Math o chwarae a fu'n boblogaidd gan y werin ledled Cymru oedd bando.
Roedd yn perthyn i deulu campau hoci yn debyg i hoci neu hurley ond amrywiai'r rheolau o fro i fro. Roedd yn arbennig o boblogaidd yn y 18g ond parhaodd mewn rhannau o'r wlad hyd tua diwedd y 19g.
Arferid ei chwarae ar feysydd gwastad, weithiau ar draethau, rhwng dau dîm o hyd at hanner cant o chwaraewyr yr un. Fel chwaraeon gwerinol eraill, nid oedd rheolau pendant ar wahân i'r nod o yrru pêl i gôl ar y naill pen a'r llall o'r maes chwarae, a oedd weithiau'n eang iawn. Defnyddiai'r chwaraewyr pren wedi'i dorri'n arbennig ar gyfer y chwarae gyda math o flaen crwca: dyma'r bando.
Cyfeiria John Elias (a ystyriai ei fod yn chwarae anfoesol) a Lewis Morris at chawarae bando yng ngogledd Cymru, a chofiai David Lloyd George am chwarae bando ym mhlwyf Llanystumdwy, Eifionydd.
Ond ceir y dystiolaeth orau o fro Morgannwg yn y de. Yno yr oedd plwyfi a phentrefi cyfagos yn cystadlu â'i gilydd a thyrrai rhai miloedd o bobl i weld y chwarae weithiau, yn arbennig ar arfordir de Bro Morgannwg. Cyfeiria un tyst at chwarae bando ar y twyn ym mis Ebrill 1777. Dywedai fod dynion, merched a phlant yn mynd yno. Roedd gan pob chwaraewr tri bando gan eu bod yn torri'n aml. Dywed Iolo Morganwg ei fod yn arfer gwneud prennau bando o brennau onn ac yw irwydd, pan yn fachgen yn ardal Trefflemin a'u gwerthu i'r chwaraewyr am rwng 3c a 6c yr un. Parhaodd chwarae bando yn y Fro hyd chwarter olaf y 19eg ganrif: ceir disgrifiad cofiadwy yn y gyfrol Hanes Siencyn Penhydd (1850) gan Edward Mathews, Ewenni.
This article uses material from the Wikipedia Cymraeg article Bando, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Rhoddir testun y dudalen ar gael ar delerau'r drwydded CC BY-SA 4.0, heblaw ei fod wedi nodi'n wahanol. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Cymraeg (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.