Азербејџан

Ексклавата Нагорно-Карабах е опколена од Ерменија на север и исток, Иран на југ и запад, и има граница со должина од 11 километри со Турција на северозапад.

Република Азербејџан Azərbaycan Respublikası  (азербејџански)
Знаме Национален грб
Химна:  Azərbaycan marşı „Азерски Марш“
Местоположба на Азербејџан (зелено) и Арцах (светлозелено).
Главен град (и најголем)		Баку
Службен јазик		азербејџански
Етнички малцински јазици		аварски, будухски, ерменски (само во Нагорно-Карабах), грузиски, јудеотатски, хиналушки, курдски, итн.
Народности (2009)		91.60% Азери 2.02% Лезгини 1.35% Ерменци (само во Нагорно-Карабах) 1.34% Руси 1.26% Талиши 2.43% останати
Демоним		Азербејџан
Уредување		Унитарна полупретседателска република под авторитаристички режим
•	Претседател	Илхам Алиев
•	Заменик-претседател	Мехрибан Алијева
•	Премиер	Новруз Мамадов
Законодавство		Национално собрание
Историја
•	Демократска Република	28 мај 1918
•	Советска Социјалистичка Република	28 април 1920
•	Независност од Советскиот Сојуз	30 август 1991 (декларација) 18 октомври 1991 (независност) 25 декември 1991 (целосно)
•	Полно членство во ЗНД	21 декември 1991
•	Прифатена од ООН	2 март 1992
•	Усвојување на Уставот	12 ноември 1995
Површина
•	Вкупна	86.600 км2 (111th)
•	Вода (%)	1.6
Население
•	проценка за 2019 г.	10,000,000 (91-ва)
•	Густина	115 жит/км2 (99-ва)
БДП (ПКМ)		проценка за 2018 г.
•	Вкупен	$178.470 милијарди  (73-та)
•	По жител	$17,954 (75th)
БДП (номинален)		проценка за 2018 г.
•	Вкупно	$45.592 милијарди  (88-ма)
•	По жител	$4,586 (106th)
Џиниев коеф. (2005)		16.6 низок
ИЧР (2017)		▬ 0.757 висок · 80-та
Валута		манат (₼) (AZN)
Часовен појас		AZT (UTC+04:00)
Се вози на		десно
НДД		.az
Повик. бр.		+994

Азербејџанската Демократска Република ја прогласила својата независност во 1918 година и станала прва секуларна демократска муслиманска држава. Во 1920 година, земјата била инкорпорирана во Советскиот Сојуз како Азербејџанска Советска Социјалистичка Република. Современата Република Азербејџан ја прогласила својата независност на 30 август 1991 година, непосредно пред распаѓањето на СССР истата година. Во септември 1991 година, ерменското мнозинство од спорниот регион на Нагорно-Карабах се отцепило и ја формирало Република Арцах. Регионот и седум соседни области надвор од неа станале де факто независни со крајот на Нагорнокарабашката војна во 1994 година. Овие региони се меѓународно признати како дел од Азербејџан за решавање на статусот на Нагорно-Карабах преку преговорите што ги олеснува ОБСЕ.

Азербејџан е унитарна полупретседателска република. Таа е една од шесте независни туркиски држави и активен член на Советот на туркофонски држави и заедницата ТУРКСОЈ. Азербејџан има дипломатски односи со 158 земји и има членство во 38 меѓународни организации, меѓу кои и Обединетите Нации (од 1992 година), Советот на Европа, Движењето на неврзаните, ОБСЕ и Партнерството за мир (ПзМ). Тој е еден од основачите на ГУАМ, Заедницата на независни држави (ЗНД) и Организацијата за забрана на хемиско оружје. Азербејџан, исто така, има статус на набљудувач во Светската трговска организација.

Иако повеќе од 89% од населението се шиитски муслимани, уставот на Азербејџан не познава официјална религија и сите главни политички сили во земјата се секуларни. Азербејџан има високо ниво на човечки развој кој е рангиран на исто ниво со повеќето земји од Источна Европа. Азербејџан има висока стапка на економски развој и писменост, како и ниска стапка на невработеност. Сепак, владејачката партија, партијата Нов Азербејџан, била обвинета за авторитаризам и кршење на човековите права.

 

Според современата етимологија, терминот Азербејџан произлегува од терминот Атропати, персискисатрап во времето на Ахеменидското Царство, кој подоцна бил вратен како сатрап на Медијците во времето на Александар Велики. Оригиналната етимологија на ова име се смета дека има свои корени во некогаш доминантниот зороастризам. Во Авеста („Химна на ангелите чувари“), се споменува âterepâtahe ashaonô fravashîm ýazamaide, кое буквално се преведува како „ние му се поклонуваме на Фраваши од Атропатена“. Името „атропати“ самата е грчка транслитерација. Грчкото име го споменале Диодор и Страбон. Во текот на милениумот, името се развило во Атурапакан, потоа во Адабарбадхаган, Ахарбајаган, Асарбадјан и денешен Азербејџан.

Името Азербејџан првпат било усвоено за областа на денешна Република Азербејџан од страна на владата на Мусават во 1918 година, по распадот на Руското Царство, кога била формирана независна демократска република. Дотогаш, мето било користено исклучиво за да се идентификува соседниот регион на современиот северозападен Иран, додека областа на Азербејџанската Демократска Република порано била наречена Аран и Ширван. Врз основа на тоа, Иран протестирал против новоприфатеното име на земјата.

