Barriff Mawr: Rîff cwrel mwyaf yn y byd yn y Cefnfor Tawel

Y Barriff Mawr, hefyd Bariff Mawr (Saesneg: Great Barrier Reef) yw'r system riff cwrel mwyaf yn y byd, gyda 2,900 o riffiau unigol a 900 o ynysoedd.

Mae gan Ardal Treftadaeth y Byd y Barriff Mawr, arwynebedd o dros 2,300 cilometr sgwâr (1,400 mi) o fewn ardal o tua 344,400 cilometr sgwâr (133,000 mi sgw). Saif yn y Môr Cwrel ar arfordir gogledd-ddwyreiniol Awstralia, i'r dwyrain o dalaith Queensland. Mae'n ymestyn o ynysoedd Lady Elliott ger arfordir de Queensland hyd Gwlff Papua, pellter o fwy na 2,000 km. Daw o fewn 30 km i'r arfordir ger Cairns, tra mae tua 250 km o'r arfordir ger Gladstone.

Barriff Mawr
Barriff Mawr: Rîff cwrel mwyaf yn y byd yn y Cefnfor Tawel
Llun lloeren o'r Barrif Mawr
Enghraifft o'r canlynolrîff cwrel Edit this on Wikidata
LleoliadTownsville Edit this on Wikidata
Enw brodorolGreat Barrier Reef Edit this on Wikidata
GwladwriaethAwstralia Edit this on Wikidata
RhanbarthQueensland Edit this on Wikidata
Gwefanhttp://www.gbrmpa.gov.au/ Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae pobloedd Cynfrodorol Awstralia ac Ynysoedd y Torres Strait wedi bod yn gyfarwydd â'r Barriff Mawr ac yn ei ddefnyddio ers amser maith, ac mae'n rhan bwysig o ddiwylliant ac ysbrydolrwydd grwpiau lleol.

Gellir gweld y Barriff Mawr o'r gofod, a dyma strwythur sengl mwyaf y byd a wnaed gan organebau byw. Crewyd strwythur y barriff hwn allan o biliynau o organebau bach, a elwir yn "polypau cwrel". Mae'n fagwrfa i amrywiaeth eang o fywyd ac fe'i dewiswyd yn Safle Treftadaeth y Byd ym 1981. Labelwyd y barriff gan CNN yn un o "Saith Rhyfeddod Naturiol y Byd" ym 1997.

Y Barriff Mawr yw atyniad twristaidd mwyaf Awstralia, a threfnir teithiau o drefi megis Cairns a Townsville i'w weld. Dyma gyrchfan boblogaidd iawn i dwristiaid, yn enwedig yn rhanbarthau Ynysoedd Whitsunday a'r Cairns, gan gynhyrchu dros AUD $3 biliwn y flwyddyn. Yn Nhachwedd 2014, lansiodd "Google Underwater Street View" mewn 3D o'r Barriff Mawr.

Mae rhan fawr o'r barriff wedi'i gwarchod gan Barc Morol y Barriff Mawr, sy'n helpu i gyfyngu ar effaith defnydd dynol, fel pysgota a thwristiaeth. Mae pwysau amgylcheddol eraill ar y riff a'i ecosystem yn cynnwys dŵr ffo, newid hinsawdd ynghyd â channu (neu wynnu) torfol, dympio carthion ac achosion poblogaeth gylchol o sêr môr coron y drain (Acanthaster planci). Yn ôl astudiaeth a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2012 gan Trafodion yr Academi Wyddorau Genedlaethol, mae'r Barriff Mawr wedi colli mwy na hanner ei cwrel ers 1985, canfyddiad a gadarnhawyd mewn astudiaeth yn 2020 a ganfu fod dros hanner gorchudd cwrel y barriff wedi marw rhwng 1995 a 2017. Mae Deddf Parc Morol y Barriff Mawr 1975 (adran 54) yn mynnu cyhoeddi bob pum mlynedd Adroddiad Rhagolwg ar iechyd, pwysau a dyfodol y barriff.

