Petroliwm
Tanwydd ffosil yw petroliwm neu olew crai sy'n cael ei echdynnu o'r ddaear mewn gwledydd ar draws y byd, ond yn enwedig yn y Dwyrain Canol, Unol Daleithiau America, Rwsia a Feneswela.
Mae'n adnodd anadnewyddadwy a ddefnyddir i wneud petrol, plastig ayyb. Mae petroliwm yn hylif tew brown tywyll fel arfer, sy'n cynnwys cymysgedd cymhleth o hydrocarbonau fflamadwy. Caiff y petroliwm ei buro trwy broses o ddistyllu ffracsiynol.
Mae pris olew yn gallu effeithio ar economi gwledydd y byd. Yn 2008 cafwyd argyfwng ariannol byd-eang yn dilyn codiad sydyn ym mhris petroliwm. Yn ôl rhai, roedd olew hefyd wrth wraidd ymosodiad Iraq ar Kuwait yn Awst 1990, a'r Unol Daleithiau ar Iraq ychydig wedyn yn 1991 - enw ymgyrch filwrol Unol Daleithiau America yn 2003 oedd Operation Iraqi Liberation (OIL). Cyfansoddodd y canwr protest David Rovics gân o'r enw "Operation Iraqi Liberation (OIL)" a ddaeth yn anthem i'r mudiad gwrth-ryfel.
Ffurfiant
Mae dwy theori yn bodoli am ffurfiant olew: theori ffurfiant biolegol a theori ffurfiant anfiolegol. Y prif theori yw'r theori ffurfiant biolegol, a phrin yw'r daearegwyr sy'n cefnogi'r theori anfiolegol.
Theori ffurfiant biolegol
Yn ôl y theori ffurfiant biolegol, casglodd micro-organebau morol marw ar waelod y môr. Gorchuddiwyd y gwaddodion organig hyn gan waddodion anathraidd. Ar ôl miliynau o flynyddoedd o dymheredd uchel a gwasgedd sylweddol, caiff y defnydd organig ei ffosileiddio i ffurfio olew crai trwy'r broses o bydredd anaerobig. Nid yw'r olew crai yn hydawdd mewn dŵr, ac mae'n llai dwys felly mae'n arnofio ar wyneb y dŵr. Wrth i ddŵr godi, mae'n gwthio'r olew i fyny tua'r wyneb nes caiff yr olew ei ddal mewn man lle mae'r creigiau athraidd yn cael eu gorchuddio gan greigiau anathraidd. Ffurfir cronfa olew mewn haen blyg o'r graig athraidd, ac mae'r olew yn cael ei ddal yma. Mae'r broses hon yn debyg iawn i broses ffurfiant nwy naturiol.
Hon yw'r theori sy'n cael ei gredu gan y mwyafrif llethol o wyddonwyr, yn enwedig y daearegwyr sy'n chwilio am gronfeydd olew newydd. Nid oes unrhyw gwmni olew ar hyn o bryd yn seilio eu rhaglen archwilio ar unrhyw theori ffurfiant arall.
Theori ffurfiant anfiolegol
Yn ôl y theori hon ni ffurfiwyd olew o ddefnydd organig marw, ond o fethan a oedd ar ôl dan y ddaear ers ei ffurfiant. Mae'r moleciwlau biolegeol yn yr olew yn rhai sy'n dod o ficro-organebau yn y creigiau wrth iddynt gasglu yn yr olew.
Diwydiant
Caiff yr olew crai ei echdynnu o'r ddaear gan gwmniau olew trwy ddrilio i lawr drwy'r creigiau anathraidd. Mae'r gwasgedd sylweddol yn y gronfa olew yn achosi i'r olew ddod i'r wyneb. Fel arfer, cludir yr olew i burfeydd olew ar long arbennig a elwir yn dancer olew neu drwy bibell cludo olew. Yn y purfeydd olew, caiff yr olew ei wahanu i'w rhannau trwy broses o ddistylliad ffracsiynnol. Mae'r broses hon yn gwahanu'r olew ar sail ei berwbwynt i arunigo nifer o ffracsiynnau gwahanol. Mae'r rhain yn cynnwys (yn nhrefn eu berwbwyntiau cynyddol) nwy petroliwm, petrol, nafftha, cerosin, diesel, olew iro, olew tanwydd, bitwmen a chynhyrchion olew eraill. Caiff y ffranciynnau hyn eu defnyddio fel tanwyddau (petrol, cerosin, diesel) neu fel ffynonellau o gemegau organig.
Mae'r mwyafrif o wledydd sydd yn cynhyrchu olew ar raddfa sylweddol yn aelodau o OPEC sydd yn ceisio dylanwadu ar bris olew crai rhyngwladol trwy reoli faint o olew caiff ei gynhyrchu drwy'r byd.
