Treffynnon: Y bumed dref fwyaf yn Sir y Fflint, Cymru

Saif yn agos i lan orllewinol Glannau Dyfrdwy ar briffordd yr A5026, tua hanner ffordd rhwng Prestatyn i'r gogledd a'r Wyddgrug i'r de, tua 5 milltir o dref Y Fflint. Mae'r hen dref yn gorwedd ar un o lethrau is Mynydd Helygain. Mae'r dref yn enwog fel lleoliad Ffynnon Gwenffrewi a'i chapel, sy'n ganolfan pererindod i Gatholigion ac eraill ers canrifoedd lawer.

Treffynnon

Math	tref, cymuned
Poblogaeth	8,886
Gefeilldref/i	Sant-Gregor
Daearyddiaeth
Sir	Sir y Fflint
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.274°N 3.223°W
Cod SYG	W04000192
Cod OS	SJ185755
Cod post	CH8
Gwleidyddiaeth
AC/au	Hannah Blythyn (Llafur)
AS/au	Rob Roberts (Ceidwadwyr)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Am y pentref o'r un enw yn Sir Benfro, gweler Treffynnon, Sir Benfro.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Hannah Blythyn (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Rob Roberts (Ceidwadwyr).

Yn ôl traddodiad roedd Gwenffrewi (neu Gwenfrewi) yn nith i Sant Beuno. Syrthiodd tywysog o'r enw Caradog mewn cariad â hi ond gwrthododd y forwyn ei dderbyn. Ceisiodd Caradog dreisio Wenffrewi ac yna dorrodd ei phen. Daeth Beuno heibio a rhoi pen Gwenffrewi yn ôl ar ei chorff, trwy wyrth, a ffrydiodd ffynnon o'r ddaear lle syrthiasai pen y santes. Byth ers hynny mae'r ffynnon wedi bod yn gyrchfa i bererinion.

Mae adeiladau Ffynnon Wenffrewi heddiw yn dyddio i 1490-1500 pan gafodd ei godi gan yr Arglwyddes Margaret Beaufort, mam Harri Tudur. Mae'n adeilad deniadol iawn. Delir dŵr y ffynnon mewn llestr ar siâp seren ac mae saith piler paneledig yn codi ohono i'r to siâp gwyntyll gan ffurfio rhodfa oddi amgylch y ffynnon. Mae'r pererinion yn cymryd dŵr i ffwrdd o'r ffynnon, sy'n byrlymu'n gryf, mewn poteli i'w yfed nes ymlaen neu yn y man.

Ger y ffynnon ceir capel y ffynnon, sy'n dyddio i'r 15g. Cafodd ei atgyweirio yn 1967.

 

Y tu ôl i gapel y ffynnon ceir eglwys y plwyf, a gysegrir i'r apostol Sant Iago. Credir ei bod yn sefyll ar safle adeilad llawer cynharach ar safle'r eglwys a godwyd gan Sant Beuno yn y 7g. Mae'r tŵr yn dyddio i'r 14g ond mae gweddill yr adeilad yn perthyn i ddiwedd y 18g.

Mae Ffynnon Gwenffrewi yn un o Saith Rhyfeddod Cymru, yn ôl yr hen rigwm

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:

 

Agorwyd yr orsaf ym 1848 a daeth i ben yn 1966. Mae'r llinell drwy'r orsaf yn dal ar agor.

• Abaty Dinas Basing, safle hen abaty, ger pentref Maes-glas, tua milltir i'r gogledd o Dreffynnon ei hun
• Pantasaph, safle mynachlog gyfoes
• Parc Etifeddiaeth Maes-glas

• Siôn ap Hywel ap Llywelyn Fychan (bl. 1530), bardd, un o ddisgyblion barddol Tudur Aled
• John Blackwell (Alun) (1797–1840), bardd, a dreuliodd y cyfnod 1828-32 fel curad yn Nhreffynnon
• William Theophilus Thomas (Gwilym Gwenffrwd) (1824-1899), gweinidog a llenor
• Sarah Edith Wynne, "Eos Cymru" (1842-1897), cantores
• Alwyn Sheppard Fidler (1909-1990), pensaer