Clough Williams-Ellis: Pensaer, swyddog milwrol (1883-1978)

Mae'n enwog am gynllunio'r pentref Eidalaidd Portmeirion ac fe'i urddwyd yn farchog ym 1971. Honai'r teulu eu bod yn ddisgynyddion i Owain Gwynedd.

Clough Williams-Ellis
Ganwyd	Bertram Clough Williams-Ellis  28 Mai 1883  Gayton
Bu farw	9 Ebrill 1978  Plas Brondanw
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Coleg y Drindod, Caergrawnt
Galwedigaeth	pensaer, swyddog milwrol
Tad	John Clough Williams-Ellis
Mam	Ellen Mabel Greaves
Priod	Amabel Williams-Ellis
Plant	Susan Williams-Ellis, Christopher Williams-Ellis, Charlotte Rachel Anwyl Williams-Ellis
Perthnasau	John Strachey
Gwobr/au	Croes filwrol, CBE, Marchog Faglor

Ganwyd Williams-Ellis yn Swydd Northampton, Lloegr. Er iddo gael ei eni yn Lloegr, roedd ei deulu'n dod o Gymru a magwyd ef yng Nglasfryn, Pwllheli ers yn 4 oed. Roedd yn fab i'r parchedig John Clough Williams-Ellis (1833-1913) dringwr mynyddoedd nodedig iawn a'i fam oedd Ellen Mabel Greaves (1851-1941), merch perchennog chwareli llechi John Whitehead Greaves a chwaer John Ernest Greaves.

Ym 1915 priododd ag Amabel Strachey a chawson nhw 3 o blant. Lladdwyd un mab, sef Christopher Moelwyn Strachey Williams-Ellis (1923-13 Mawrth 1944), yn yr Ail Ryfel Byd. Merch hynaf iddynt oedd Susan Williams-Ellis a sefydlodd waith crochenwaith yn 1961, gan ddefnyddio'r enw 'Portmeirion' ar y cynnyrch. Mae'r cerflunydd David Williams-Ellis yn or-nai i Clough Williams-Ellis ac wyr iddo yw'r llenor Robin Llywelyn. Gor-wyres iddo yw'r cynllunydd ffasiwn Rose Fulbright-Vickers.

Fe'i addysgwyd yng Ngholeg (Oundle School) yn Swydd Northampton ac yna Coleg y Drindod, Caergrawnt, ond ni dderbyniodd radd. Trodd i'r Ysgol y Sefydliad Pensaernïaeth (Architectural Association School of Architecture), Llundain lle astudiodd rhwng 1903–04.

Tra'n fyfyriwr cafodd gomisiwn: tŷ haf "Larkbeare" ar gyfer Anne Wynne Thackeray a Mary Venables yn Cumnor, Swydd Rydychen, 1903-4 ac a orffennwyd yn 1907.

Roedd practis preifat ganddo o 1905 hyd 1914 ac ar ôl y Rhyfel y Byd Cyntaf o 1919 i 1978.

Yn ystod y Rhyfel y Byd Cyntaf roedd yn y Gwarchodlu Cymreig ac enillodd y Groes Filitaraidd.

Etifeddodd dŷ ei gyndadau, Plas Brondanw ger Llanfrothen ym Meirionnydd ym 1908 a phentref Portmeirion yn ystod y cyfnodau 1926-1939 a 1954-1972. Golygodd adeiladu Portmeirion gyflawni breuddwyd mawr iddo. Dangosodd i'r bobl bod datblygiad safle naturiol yn bosib heb ddinistrio'r amgylchedd a harddwch yr ardal.

Roedd Williams-Ellis yn un o gymrodorion y British Eugenics Society, cymdeithas o bobl a oedd yn credu y dylai 'dosbarth gweithiol gwrthyn ac annymunol (Saesneg: lower class undesirables) gael eu hatal rhag medru cenhedlu.