За време на советското владеење, земјата била исто така напишана на англиски јазик од руската транслитерација како Azerbaydzhan(руски: Азербайджа́н).

Антички период

 

Најраните докази за човечки населби на територијата на Азербејџан датираат од доцното камено време и се поврзани со културата Гобустан. Културите од горниот палеолит и доцното бронзеното време се посведочени во пештерите Тагилар, Дамџили, Зар, Јатак-Јери и во некрополите во Лејла-тепе и Сарај-тепе.

Пронајдени се рани населби на Скитите во 9 век п.н.е., иранските Медијци пак доминирале во областа на југ од Арас. Медијците управувале со голема империја помеѓу 900-700 п.н.е., која била интегрирана во Ахеменидското Царство околу 550 п.н.е. Областа била освоена од страна на Ахеменидското Царство по кое започнало да се шири зороастризмот. Подоцна територијата станала дел од Македонското Царство на Александар Велики и неговиот наследник, Селевкидското Царство. Во овој период, зороастризмот се проширил на Кавказот и Атропатена. Кавказските Албанци, првобитните жители на североисточниот дел од Азербејџан, владееле во таа област од околу IV век п.н.е. и воспоставиле независно кралство.

Од сасанидски до сафавидски период

Момина кула и Ширваншаховски дворец во Стариот дел на Баку се вклучени во списокот на светско наследство на УНЕСКО.

 

 

Сасанидското Царство ја претворила кавкаска Албанија во вазална држава во 252 година, додека кралот Урнар официјално го прифатил христијанството како државна религија во 4 век. И покрај сасанидското владеење, Албанија останала ентитет во регионот до 9 век, додека целосно не била вклучена во составот на Сасанидското Царство, и ја задржала својата монархија. И покрај тоа што бил еден од главните вазали на сасанискиот цар, албанскиот крал имал само привилегија на авторитетот, а сасанискиот марзан (воениот гувернер) ги држел повеќето граѓански, верски и воени авторитети.

Во првата половина на 7 век, кавкаска Албанија, како вазал на Сасанидското Царство, се нашла под номинална муслиманска власт поради муслиманското освојување на Персија. Омејадскиот калифат ги поразил Сасанидите и Византијците од Закавказот и ја претворил кавкаска Албанија во вазална држава по христијанскиот отпор предводен од кралот Џаншашир, кој бил потиснат во 667 година. Вакуумот на моќта што го оставил падот на Абасидскиот калифат бил исполнет со бројни локални династии како Салариди, Саџиди и Шедадиди. На почетокот на 11 век, територијата постепено била освоена од нападите на Огузите од Средна Азија. Првата од овие турски династии го основало Селџучкото Царство.

Пред-турското население кое живеело на територијата на современиот Азербејџан, зборувало неколку индиевропски и кавкаски јазици, меѓу кои ерменски и ирански јазик, староазерски, кој бил постепено заменет со турски јазик, раниот претходник на азербејџанскиот јазик денес. Некои јазичари исто така изјавиле дека Татиските дијалети на Ирански Азербејџан и Република Азербејџан, како оние што ги зборуваат татски, потекнуваат од староазерскиот.

Локалната династија Ширваншах станала вазална држава на Тимурското царство и му помогнала во неговата војна со владетелот на Златната Орда. По смртта на Тимур, се појавиле две независни и сопернички држави: Кара Којунлу и Ак Којунлу. Династијата Ширваншах се вратила, одржувајќи висок степен на автономија како локални владетели и вазали од 861, за многу векови. Во 1501 година, Сафавидите ја покориле династијата Ширваншах. Во текот на следниот век, Сафавидите го претвориле поранешното сунитско население во шиитски ислам, како што тоа го правеле и со населението во денешен Иран. Сафавидите им дозволиле на Династијата Ширваншах да останат на власт, до 1538 година, кога шах Тахмап I (р. 1524-1576) целосно ги соборил и ја претворил областа во провинцијата. Суннските Отоманци кратко успеале да заземат делови од денешен Азербејџан како резултат на отоманско-сафавидската војна од 1578-1590 година; до почетокот на 17 век, тие биле соборени од Абас I (р. 1588-1629). Во пресрет на распаѓањето на Сафавидското Царство, Баку и неговата околина накусо биле окупирани од Русите како последица на Руско-персиската војна од 1722-1723 година. И покрај кратките застанувања, како што се овие од соседните соперници на Сафавидски Иран, територијата на денешен Азербејџан останала под иранско владеење од најраното доаѓање на Сафавидите до почетекот на XIX век.

Современа историја

 

По крајот на Сафавидите, областа била управувана од иранската династија Аршариди. По смртта на Надер Шах (р. 1736-1747), во многу од неговите територии започнале големи нестабилности, а територијата била управувана од бројни ханови со различни форми на автономија. Владетелите на овие ханства биле директно поврзани со владејачката династија на Иран и биле вазали на иранскиот шах. Ханствата вршеле контрола над нивните работи преку меѓународните трговски патишта меѓу Средна Азија и Западот.

