasiwn Katrantzou.

Ar 24 Medi 2021, rhyddhaodd Vangelis Juno to Jupiter, ei albwm stiwdio olaf. Cafodd ei hysbrydoli gan long ofod Juno NASA, ac roedd yn cynnwys y soprano Angela Gheorghiu yn canu ar sawl trac.

I gerddor o'i fri, ychydig a wyddys am fywyd personol Vangelis ac anaml y byddai'n rhoi cyfweliadau i newyddiadurwyr. Yn 2005, dywedodd nad oedd "byth â diddordeb" yn "ffordd o fyw anweddus" ei ddyddiau band, gan ddewis peidio â defnyddio alcohol neu gyffuriau eraill. Ychydig iawn o ddiddordeb oedd ganddo hefyd ym musnes y diwydiant cerddoriaeth a cheisio am enwogrwydd, gan sylweddoli “nad yw llwyddiant a chreadigrwydd pur yn gydnaws iawn. Po fwyaf llwyddiannus y byddwch yn dod, y mwyaf y byddwch yn dod yn ynghlwm â rhywbeth sy'n cynhyrchu arian." Yn hytrach, roedd yn ei ddefnyddio i fod mor rhydd ac annibynnol â phosibl ac yn aml yn gwrthod y cyfle i hyrwyddo neu fanteisio ar ei enwogrwydd.

Nid oedd man preswyl Vangelis yn hysbys yn gyhoeddus; yn lle setlo mewn un lle neu wlad, dewisodd "teithio o gwmpas". Nid oedd ganddo blant; yn 2005, roedd yn ei drydedd berthynas hirdymor a dywedodd: "Ni allwn ofalu am blentyn yn y ffordd yr wyf yn meddwl y dylid gofalu amdano." Mae dyfyniadau o gyfweliadau eraill yn sôn bod Vangelis wedi priodi ddwywaith o'r blaen, ac roedd un ohonynt â'r ffotograffydd Ffrengig Veronique Skawinska, a gynhyrchodd waith ar gyfer rhai o'i albymau. Mae cyfweliad ym 1982 â Backstage yn awgrymu bod Vangelis yn briod o'r blaen â'r gantores Roegaidd Vana Veroutis, a ddarparodd leisiau ar gyfer rhai o'i recordiau.

Er ei fod yn berson preifat iawn, yn ôl llawer y sôn roedd yn ddyn "hawdd mynd ato", "neis iawn" a "llawn hiwmor", a oedd yn mwynhau cynulliadau cyfeillgar hir, wedi'i swyno gan athroniaeth Groeg yr Henfyd, gwyddoniaeth a ffiseg cerddoriaeth a sain, ac archwilio'r gofod. Roedd ei weithgareddau dyddiol yn ymwneud yn bennaf â chyfuno a chwarae ei offerynnau electronig a'r piano. Roedd hefyd yn mwynhau peintio. Cynhaliwyd ei arddangosfa gyntaf, o 70 o beintiadau, yn 2003 yn Almudin yn Valencia, Sbaen. Teithiodd y lluniau wedyn i Dde America tan ddiwedd 2004.

Bu farw Vangelis o fethiant y galon ar 17 Mai 2022, yn 79 oed, mewn ysbyty ym Mharis lle roedd yn cael triniaeth am COVID-19.

Mae arddull gerddorol Vangelis yn amrywiol iawn; er ei fod yn defnyddio offerynnau cerdd electronig yn bennaf, sy'n nodweddu cerddoriaeth electronig, mae ei gerddoriaeth wedi'i disgrifio fel cymysgedd o electronica, clasurol (roedd ei gerddoriaeth yn aml yn symffonig), roc blaengar, jazz (byrfyfyr), amgylchol,avant-garde / arbrofol, a cerddoriaeth byd. Weithiau mae Vangelis yn cael ei gategoreiddio fel cyfansoddwr Oes-newydd, disgrifiad y mae eraill wedi'i ddadlau. Roedd Vangelis ei hun yn galw cerddoriaeth Oes-newydd yn arddull a oedd yn "rhoi cyfle i bobl ddi-dalent wneud cerddoriaeth ddiflas iawn".

Fel cerddor a oedd bob amser yn cyfansoddi ac yn chwarae'n bennaf ar allweddellau, roedd Vangelis yn dibynnu'n helaeth ar syntheseisyddion a dulliau electronig eraill o gerddoriaeth. Bu hefyd yn chwarae ac yn defnyddio llawer o offerynnau acwstig (gan gynnwys gwerin) a chorau:

Dywedodd Synthtopia, gwefan adolygu cerddoriaeth electronig, y gellid cyfeirio at gerddoriaeth Vangelis fel "electronica symffonig" oherwydd ei ddefnydd o syntheseisyddion mewn modd cerddorfaol. Aeth y wefan ymlaen i ddisgrifio ei gerddoriaeth fel melodig : "gan dynnu ar alawon cerddoriaeth werin, yn enwedig cerddoriaeth Roegaidd ei famwlad". Mae cerddoriaeth a chyfansoddiadau Vangelis hefyd wedi'u disgrifio fel "sŵn nodweddiadol gydag alawon syml, ailadroddus ond cofiadwy yn erbyn rhythmau atgofus a dilyniant cordiau." Organ Hammond B3 oedd ei offeryn trydan cyntaf, a Korg 700 monoffonig oedd ei syntheseisydd cyntaf. Roedd yn aml yn defnyddio vibrato ar ei syntheseisyddion, a oedd yn cael ei wneud mewn ffordd nodedig ar ei syntheseisydd polyffonig Yamaha CS-80 - gan amrywio'r pwysau a roddwyd ar yr allwedd i gynhyrchu'r sain vibrato mynegiannol. Mewn cyfweliad ym 1984 disgrifiodd Vangelis y CS-80 fel "Syntheseisydd pwysicaf fy ngyrfa - ac i mi y dyluniad syntheseisydd analog gorau a fu erioed."

