Języki Słowiańskie: Gałąź rodziny indoeuropejskiej

Pochodzą od języka prasłowiańskiego, który rozpadł się na dialekty regionalne w wyniku wielkiej ekspansji Słowian w pierwszej połowie I tysiąclecia n.e. Używanie języków słowiańskich jest wyznacznikiem przynależności do ludów słowiańskich, które prócz języków łączy kultura i pochodzenie.

Języki słowiańskie

Obszar	Europa Środkowa, Europa Wschodnia, Europa Południowa, Azja Północna
Użytkownicy	Słowianie
Klasyfikacja genetyczna	języki indoeuropejskie języki bałtosłowiańskie języki słowiańskie
Prajęzyk	język prasłowiański
Podział	• języki południowosłowiańskie • języki wschodniosłowiańskie • języki zachodniosłowiańskie
Kody rodziny językowej
ISO 639-5	sla
Występowanie
Państwa z zachodniosłowiańskim językiem urzędowym      Państwa ze wschodniosłowiańskim językiem urzędowym      Państwa ze wschodniosłowiańskim językiem urzędowym tylko na niektórych obszarach      Państwa z południowosłowiańskim językiem urzędowym      Państwa z językiem południowosłowiańskim jako jednym z urzędowych
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Języki słowiańskie dzielą się na trzy zespoły języków: zachodnio-, wschodnio- i południowosłowiańskie.

Najstarsze zachowane manuskrypty z tekstami słowiańskimi pochodzą z X wieku. Do zapisu języków słowiańskich używane są lub były alfabety: głagolicki, cyrylicki i łaciński, a w niewielkim zakresie również arabski i hebrajski. Językami słowiańskimi posługuje się ponad 300 milionów ludzi.

 

Języki słowiańskie należą do grupy „satem” języków indoeuropejskich.

Języki słowiańskie powstały w wyniku rozpadu pierwotnego języka prasłowiańskiego. Nie ma jednak uzgodnionego stanowiska co do tego, kiedy i gdzie język prasłowiański istniał oraz kiedy doszło do jego rozpadu. Zasadniczo są dwa stanowiska w tej kwestii:

1. wspólnota językowa prasłowiańska istniała w odległych czasach (wymienia się tu często II tysiąclecie p.n.e.);^{[według kogo?]}
2. wspólnota językowa prasłowiańska istniała w czasach bliskich pojawieniu się Słowian w antycznych źródłach pisanych, a więc być może nawet dopiero około połowy I tysiąclecia n.e.^{[według kogo?]}

Większość językoznawców ponadto uważa, że przed etapem istnienia języka prasłowiańskiego istniała wspólnota językowa bałto-słowiańska. Języki słowiańskie wykazują najwięcej cech wspólnych z językami bałtyckimi (litewskim, łotewskim oraz wymarłymi: pruskim i jadźwińskim), co przemawia za wyprowadzeniem wniosku o wspólnocie bałtosłowiańskiej. Języki słowiańskie wykazują również stopień pokrewieństwa z językami germańskimi i irańskimi, a także pewne cechy wspólne z językami celtyckimi, iliryjskim i trackim. Pozwala to zaakceptować wniosek, że język Słowian rozwinął się między kompleksami etnicznymi: bałtyjskim na północy, germańskim na zachodzie, irańskim na wschodzie oraz celtyckim, trackim i iliryjskim na południu.

Wszystkie języki słowiańskie mają wyraźne cechy wspólne:

• wybitnie fleksyjna morfologia – większość języków słowiańskich ma 6 lub 7 przypadków
• podział czasowników na dokonane i niedokonane (leksykalny aspekt)
• obecność fonemicznej palatalizacji (znanej jako zmiękczenie)
• skomplikowane zbitki spółgłoskowe, powstałe po zaniku jerów, np. w polskim wyrazie bezwzględny lub rosyjskim wstrjecza „spotkanie”.

Języki słowiańskie nie tylko mają bardzo podobną gramatykę, lecz wykazują również duże podobieństwo w słownictwie, co dowodzi, że z języka prasłowiańskiego wyodrębniły się stosunkowo niedawno. Tam, gdzie poszczególne języki słowiańskie graniczą ze sobą, granice te z reguły są nieostre – występują szerokie pasy gwar przejściowych i obszary przenikania się zjawisk charakterystycznych dla obu sąsiadujących języków. Uważa się, że języki słowiańskie tworzą kontinuum. Jest to szczególnie wyraźnie widoczne w przypadku języków południowosłowiańskich. Podobne zjawisko występowało do 1947 roku na obszarze etnicznego styku polsko-ukraińskiego (polski – rusiński – ukraiński).

Przynależność i podział języków słowiańskich są w lingwistyce ugruntowane. Wątpliwości powstają jedynie w kwestii grupowania poszczególnych lektów i zespołów gwarowych, a także nakreślania granicy między pojęciami języka i dialektu. Poniższa klasyfikacja pochodzi ze strony projektu Ethnologue.