Потоа, подрачјето било под власта на иранските династии Занди и Каџари. Од крајот на XVIII век, Руското Царство започнало да практикува поагресивен геополитички став кон своите соседи и соперници на југ, имено против Перија и Отоманското Царство. Русија се обидела долготрајно да го освои регионот Кавказ, кој во најголем дел бил во рацете на Иран. Во 1804 година, Русите го нападнале и го освоиле иранскиот град Ганџа, предизвикувајќи ја Руско-персиската војна од 1804-1813, во која Русија излегла како победник.

 

По поразот, Персија била принудена да ги признае териториите на неколку ханства, а Грузија и Дагестан биле приклучени во составот на Руското Царство, според Договорот од Ѓулистан.

Областа на север од реката Арас, меѓу која територија лежи современата Република Азербејџан, била иранска територија додека не била окупирана од Русија во 19 век. Околу една деценија подоцна, спротивно на договорот со Ѓулистан, Русите го нападнале персиското Ереванско ханство, по кое започнала последователната Руско-персиската војна од 1826-1828. Како резултат на Договорот од Туркменхај, Каџарите го принудиле Иран да го отстапи суверенитетот над Ереванското ханство, Нахчиванското ханство и остатокот од Талишкото ханство, кое ги опфаќало последните делови од територијата на современата азербејџанска република. По вградувањето на сите кавкаски територии од Иран во Русија, новата граница меѓу двете биле поставени на реката Арас, која по крајот на Советскиот Сојуз, подоцна станала дел од границата меѓу Иран и Азербејџан.

Иран бил принуден да ги отстапи своите кавкаски територии во Русија во 19 век, што на тој начин ја вклучил територијата на денешна Азербејџанска Република, а како резултат на тоа, азербејџанската етничка група денес е разделена на два дела: Иран и Азербејџан. Сепак, бројот на етнички Азери во Иран е далеку поголем од оние во соседниот Азербејџан.

По распадот на Руското Царство за време на Првата светска војна, била прогласена краткотрајна Закавкаска демократска федеративна република, која се состоела од денешните републики на Азербејџан, Грузија и Ерменија.

Потоа следувале масакрите во т.н. Мартовски денови што се случиле помеѓу 30 март и 2 април 1918 година во градот Баку и соседните области од Руското Царство. Кога република била распуштена во мај 1918 година, водечката партија Мусават прогласила независност како Азербејџанска Демократска Република (АДР), прифаќајќи го името Азербејџан за новата република и име кое пред прогласувањето на АДР било единствено употребено за соседниот северозападен регион на денешен Иран АДР станала првата модерна парламентарна република во муслиманскиот свет. Меѓу важните достигнувања на Парламентот било продолжувањето на правото на глас на жените, со што Азербејџан станал првата муслиманска нација која им дала на жените еднакви политички права со мажите. Друго значајно остварување на АДР било основањето на државен универзитет, кој бил првиот универзитет со современ тип основан на муслиманскиот исток.

 

До март 1920 година, станало очигледно дека Советската Русија ќе го нападне Баку. Владимир Ленин изјавил дека инвазијата била оправдана бидејќи Советската Русија не можела да преживее без нафтата на Баку. Така независноста на земјата траела само 23 месеци додека не била нападната од 11-тата Советската Црвена армија, формирајќи Азербејџанска ССР на 28 април 1920 година. Иако поголемиот дел од новоформираната азербејџанска армија била ангажирана да го уништи ерменскиот револт кој штотуку се распаднал во Карабах, Азербејџанците брзо или лесно не ја предале својата кратка независност од 1918-20 година. Уште повеќе од 20.000 азербејџански војници загинале во отпорот против советската инвазија.

На 13 октомври 1921 година, советските републики на Русија, Ерменија, Азербејџан и Грузија потпишале договор со Турција познат како договор. Претходно независната Република Арас, исто така, станала Нахичеванска Автономна Советска Социјалистичка Република во рамките на Азербејџанска ССР со договорот од Карс. Од друга страна, на Ерменија и бил доделен регионот Сјуник и Турција се согласила да го врати Ѓумри.

За време на Втората светска војна, Азербејџан одиграл клучна улога во стратегиската енергетска политика на Советскиот Сојуз, при што 80 отсто од нафтата на Советскиот Сојуз на Источниот фронт била снабдена од Баку. Со Уредбата на Врховниот Совет на СССР во февруари 1942 година, посветеноста на повеќе од 500 работници и вработените во нафтената индустрија на Азербејџан им биле доделени медали. Операцијата Еделвајс извршена од страна на германскиот Вермахт била насочена кон Баку поради својата важност како енергетски (нафтен) снабдувач на СССР. Една петтина од сите Азербејџанци се бореле во Втората светска војна од 1941 до 1945 година или околу 681.000 луѓе со над 100.000 жени, додека вкупното население во Азербејџан било 3,4 милиони во тоа време. Околу 250.000 луѓе од Азербејџан биле убиени на фронтот. Повеќе од 130 Азербејџанци биле прогласени за Херои на Советскиот Сојуз. Азербејџанскиот мајор Хази Асланов двапати бил награден како Херој на Советскиот Сојуз.