Mewn cyfweliad â Soundtrack, gwefan cerddoriaeth a ffilm, siaradodd Vangelis am ei broses cyfansoddi. Ar gyfer ffilmiau, dywedodd Vangelis y byddai'n dechrau cyfansoddi sgôr ar gyfer nodwedd cyn gynted ag y byddai wedi gweld toriad bras o'r ffilm. Yn ogystal â gweithio gyda syntheseisyddion ac offerynnau electronig eraill, bu Vangelis hefyd yn gweithio gyda cherddorfeydd ac yn eu harwain. Er enghraifft, yn y ffilm Alexander, arweiniod Vangelis gerddorfa a oedd yn cynnwys amryw o offerynnau clasurol gan gynnwys sitars, offerynnau taro, symbalau bys, telynau a duduks.

Ar un adeg, defnyddiodd Vangelis y samplwr E-mu Emulator. Tra'n cydnabod bod cyfrifiaduron yn "hynod o gymwynasgar ac anhygoel ar gyfer llu o feysydd gwyddonol", fe'u disgrifiodd fel rhai "annigonol ac araf" ar gyfer y greadigaeth uniongyrchol a digymell ac, o ran cyfathrebu, "y peth gwaethaf sydd wedi digwydd i'r cerddor sy'n perfformio". Roedd o'r farn bod gwareiddiad cyfoes yn byw mewn "oes dywyll" ddiwylliannol o "lygredd cerddorol". Ystyriai cyfansoddi cerddorol fel gwyddoniaeth yn hytrach na chelfyddyd, tebyg i Pythagoreaniaeth. Roedd ganddo safbwynt cyfriniol ar gerddoriaeth fel "un o'r grymoedd mwyaf yn y bydysawd", a fod "cerddoriaeth yn bodoli cyn i ni fodoli". Mae rhai yn ystyried bod ei brofiad o gerddoriaeth yn fath o synaesthesia.

Ym 1989 derbyniodd Vangelis Wobr Max Steiner. Gwnaeth Ffrainc ef yn Farchog Urdd y Celfyddydau a Llythyrau yn 1992 a'i ddyrchafu'n Gomander yn 2017, yn ogystal â Marchog Urdd Lleng er Anrhydedd yn 2001. Ym 1993 derbyniodd y wobr gerddoriaeth Apollo gan Gyfeillion Cymdeithas Opera Genedlaethol Athen. Ym 1995, cafodd blaned leiaf ei enwi ar ei gyfer (6354 Vangelis) gan Ganolfan Mân Blanedau (MPC) yr Undeb Seryddol Rhyngwladol yn Arsyllfa Astroffisegol Smithsonian; cynigiwyd yr enw gan gyd-gyfarwyddwr yr MPC, Gareth V. Williams, yn hytrach na chan ddarganfyddwr gwreiddiol y gwrthrych, Eugène Joseph Delporte, a fu farw yn 1955, ymhell cyn y gellid cadarnhau darganfyddiad 1934 gan sylwadau a wnaed yn 1990. Ym 1996 a 1997, derbyniodd Vangelis wobrau yng Ngwobrau Cerddoriaeth y Byd.

Rhoddodd NASA eu Medal Gwasanaeth Cyhoeddus i Vangelis yn 2003. Y wobr yw'r anrhydedd uchaf y mae'r asiantaeth ofod yn ei chyflwyno i unigolyn nad yw'n ymwneud â llywodraeth America. Bum mlynedd yn ddiweddarach, yn 2008, pleidleisiodd bwrdd Prifysgol Genedlaethol a Kapodistrian Athens i ddyfarnu gradd doethur er anrhydedd i Vangelis, gan ei wneud yn athro emeritws yn eu Cyfadran Addysg Gynradd. Ym mis Mehefin 2008, anrhydeddodd Sefydliad Hellenig America Vangelis â Gwobr Cyflawniad Treftadaeth Hellenig AHI am ei "gyflawniadau artistig eithriadol" fel arloeswr mewn cerddoriaeth electronig ac am ei ymroddiad gydol oes i hyrwyddo Helleniaeth trwy'r celfyddydau. Ar 16 Medi 2013, derbyniodd yr anrhydedd o ymddangos ar stamp post Groeg 80 cent, fel rhan o gyfres o chwe phersonoliaeth fyw nodedig o'r Alltudion Groegaidd. Ym mis Mai 2018 dyfarnodd Prifysgol Thessaly yn nhref enedigol Vangelis, Volos, radd doethuriaeth er anrhydedd iddo mewn peirianneg drydanol a chyfrifiadurol.

Enwebodd Sefydliad Ffilm America sgoria Vangelis ar gyfer Blade Runner a Chariots of Fire am eu rhestr o'r 25 sgôr ffilm gorau erioed.