Церий

1801-мĕш çулта Джузеппе Пьяцци Итали астрономĕ уçнă пĕчек планетă Церера ячĕпе металл ятне панă. Цери çĕрне пĕр вăхăтра М. Г. Клапрот тата В. Хизингерпа Й. Я. Берцелиус уçнă. Клапорт "Церерий" ят парасшăн пулнă, çавах Берцелиус ку сăмаха калама йывăр пулать тесе церий ятне çирĕплетнĕ.

 

 

Сывлăшра цери 150 °C çулăмсăр çунса цери (IV) оксичĕ пулать:

Ce + O₂ → CeO₂

Цери сивĕ шывпа майĕпен, вĕри шывпа питĕ хăвăрт реакцие кĕрсе цери гидроксичĕ пулать:

2 Ce (s) + 6 H₂O (l) → 2 Ce(OH)₃ (aq) + 3 H₂ (g)

Цери металлĕ пĕтĕм галогенсемпе çыхăнать:

2 Ce (s) + 3 F₂ (g) → 2 CeF₃ (s) [шурă]
2 Ce (s) + 3 Cl₂ (g) → 2 CeCl₃ (s) [шурă]
2 Ce (s) + 3 Br₂ (g) → 2 CeBr₃ (s) [шурă]
2 Ce (s) + 3 I₂ (g) → 2 CeI₃ (s) [сарă]

Çутçанталăкра цери 4 стабиллă изотпсен хутăшĕнче тĕл пулать: ¹³⁶Ce (0,185%), ¹³⁸Ce (0,251%), ¹⁴⁰Ce (88,450%) тата ¹⁴²Ce (11,114%). Вĕсенчен иккĕшĕ (¹³⁶Ce тата ¹⁴²Ce) йĕкĕр бета арканупа пайланма пултараççĕ, анчах вĕсен радиохасталăхне халичен палăртман. çавах çурма аркану тапхăрĕн аялти шайне палăртнă (3,8×10¹⁶ çул тата 5,0×10¹⁶ çул). Церин 26 радионуклидне пĕлеççĕ. Вĕсенчен чи стабиллисем ¹⁴⁴Ce (çурма аркану тапхăрĕ 284,893 кун), ¹³⁹Ce (137,640 кун) тата¹⁴¹Ce (32,501 кун). Ытти изотопĕсен çурма аркану тапхăрĕ 4 кунран сахал, нумайĕшĕн -10 минутран сахалрах.

Церий-144 (çурма аркану тапхăрĕ 285 кун) урана-235 пайланнă чухне пулать, çавăн пирки атомла реакторсенче нумай пухăнать. Радоизотопла ток çăлкуç пек усă кураççĕ (CeO₂). Ун хават кăларасси 12,5 Вт/см³ яхăн.

• Цери Webelements çинче
• Цери в Популярной библиотеке химических элементов 2017 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 15-мӗшӗнче архивланӑ.