Независност

 

Следејќи ја политиката на Гласност, иницирана од Михаил Горбачов, граѓанските немири и етничките расправии се зголемиле во различни региони на Советскиот Сојуз, вклучувајќи го и Нагорно-Карабах, автономен регион на Азербејџанска ССР. Пречките во Азербејџан, како одговор на незаинтересираноста на Москва кон веќе вжештениот конфликт, резултирале со повици за независност и отцепување, што кулминирало со настаните од т.н. Црн Јануари во Баку. Подоцна во 1990 година, Врховниот совет на Азербејџанска ССР ги отфрлил зборовите „советски социјалистички“ од името на земјата, ја усвоил „Декларацијата за суверенитет на Азербејџанската Република“ и го вратил знамето на Азербејџанската Демократска Република како државно знаме. Како последица на неуспешниот државен удар кој се случил во август во Москва, на 18 октомври 1991 година, Врховниот совет на Азербејџан ја усвоил Декларацијата за независност, која била потврдена од референдумот на национално ниво во декември 1991 година, додека Советскиот Сојуз официјално престанал да постои на 26 декември 1991 година. Земјата денес го слави Денот на независноста на 18 октомври.

Раните години на независноста биле засенети од војната на Нагорно-Карабах со етничкото ерменско мнозинство од Нагорно Карабах поддржано од Ерменија. До крајот на непријателствата во 1994 година, Ерменците контролирале до 20% од азербејџанската територија, вклучувајќи го и самиот Нагорно-Карабах. За време на војната биле извршени многу злосторства, вклучително и масакрите во неколку населени места. Освен тоа, околу 30.000 луѓе биле убиени и повеќе од еден милион луѓе раселени. Четири резолуции на Советот за безбедност на ОН (822, 853, 874 и 884) побарале „повлекување на сите ерменски сили од сите окупирани територии на Азербејџан“. Многу Руси и Ерменци заминале од Азербејџан во текот на 1990-тите. Според пописот од 1970 година, во Азербејџан имало 510.000 етнички Руси и 484.000 Ерменци.

 

Во 1993 година, демократски избраниот претседател Абулфаз Елчибеј бил симнат од воените бунтовници предводени од полковникот Сурат Хусеинов, што резултирало со зголемување на власта на поранешниот водач на Советски Азербејџан, Хејдар Алијев. Во 1994 година, Сурат Хусеинов, дотогаш премиер, се обидел да направи уште еден воен удар против Алијев, но бил уапсен и обвинет за предавство. Една година подоцна, во 1995 година, против Алијев имало уште еден обид за државен удар, овојпат од командантот на специјалната единица ОМОН, Ровшан Џавадов. Успехот бил спречен, што резултирало со убивање на Џавадов и распуштање на единиците на ОМОН во Азербејџан. Во исто време, во земјата владеела неконтролирана корупција во владината бирократија. Во октомври 1998 година, Алијев бил повторно избран за втор мандат. И покрај многу подобрената економија, особено со експлоатацијата на нафтеното поле Азери — Чираг — Ѓунешли и гасоводот Шах Дениз, претседателството на Алијев било критикувано поради сомневање за изборни измами и корупција.

Илхам Алијев, синот на Хајдар, станал Претседател на Азербејџан, кога неговиот татко починал во 2003 година. Тој бил реизбран на трет мандат како претседател во октомври 2013.

 

Географски, Азербејџан се наоѓа во регионот на Јужен Кавказ во Евроазија, кој се протега низ Западна Азија и Источна Европа. Се наоѓа помеѓу 38° и 42° С, со должина 44° и 51° Е. Вкупната должина на границите е 2,648 километри, од кои 1.007 километри се со Ерменија, 756 километри со Иран, 480 километри со Грузија, 390 километри со Русија и 15 километри со Турција. Брегот се протега на 800 км, а должината на најширокиот дел на азербејџанскиот дел од Каспиското Море изнесува 456 км. Територијата на Азербејџан се протега на 400 км од север кон југ и 500 км од запад кон исток.

Во Азербејџан доминираат три територијални одлики: Каспиското Море, чие крајбрежје претставува природна граница на исток, Голем Кавказ се протега на север, и широките рамнини во центарот на земјата. Постојат и три планински масиви, Голем и Мал Кавказ, и Талишските Планини, кои заедно покриваат околу 40% од земјата. Највисокиот врв на Азербејџан е планината Базардузу (4.466 м), додека најниската точка лежи во Каспиското Море (-28 м). Речиси половина од сите калливи вулкани на земјата се концентрирани во Азербејџан, овие вулкани биле исто така номинирани за Седум светски чуда на природата.

Главните извори на вода се површинските. Сепак, само 24 од 8.350 реки се во должина поголема од 100 километри. Сите реки се влеваат во Каспиското Море на источниот дел на земјата. Најголемото езеро е Сарису (67 км²), а најдолгата река е Кура (1.515 км), која е прекугранична со Ерменија. Азербејџанските четири главни острови во Каспиското Море имаат комбинирана површина од над триесет квадратни километри.

Од независноста на Азербејџан во 1991 година, азербејџанската влада презела мерки за зачувување на животната средина на Азербејџан. Националната заштита на животната средина се забрзала по 2001 година, кога државниот буџет се зголемил поради нови приходи обезбедени од нафтоводот Баку-Тбилиси-Чејхан. За четири години заштитените подрачја двојно се зголемиле и денес сочинуваат 8 отсто од територијата на земјата. Од 2001 година владата воспоставила седум големи резерви и речиси двојно го зголемила буџетот наменет за заштита на животната средина.

