Ray Gravell: Actor, newyddiadurwr, chwaraewr rygbi'r undeb (1951-2007)

Roedd yn genedlaetholwr pybyr, yn edmygydd mawr o Dafydd Iwan, Carwyn James, ac o Owain Glyndŵr. Cysylltir y dywediad "West is Best" â Ray.

Ray Gravell
Ganwyd	12 Medi 1951  Cydweli
Bu farw	31 Hydref 2007  Calp
Man preswyl	Cydweli
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	chwaraewr rygbi'r undeb, actor, newyddiadurwr
Chwaraeon
Tîm/au	Y Barbariaid, Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Cymru, Clwb Rygbi Llanelli, Y Llewod Prydeinig a Gwyddelig
Safle	Canolwr
Gwlad chwaraeon	Cymru

Ganwyd ef ym Mynydd-y-garreg ar bwys Cydweli, Sir Gaerfyrddin, lle cafodd ei addysg gynradd cyn mynd i Ysgol Fodern Porth Tywyn ac wedyn i Ysgol Ramadeg y Bechgyn. Pan oedd yn 14 mlwydd oed, bu farw ei dad Jack drwy hunanladdiad.

Rygbi

Chwaraeodd ei gêm gyntaf i Glwb Rygbi Llanelli ym 1970, ac roedd yn gapten y tîm o 1980 i 1982. Cyhoeddodd ei ymddeoliad o rygbi rhyngwladol ym 1982 a chwaraeodd ei gêm olaf i Lanelli ym 1985. Ei gêm gyntaf dros Gymru oedd yr un yn erbyn Ffrainc ym Mharis ym 1975. Yn ystod ei yrfa, enillodd 23 cap dros Gymru. Roedd yn aelod o dîm Cymru a enillodd y gamp lawn ddwy waith, fel arfer fel canolwr ond weithiau fel asgellwr. Bu ar daith Y Llewod i Dde Affrica ym 1980 gan chwarae yn y pedair gem brawf. Bu'n Llywydd Clwb Rygbi Llanelli ac wedyn Clwb y Scarlets hyd ei farw.

Actio

Cafodd ran amlwg yn y ffilm Bonner a recordiwyd gan y BBC ar ran S4C, a hefyd yn y ffilm Owain Glyndŵr. Ymddangosodd mewn ffilm deledu y BBC o'r enw Filipina Dreamgirls, a chwaraeodd ran yn ffilm Louis Malle, Damage, yn Rebecca's Daughters ac fel Referee No. 1 yn y ffilm Up and Under.

Darlledu

Cyflwynodd raglenni sgwrsio rheolaidd ar BBC Cymru ac ar Radio Cymru. Tan ei farw, roedd yn cyflwyno ei raglen foreol ei hun o'r enw Grav ar Radio Cymru, a ddarlledwyd i orllewin Cymru. Roedd hefyd yn cyd-gyflwyno I'll Show You Mine gyda Frank Hennessy ar Radio Wales. Roedd hefyd tan ei farw yn aelod o dîm sylwebu rygbi Cymraeg y BBC ar gemau y Cynghrair Celtaidd, Cwpan Powergen, a'r Cwpan Heineken.

Roedd yn byw ym Mynydd-y-garreg, lle a'r oedd yn agos iawn at ei galon, gyda'i wraig Mari a'u dwy ferch, Gwennan a Manon. Roedd yn byw yn y stryd a enwyd ar ei ôl, sef Heol Ray Gravell.

Clefyd y Siwgr

Roedd Gravell yn dioddef o glefyd y siwgr ers 2000. Cyhoeddwyd ar 18 Ebrill 2007 y byddai'n rhaid iddo ddychwelyd i Ysbyty Glangwili ar ôl iddo gael llawdriniaeth fis blaenorol i dorri i ffwrdd dau fys traed, a roedd rhaid iddo golli ei goes dde o dan y pen-lin. Cafodd fynd adref ar y cyntaf o Fai ac wedi ail-ddechrau ar ei waith darlledu.

Marwolaeth

 

Bu farw yn sydyn yn 56 blwydd oed ar 31 Hydref 2007, pan oedd ar ei wyliau yn Sbaen. Daeth rhai miloedd o bobl i'w angladd gyhoeddus ym Mharc y Strade, Llanelli, ar 15 Tachwedd 2007. Roedd baner Y Ddraig Goch ar ei arch, a gludwyd gan chwech o chwaraewyr rygbi Llanelli. Cafwyd teyrngedau gan y Prif Weinidog ar y pryd, Rhodri Morgan, a'r hanesydd Hywel Teifi Edwards. Canwyd "Calon Lân" "Cwm Rhondda" a chaneuon Cymraeg eraill gan y dorf. Yn dilyn yr angladd gyhoeddus cafwyd angladd breifat i'r teulu yn unig yn Llanelli.

Cynhaliwyd munud o dawelwch / gymeradwyaeth yng ngemau rygbi ar draws y DU, gan gynnwys gem Y Sgarlets yn erbyn Leeds, Y Gleision yn erbyn Caerlŷr,, a gemau'r Gweilch a'r Dreigiau.^{[angen ffynhonnell]}

Galwodd nifer o Gymry ar swyddogion Undeb Rygbi Cymru i ailystyried eu penderfyniad dadleuol i enwi'r tlws newydd i fuddugolwyr gemau rhyngwladol rhwng timau rygbi Cymru a De Affrica yn "Gwpan y Tywysog William" ac yn galw am newid yr enw i "Cwpan Ray Gravell" er coffadwriaeth deilwng iddo. Dadleuant fod enwi'r gwpan ar ôl y Tywysog William, Sais sy'n adnabyddus am ei gefnogaeth bersonol i dimau pêl-droed a rygbi Lloegr, yn cwbl anaddas. Lawnsiwyd deiseb ar-lein yn galw am newid yr enw arfaethedig i "Gwpan Ray Gravell" ar 6 Hydref 2007; deuddydd yn ddiweddarach roedd dros 2,000 o bobl wedi ei harwyddo.