języki indoeuropejskie
języki bałtosłowiańskie
języki słowiańskie (ok. 317 mln)
języki zachodniosłowiańskie (ok. 61 mln)
grupa lechicka – języki lechickie
połabski †
kaszubski (ok. 50 tys.) – uznawany za język regionalny
słowiński – †
polski (ok. 44 mln)
śląski (ok. 509 tys.) – uznawany za dialekt języka polskiego lub nieoficjalnie za odrębny język
grupa łużycka – języki łużyckie
dolnołużycki (ok. 15 tys.)
ponaschemu †
górnołużycki (ok. 55 tys.)
wschodniołużycki †
grupa czesko-słowacka
czeski (ok. 10 mln)
słowacki (ok. 5 mln)
knaan †
język panońsko-słowiański † – prawdopodobnie ogniwo pomiędzy językami zachodnio- i południowosłowiańskimi
języki południowosłowiańskie (ok. 35 mln)
grupa wschodnia (ok. 10 mln)
staro-cerkiewno-słowiański (starosłowiański) †
cerkiewnosłowiański †*
bułgarski (ok. 8,5 mln)
macedoński (ok. 1,8 mln)
grupa zachodnia (ok. 25 mln)
słoweński (ok. 2 mln)
serbsko-chorwacki (ok. 23 mln)
serbski (ok. 13 mln)
chorwacki (ok. 7 mln)
bośniacki (ok. 2,5 mln)
czarnogórski (ok. 0,15 mln)
języki wschodniosłowiańskie (ok. 210 mln)
rosyjski (ok. 160 mln)
ruski †
białoruski (ok. 8 mln)
podlaski (ok. 0,032 mln)
ukraiński (ok. 40 mln)
rusiński (ok. 0,61 mln)

Oznaczenia:

† – język wymarły lub dawne stadium historyczne języka dzisiejszego

†* – język dawny, ale zachowany tradycyjnie w liturgii, tekstach religijnych, filozoficznych lub naukowych

W grupie języków słowiańskich oprócz języków indywidualnych wyróżnia się także tzw. mikrojęzyki, tj. etnolekty odmienne od języka ogólnego dominującego na danym obszarze, ale charakteryzujące się pewną tradycją piśmienniczą i pewnym stopniem normalizacji. Są to:

• rusiński (jugorusiński) – używany przez Rusinów panońskich w Wojwodinie (Serbia), jeden z tamtejszych języków urzędowych;
• rezjański – powstały na bazie rezjańskiego dialektu języka słoweńskiego używanego w dolinie Rezji (północne Włochy);
• prekmursko-słoweński – używany w Słowenii i na pobliskich terenach Węgier i Austrii;
• kajkawski – powstały na bazie dialektów chorwackich, używany w północnej Chorwacji, bliski językowi słoweńskiemu (ma pewną tradycję piśmienniczą; uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego);
• czakawski – podobna sytuacja, jak powyższy (ma pewną tradycję piśmienniczą; uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego);
• burgenlandzki – używany przez Chorwatów burgenlandzkich w Austrii, na Węgrzech, Słowacji i dawniej na Morawach, uważany też za dialekt języka serbsko-chorwackiego;
• molizański – używany przez Chorwatów we włoskiej prowincji Molise, powstały na bazie dialektów chorwackich;
• banacko-bułgarski – używany przez Bułgarów z Banatu na pograniczu Rumunii i Serbii, powstały na bazie gwar bułgarskich.

Istnieje też tendencja do wyodrębniania się kolejnych języków słowiańskich:

• morawskiego – z języka czeskiego
• śląskiego – z języka polskiego
• laski – z języka czeskiego
• gwary podlaskie (ukraińskie) – z przejściowych dialektów białorusko-ukraińskich.

Na bazie języków słowiańskich powstało też wiele sztucznych języków słowiańskich, m.in. język międzysłowiański, które w założeniu twórców powinny być zrozumiałe dla mówiących przynajmniej jednym językiem słowiańskim. Na podstawie wschodniosłowiańskich dialektów Syberii (z zapożyczeniami z języków tureckich oraz języka arabskiego) opracowano sztuczny język syberyjski. Również oparte na językach słowiańskich są fikcyjne języki północnosłowiańskie oraz wenedyk – język romański, który przeszedł podobny rozwój jak polski.

• język międzysłowiański

• TadeuszT. Lehr-Spławiński TadeuszT., WładysławW. Kuraszkiewicz WładysławW., FranciszekF. Sławski FranciszekF., Przegląd i charakterystyka języków słowiańskich, Warszawa: PWN, 1954 .
• Jerzy Nalepa, Słowiańszczyzna północno-zachodnia. Podstawy jedności i jej rozpad, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1968.
• Leszek Bednarczuk (red.), Ignacy Ryszard Danka, Andrzej Pisowicz, Tadeusz Pobożniak, Józef Reczek, Jan Safarewicz, Wojciech Skalmowski, Języki indoeuropejskie, tom I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986, ISBN 83-01-03352-5.
• Leszek Bednarczuk (red.), Witold Mańczak, Jan Safarewicz, Franciszek Sławski, Wojciech Smoczyński, Aleksander Szulc Języki indoeuropejskie, tom II, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988, ISBN 83-01-05763-7.
• Snježana Kordić: Demonstrativpronomina in den slavischen Sprachen. W: Bernhard Symanzik, Gerhard Birkfellner, Alfred Sproede: Die Übersetzung als Problem sprach- und literaturwissenschaftlicher Forschung in Slavistik und Baltistik. Hamburg: Dr. Kovač, 2002, s. 89–116, seria: Studien zur Slavistik ; 1. ISBN 3-8300-0714-0. OCLC 55730212. (niem.).
• HannaH. Dalewska-Greń HannaH., Języki słowiańskie, Warszawa: PWN, 2002, ISBN 83-01-12391-5 .
• ZbigniewZ. Gołąb ZbigniewZ., O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, MariaM. Wojtyła-Świerzowska (tłum.), Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2004, ISBN 83-242-0528-4, ISBN 0-89357-231-4, OCLC 830631541 .brak strony (książka)