Пејзаж

 

 

Азербејџан е дом на широк спектар на пејзажи. Повеќе од половина од копнената маса на Азербејџан се состои од планински гребени, сртови и висорамнини кои се искачуваат до нив од 400-1000 метри (вклучувајќи ги Средните и Долните низини), на некои места (Талис) до 100-120 метри, а други од 0-50 метри и до (Кобустан, Абшерон). Остатокот од теренот на Азербејџан се состои од рамнини и низини. Хипсометриските ознаки во регионот на Кавказот варираат од околу -28 метри на крајбрежјето на Каспиското Море до 4.466 метри (врвот Базардузу).

Формирањето на климата во Азербејџан е под влијание особено од ладни арктички воздушни маси на скандинавски антициклон, умерени воздушни маси на сибирски антициклон и централноазиски антициклон. Различниот пејзаж на Азербејџан влијае на начинот на кој воздушните маси влегуваат во земјата. Големи Кавказ ја штити земјата од директни влијанија на ладни воздушни маси кои доаѓаат од север. Тоа води кон формирање суптропска клима на повеќето подножја и рамнини на земјата. Во меѓувреме, рамнините и подножјето се одликуваат со високи стапки на сончевото зрачење.

9 од 11 постоечки климатски зони се присутни во Азербејџан. И апсолутната минимална температура (-33 °C или -27,4 °F) и апсолутната максимална температура (46 °C или 114,8 °F) биле забележани во Џулфа и Ордубад. Максималните годишни врнежи паѓаат во Ланкаран (1.600 до 1.800 мм) и минимум во Апшерон (200 до 350 мм).

Реките и езерата се главниот дел од водените системи на Азербејџан, и тие биле формирани во долга геолошка временска рамка и значително се менувале во тој период. Ова особено се потврдува со остатоците од древни реки пронајдени низ целата земја. Водните системи на земјата постојано се менуваат под влијание на природните сили и човечките воведени индустриски активности. Вештачки реки (канали) и езерца се дел од системите за вода. Во однос на снабдувањето со вода, Азербејџан е под просекот во светот со околу 100.000 кубни метри годишно на вода по квадратен километар. Сите големи резервоари за вода се изградени на Кура. Хидрографијата на Азербејџан во основа спаѓа во басенот на Каспиското Море.

Во Азербејџан има 8.350 реки со различни должини. Само 24 реки се над 100 километри долги. Кура и Арас се главните реки во Азербејџан, тие поминуваат низ истоимената низината. Реките кои директно влегуваат во Каспиското Море, потекнуваат главно од североисточнната падина на Голем Кавказ и Талишките Планини.

Биоразновидност

 

Првите извештаи за богатството и разновидноста на животинскиот свет во Азербејџан можат да се најдат во патните белешки на патници од Источна Европа. Животински резби на архитектонски споменици, антички карпи и камења преживеале до денешни времиња. Првите информации за флората и фауната на Азербејџан биле собрани за време на посетите на Азербејџан во 17 век

Постојат 106 видови цицачи, 97 видови риби, 363 видови птици, 10 видови водоземци и 52 видови влекачи, кои се евидентирани и класифицирани во Азербејџан . Националното животно на Азербејџан е Карабахскиот коњ, планинско-степски тркач и ендемски во Азербејџан. Карабахскиот коњ има репутација поради неговиот добар темперамент, брзина, елеганција и интелигенција. Тој е една од најстарите раси, со потекло што датира од античкиот свет. Сепак, денес коњот е загрозен вид.

Флората на Азербејџан се состои од повеќе од 4.500 видови растенија. Поради единствената клима во Азербејџан, флората е многу побогата во бројот на видови од флората на другите републики на Јужен Кавказ. Околу 67 отсто од видовите што растат во целиот Кавказ можат да се најдат во Азербејџан.

 

Структурните реформи на политичкиот систем во Азербејџан било завршено со усвојувањето на новиот Устав на 12 ноември 1995 година. Според член 23 од Уставот, државни симболи на Република Азербејџан се знамето, грбот и химната. Државната власт во Азербејџан е ограничена само со закон за внатрешни прашања и за меѓународните односи дополнително се ограничени со одредбите на меѓународните договори.

Владата на Азербејџан е врз основа на поделба на законодавната, извршната и судската власт. Законодавната власт се одржува единствено од страна на Националното собрание и на Врховното национално собрание на Нахичеван. Парламентарните избори се одржуваат на секои пет години, на првата недела од ноември. Точноста на резултатите од изборите е проверено и потврдено од страна на Уставниот суд. Законите донесени од страна на Народното собрание, освен ако не е назначено поинаку, одат во сила на денот на нивното објавување. Извршната власт е во рацете на претседателот, кој е избран за 5-годишен мандат на непосредни избори. Претседателот е овластен да формира кабинет, инфериорниот извршен орган, потчинет на него. Кабинетот на Азербејџан се состои првенствено од премиерот, неговите заменици и министри. Претседателот нема право да го распушти Националното Собрание, но тој има право да стави вето на нејзините одлуки. Судската власт е носител на Уставниот суд, Врховниот суд и на Економскиот суд.