Dynododd UNESCO y Barriff Mawr yn Safle Treftadaeth y Byd yn 1981.

Daeareg

Barriff Mawr: Rîff cwrel mwyaf yn y byd yn y Cefnfor Tawel 
Crëyr, yn Ne'r Barriff Mawr

Mae tectoneg platiau yn dangos bod Awstralia wedi symud tua'r gogledd ar gyfradd o 7 cm (2.8 modfedd) y flwyddyn, gan ddechrau yn ystod y Cainosöig. Profodd Dwyrain Awstralia gyfnod o godiad tectonig, a symudodd y rhaniad draenio yn Queensland 400 km (250 milltir) i mewn i'r tir. Hefyd yn ystod yr amser hwn, profodd Queensland ffrwydradau folcanig a arweiniodd at losgfynyddoedd canolog a tharian a llifoedd basalt. Datblygodd rhai o'r rhain yn ynysoedd uchel. Ar ôl i'r Basn Môr Coral ffurfio, dechreuodd riffiau cwrel dyfu yn y Basn, ond tan tua 25 miliwn o flynyddoedd yn ôl, roedd gogledd Queensland yn dal i fod mewn dyfroedd tymherus i'r de o'r trofannau - yn rhy cŵl i gynnal twf cwrel. Mae hanes datblygu'r Barriff Mawr yn gymhleth; ar ôl i Queensland symud i ddyfroedd trofannol, dylanwadwyd arno gan dwf a dirywiad y Barriff wrth i lefel y môr newid.

O 20,000 o flynyddoedd cyn y presennol (CP) tan 6,000 o flynyddoedd yn ôl, cododd lefel y môr yn gyson ledled y byd. Wrth iddo godi, gallai'r cwrelau wedyn dyfu'n uwch ar gyrion tanddwr bryniau gwastadedd yr arfordir. Erbyn tua 13,000 CP roedd lefel y môr ddim ond 60 metr (200 tr) yn is na'r hyn ydyw heddiw, a dechreuodd cwrelau amgylchynu bryniau gwastadedd yr arfordir, a oedd, erbyn hynny, yn ynysoedd cyfandirol. Wrth i lefel y môr godi ymhellach fyth, cafodd y rhan fwyaf o ynysoedd y cyfandir eu boddi. Yna gallai'r cwrelau gordyfu'r bryniau tanddwr, i ffurfio'r cilfachau a'r riffiau presennol. Nid yw lefel y môr yma wedi codi'n sylweddol yn ystod y 6,000 o flynyddoedd diwethaf. Gellir gweld olion barriff hynafol tebyg i'r Barriff Mawr yn The Kimberley, Gorllewin Awstralia.

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

Tags:

ArwynebeddAwstraliaCairnsCilometrGwlff PapuaMôr CwrelQueenslandSaesneg

🔥 Trending searches on Wiki Cymraeg:

Elin MaherDyfrigOmanMari JonesCynnwys rhyddTudur Dylan JonesGêmTwin SittersPetroliwmArianwenXHamsterSex TapeY CeltiaidAberaeronRhanbarthau LloegrLewis ValentineCyngar ap Geraint21 Mawrth660511Agency, MissouriRobin Llwyd ab OwainClefyd y gwairBaner OmanOslo1150Iestyn ap GwrgantPortiwgalSantes CannaC'mon Midffîld!Iwerddon IfancY Blaid Lafur (DU)Le Jour De GloireAnne FrankMatrix Feminist Design Co-operativeFlorence Helen WoolwardWicirywogaethPadarnTamperePisoPigyn ClustEnghenedlEagle EyeHydrefRhestr Penodau ArthurTom CruiseYr Ymerodraeth RufeinigCymruJapanegThomas Gwynn JonesIsraelLlyn Celyn1901Ani GlassBallaratMeilir GwyneddPedrogRiley ReidIaith macaronigWennaFfistioPierre-Auguste RenoirStygianIfan Huw DafyddRobert Hughes (Robin Ddu yr Ail)🡆 More