Cynhyrchiad
Yng nghyd-destun cynhyrchu petroliwm, mae'r gair cynhyrchu yn cyfeirio ar yr olew craidd a echdynnir o'r ddaear; nid yw'n cynnwys olew a gaiff ei greu mewn dulliau eraill.
| # | Cenedl | 103bbl/d (2006) | 103bbl/d (2007) | 103bbl/d (2008) | 103bbl/d (2009) | Cyfanswm cyfredol (2015) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Sawdi Arabia (OPEC) | 10,665 | 10,234 | 10,782 | 9,760 | 11.8% |
| 2 | Rwsia 1 | 9,677 | 9,876 | 9,789 | 9,934 | 12.0% |
| 3 | Unol Daleithiau 1 | 8,331 | 8,481 | 8,514 | 9,141 | 11.1% |
| 4 | Iran (OPEC) | 4,148 | 4,043 | 4,174 | 4,177 | 5.1% |
| 5 | Tsieina | 3,846 | 3,901 | 3,973 | 3,996 | 4.8% |
| 6 | Canada 2 | 3,288 | 3,358 | 3,350 | 3,294 | 4.0% |
| 7 | Mecsico 1 | 3,707 | 3,501 | 3,185 | 3,001 | 3.6% |
| 8 | Yr Emiradau Arabaidd Unedig (OPEC) | 2,945 | 2,948 | 3,046 | 2,795 | 3.4% |
| 9 | Ciwait (OPEC) | 2,675 | 2,613 | 2,742 | 2,496 | 3.0% |
| 10 | Feneswela (OPEC) 1 | 2,803 | 2,667 | 2,643 | 2,471 | 3.0% |
| 11 | Norwy 1 | 2,786 | 2,565 | 2,466 | 2,350 | 2.8% |
| 12 | Brasil | 2,166 | 2,279 | 2,401 | 2,577 | 3.1% |
| 13 | Irac (OPEC) 3 | 2,008 | 2,094 | 2,385 | 2,400 | 2.9% |
| 14 | Algeria (OPEC) | 2,122 | 2,173 | 2,179 | 2,126 | 2.6% |
| 15 | Nigeria (OPEC) | 2,443 | 2,352 | 2,169 | 2,211 | 2.7% |
| 16 | Angola (OPEC) | 1,435 | 1,769 | 2,014 | 1,948 | 2.4% |
| 17 | Libya (OPEC) | 1,809 | 1,845 | 1,875 | 1,789 | 2.2% |
| 18 | Y Deyrnas Gyfunol | 1,689 | 1,690 | 1,584 | 1,422 | 1.7% |
| 19 | Casachstan | 1,388 | 1,445 | 1,429 | 1,540 | 1.9% |
| 20 | Qatar (OPEC) | 1,141 | 1,136 | 1,207 | 1,213 | 1.5% |
| 21 | Indonesia | 1,102 | 1,044 | 1,051 | 1,023 | 1.2% |
| 22 | India | 854 | 881 | 884 | 877 | 1.1% |
| 23 | Aserbaijan | 648 | 850 | 875 | 1,012 | 1.2% |
| 24 | Yr Ariannin | 802 | 791 | 792 | 794 | 1.0% |
| 25 | Oman | 743 | 714 | 761 | 816 | 1.0% |
| 26 | Maleisia | 729 | 703 | 727 | 693 | 0.8% |
| 27 | Yr Aifft | 667 | 664 | 631 | 678 | 0.8% |
| 28 | Colombia | 544 | 543 | 601 | 686 | 0.8% |
| 29 | Awstralia | 552 | 595 | 586 | 588 | 0.7% |
| 30 | Ecwador (OPEC) | 536 | 512 | 505 | 485 | 0.6% |
| 31 | Swdan | 380 | 466 | 480 | 486 | 0.6% |
| 32 | Syria | 449 | 446 | 426 | 400 | 0.5% |
| 33 | Gini Gyhydeddol | 386 | 400 | 359 | 346 | 0.4% |
| 34 | Gwlad Tai | 334 | 349 | 361 | 339 | 0.4% |
| 35 | Fietnam | 362 | 352 | 314 | 346 | 0.4% |
| 36 | Yemen | 377 | 361 | 300 | 287 | 0.3% |
| 37 | Denmarc | 344 | 314 | 289 | 262 | 0.3% |
| 38 | Gabon | 237 | 244 | 248 | 242 | 0.3% |
| 39 | De Affrica | 204 | 199 | 195 | 192 | 0.2% |
| 40 | Tyrcmenistan | No data | 180 | 189 | 198 | 0.2% |
| 41 | Trinidad a Thobago 4 | 181 | 179 | 176 | 174 | 0.1% |
Ffynhonnell: U.S. Gweinyddiaeth dros Wybodaeth am Ynni, UDA Archifwyd 2008-07-10 yn y Peiriant Wayback.
Nodiadau: 1 Anterth cynhyrchu olew cyffredin eisoes wedi pasio yn y wlad hon.
2 Mae olew cyffredin Canada'n lleihau, ond mae olew-dywod Canada (a'r cynnyrch olew) yn codi. O gynnwys olew-dywod yn y ffigyrau, gan Canada mae'r ail ffynhonnell fwyaf o olew, ar ôl Sawdi Arabia.
3 Mae'n parhau'n aelod, ond ni chynhwysir y ffigurau ers 1998.
4 Mae'r 3ydd llyn-olew mwyaf ar y Ddaear yn Nhrinidad a Thobago - yn La Brea yn Ne Trinidad
Treuliad
Yr amgylchedd
Ceir sawl sgil-effaith negyddol o alldynnu, trin a defnyddio petroliwm.
Cyfeiriadau
Gweler hefyd
This article uses material from the Wikipedia Cymraeg article Petroliwm, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Rhoddir testun y dudalen ar gael ar delerau'r drwydded CC BY-SA 4.0, heblaw ei fod wedi nodi'n wahanol. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Cymraeg (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.