Извршната власт ја држи претседателот, кој се избира за седумгодишен мандат со директни избори и премиерот. Претседателот е овластен да формира Кабинет, колективно извршно тело, одговорно за претседателот и за националното собрание. Кабинетот на Азербејџан се состои првенствено од премиерот, неговите заменици и министри. Претседателот нема право да го распушти Националното собрание, туку има право да стави вето на неговите одлуки. За да се надмине претседателското вето, парламентот мора да има мнозинство од 95 гласови. Судската власт е доделена на Уставниот суд, Врховниот суд и Стопанскиот суд. Претседателот ги номинира судиите во овие судови. Извештајот на Европската комисија за ефикасност на правдата (CEPEJ) се однесува на азербејџанскиот правен модел за избор на нови судии како најдобра практика, како одраз на посебните одлики и текот на развојот кон обезбедување независност и квалитет на судството во нова демократија.

Системот на владеење на Азербејџан номинално може да се нарече двостепен. Највисокото или највисокото ниво на владата е извршната власт на чело со претседателот. Претседателот го назначува Кабинетот на министри и други високи функционери. Локалната извршна власт е само продолжување на извршната власт. Правниот статус на локалната државна администрација во Азербејџан е одреден со одредбата за локална извршна власт, усвоена на 16 јуни 1999 година. Во јуни 2012 година, Претседателот ја одобрил новата Регулатива со која им биле доделени дополнителни овластувања на локалните извршни власти, зајакнување на нивната доминантна позиција во локалните работи на Азербејџан. Поглавјето 9 од Уставот ги опфаќа главните прашања на локалната самоуправа, како што се правниот статус на општините, видовите на тела на локалната самоуправа, нивните основни овластувања и односи со други официјални лица. Другите номинални нивоа на управување се општините, а членовите на општините се избираат на општински избори на секои пет години. Во моментов има 1.607 општини низ целата земја. Законот за локални избори и Законот за статусот на општините биле први кои биле усвоени во областа на локалната самоуправа (2 јули 1999 година). Законот за општинска услуга ги регулира активностите на вработените во општината, нивните права, должности, услови за работа и социјални бенефиции и ја нагласува структурата на извршниот апарат и организацијата на општинската услуга. Законот за статусот на општините ја регулира улогата и структурата на органите на општината и ги истакнува државните гаранции за законска и финансиска автономија. Законот посветува особено внимание на усвојувањето и извршувањето на општинските програми кои се однесуваат на социјалната заштита, социјалниот и економскиот развој и локалната средина.

Советот за безбедност е советодавно тело под претседател и го организира според Уставот. Формирана е на 10 април 1997 година. Административниот оддел не е дел од канцеларијата на претседателот, туку ги управува финансиските, техничките и паричните активности на претседателот и неговата канцеларија.

И покрај тоа што Азербејџан одржал неколку избори по враќањето на својата независност и има многу формални институции за демократија, земјата и понатаму е класифицирана како неслободна (на границата со делумно слободна) од страна на Фридом Хаус. Во последниве години, голем број азербејџански новинари, блогери, адвокати и активисти за човекови права биле затворени поради нивната критика на претседателот Алијев и владините власти. Резолуцијата усвоена од Европскиот парламент во септември 2015 година го опишал Азербејџан како земја која „претрпела најголем пад во демократското владеење во цела Евроазија во изминатите десет години“, истакнувајќи дека нејзиниот дијалог со земјата за човекови права „не направил никаков значителен напредок“. На 17 март 2016 година, претседателот на Азербејџан потпишал декрет за амнестија на повеќе од десетина лица кои се сметале за политички затвореници од страна на некои невладини организации. Овој декрет бил поздравен како позитивен чекор од Стејт Департментот на САД. На 16 март 2017 година била потпишана уште една прошка за помилување, што довело до ослободување на дополнителни лица кои се сметале за политички затвореници.

Азербејџан е остро критикуван поради поткуп на странски официјални претставници и дипломати, со цел да ги промовира своите принципи во странство и да ги легитимизира изборите дома, практика која се нарекува Кавијарска дипломатија. Сепак, на 6 март 2017 година, Европскиот центар за стратешко разузнавање и безбедност (ЕСИЦЦ) објавил извештај под наслов „Ерменска врска“, во кој ги нападнал невладините организации за човекови права и истражувачки организации кои ги критикувале кршењата и корупцијата на човековите права во Азербејџан. ЕСИСЦ во тој извештај тврдел дека извештајот бил разработен од ЕСИ и имал за цел да создаде клима на сомневање врз основа на клевета за да формира мрежа на пратеници кои ќе се вклучат во политичка војна против Азербејџан и дека мрежата составена од европски премиери, ерменски функционери и некои невладини организации била финансирана од Фондацијата Сорос.

Надворешни односи

 

Краткотрајната Азербејџанска Демократска Република успеала да воспостави дипломатски односи со шест земји, испраќајќи дипломатски претставници во Германија и Финска. Процесот на меѓународно признавање на независноста на Азербејџан од распадот на Советскиот Сојуз траел околу една година. Најновата земја која го признала Азербејџан била Бахреин, на 6 ноември 1996 година. Целосните дипломатски односи, вклучувајќи меѓусебна размена на мисии, за првпат биле воспоставени со Турција, Пакистан, Соединетите Држави, Иран и Израел. Азербејџан ставил посебен акцент на своите специјални односи со Турција.

Азербејџан има дипломатски односи со 158 земји досега и има членство во 38 меѓународни организации. Има статус на набљудувач во Движењето на неврзаните и Светската трговска организација и е дописник во Меѓународната унија за телекомуникации. На 9 мај 2006 година Азербејџан бил избран за член во новоформираниот Совет за човекови права од Генералното собрание на Обединетите нации. Мандатот започнал на 19 јуни 2006 година. Азербејџан за првпат бил избран за непостојан член на Советот за безбедност на ОН во 2011 година со поддршка од 155 земји.

 

Приоритетите на надворешната политика на Азербејџан вклучуваат, пред сè, враќање на нејзиниот територијален интегритет; отстранување на последиците од окупацијата на Нагорно-Карабах и седум други азербејџански региони околу Нагорно-Карабах; интеграција во европска и евроатланската структура; придонес кон меѓународната безбедност; соработка со меѓународни организации; регионалната соработка и билатералните односи; зајакнување на одбранбената способност; унапредување на безбедноста со средства од домашната политика; зајакнување на демократијата; зачувување на етничка и верска толеранција; научна, образовна и културна политика и зачувување на моралните вредности; економски и социјален развој; подобрување на внатрешната и граничната безбедност; и миграција, енергија и безбедносна политика за сообраќај.

Владата на Азербејџан, кон крајот на 2007 година, изјавила дека долготрајниот спор околу ерменско-окупираната територија на Нагорно-Карабах е скоро сигурна дека ќе предизвика нова војна ако таа остане нерешена. Владата е во процес на зголемување на својот воен буџет.

Азербејџан е активен член на меѓународни коалиции кои се борат против меѓународниот тероризам. Азербејџан бил една од првите земји што понудиле поддршка по нападите на 11 септември. Земјата придонесува за мировните напори во Косово, во Авганистан и во Ирак. Азербејџан е активен член на програмата на НАТО за Партнерство за мир. Исто така, одржува добри односи со Европската Унија и потенцијално може да поднесе барање за членство.

Административна поделба

Азербејџан е поделен на 10 економски региони; 66 реони и 77 градови, од кои 12 се под директен авторитет на републиката. Покрај тоа, Азербејџан ја вклучува Автономната Република Нахичеван. Претседателот на Азербејџан ги назначува гувернерите на овие единици, додека владата на Нахчхиван е избрана и одобрена од парламентот на Автономната Република Нахичеван.

Економски регион Апшерон Апшерон (Abşeron) Хизи (Khizi) Баку (Bakı) Сумгајит (Sumqayıt) Економски регион Аран Агџабеди (Ağcabədi) Агдаш (Ağdaş) Барда (Bərdə) Бејлеган (Beyləqan) Биљасувар (Biləsuvar) Ѓојчај (Göyçay) Аџикабул (Hacıqabul) Имишли (İmişli) Ќурдемир (Kürdəmir) Нефтчала (Neftçala) Саатли (Saatlı) Сабирабад (Sabirabad) Саљан (Salyan) Уџар (Ucar) Јевлах (Yevlax) Зердаб (Zərdab) Мингечевир (Mingəçevir) Ширван (Şirvan) Јевлах (Yevlax) Даглиг-Ширван Агсу (Ağsu) Гобустан (Qobustan) Исмаили (İsmayıllı) Шамахи (Şamaxı)

Генџе Агстафа (Ağstafa) Дашкесен (Daşkəsən) Гедебеј (Gədəbəy) Казах (Qazax) Ѓојѓол (Göygöl) Горанбој (Goranboy) Самух (Samux) Шемкир (Şəmkir) Товуз (Tovuz) Генџе (Gəncə) Neftalan (Naftalan) Куба-Хачмаз Куба (Quba) Кусар (Qusar) Хачмаз (Xaçmaz) Шабран (Şabran) Сијезен (Siyəzən) Келбеџер-Лачин Кубадли (Qubadlı) Келбеџер (Kəlbəcər) Лачин (Laçın) Зенгилан (Zəngilan) Ленкеран Астара (Astara) Џелилабад (Cəlilabad) Ленкеран (Lənkəran) Леrik (Lerik) Масали (Masallı)

Јардимли (Yardımlı) Ленкеран (Lənkəran) Нахчиван Бабек (Babək) Џулфа (Culfa) Кенгерли (Kəngərli) Ордубад (Ordubad) Седерек (Sədərək) Шахбуз (Şahbuz) Шерур (Şərur) Нахчиван (Naxçıvan) Шеки-Закатала Балакен (Balakən) Кабала (Qəbələ) Ках (Qax) Огуз (Oğuz) Шеки (Şəki) Закатала (Zaqatala) Шеки (Şəki) Yukhari-Garabakh Агдам (Ağdam) Физули (Füzuli) Џебраил (Cəbrayıl) Хоџали (Xocalı) Хоџавенд (Xocavənd) Шуша (Şuşa) Тертер (Tərtər) Степанакерт (Xankəndi) Шуша (Şuşa)

Забелешка: Градовите под директен авторитет на републиката со коси букви.

Војска

 

Историјата на модерната азербејџанска армија датира одосновањето на Азербејџанска Демократска Република во 1918 година, кога на 26 јуни 1918 година била формирана Националната армија на новоформираната Азербејџанска Демократска Република. Кога Азербејџан се здобил со независност по распадот на Советскиот Сојуз, вооружените сили на Република Азербејџан биле создадени според Законот за вооружените сили од 9 октомври 1991 година. Првичниот датум на воспоставување на краткотрајна Национална армија се слави како Денот на Армијата (26 јуни). Од 2002 година, Азербејџан има 95.000 активни лица во своите вооружени сили. Исто така има и 17.000 паравоени сили. Вооружените сили имаат три гранки: копнените сили, воздушните сили и морнарицата. Дополнително, вооружените сили опфаќаат неколку воени подгрупи кои можат да бидат вклучени во одбраната на државата кога е потребно. Тие се Внатрешните трупи на Министерството за внатрешни работи и Државната погранична служба, која ја вклучува и крајбрежната стража. Азербејџанската национална гарда е уште една паравоена сила. Таа работи како полунезависен субјект на Специјалната државна служба за заштита, агенција подредена на претседателот.

Азербејџан се придржува кон Договорот за конвенционални вооружени сили во Европа и ги потпишал сите главни меѓународни договори за оружје. Азербејџан тесно соработува со НАТО во програмите како Партнерството за мир и Акциониот план за поединечно партнерство. Азербејџан распоредил 151 војник од своите мировни сили во Ирак и уште 184 во Авганистан.

Буџетот за одбрана на Азербејџан за 2011 година бил 3,1 милијарда американски долари. Покрај тоа, планирано е да се искористат 1,36 милијарди долари за потребите на одбранбената индустрија, со што вкупниот воен буџет ќе се зголеми на 4,6 милијарди. Азербејџанскиот претседател Илхам Алијев на 26 јуни 2011 година изјавил дека трошоците за одбрана достигнале 3,3 милијарди долари таа година.

Одбранбениот буџет на Азербејџан за 2013 година изнесувал 3,7 милијарди долари.

Азербејџанската одбранбена индустрија произведува оружје, артилериски системи, тенкови, арсенали и ноктивизионни уреди, воздухопловни бомбардери, беспилотни летала, разни воени возила и воени авиони и хеликоптери.

По стекнувањето независност во 1991 година, Азербејџан станал членка на Меѓународниот монетарен фонд, Светската банка, Европската банка за обнова и развој, Исламската банка за развој и Азиската банка за развој. Банкарскиот систем на Азербејџан се состои од Централната банка на Азербејџан, комерцијалните банки и небанкарските кредитни организации. Националната банка (сега Централна банка) е создадена во 1992 година врз основа на Азербејџанската државна штедилница, подружница на поранешната државна штедилница на СССР. Централната банка служи како централна банка на Азербејџан, овластена да издаде национална валута, азербејџанскиот манат и да врши надзор над сите комерцијални банки. Две големи комерцијални банки се UniBank и државната Меѓународна банка на Азербејџан.

Намалена со трошење и раст на побарувачката, стапката на инфлација во 2007 година во 1-виот квартал достигнала 16,6%. Номиналните примања и месечните плати се зголемиле за 29% и 25%, соодветно, но зголемувањето на цените во неметалната индустрија ја поттикнала инфлацијата. Азербејџан покажува некои знаци на таканаречената „Холандска болест“ поради нејзиниот брзорастечки енергетски сектор, кој предизвикува инфлација и го прави неевропскиот извоз поскап.

Во раните 2000-ти години, хронично високата инфлација била ставена под контрола. Ова довело до лансирање на нова валута, новиот азербејџански манат, на 1 јануари 2006 година, за да ги зацементира економските реформи и да ги избрише трагите на нестабилната економија.

Во 2008 година, Азербејџан бил определен како еден од првите 10 реформатори од Извештајот на Светската банка за Doing Business.

Азербејџан, исто така, е рангиран на 57 место во Извештајот за глобална конкурентност за 2010-2011 година, над другите земји од ЗНД. До 2012 година, БДП на Азербејџан се зголемил за 20 пати од нивото од 1995 година.

Според извештајот на Светската банка за Doing Business 2019, Азербејџан ја подобрил својата позиција во леснотијата за водење бизнис од 57 на 25 место. Како резултат на спроведувањето на рекорден број реформи кои воглавно вклучуваат институционални промени меѓу 10-те најдобри подобрувачи, да се олесни бизнисот во Азербејџан, како што се времето и трошоците за добивање на градежна дозвола значително биле намалени, процесот на поврзување на електричната мрежа бил рационализиран, како и процесот за подигање кредит.

Енергетика

 

Две третини од Азербејџан е богат со нафта и природен гас. Историјата на нафтената индустрија на Азербејџан датира од античкиот период. Арапскиот историчар и патник Ахмед ел-Беларури дискутирал за економијата на полуостровот, особено спомнувајќи го неговото масло. Во Азербејџан има многу гасоводи.

Во регионот на Мал Кавказ спаѓаат поголемиот дел од златото, среброто, железото, бакар, титан, хром, манган, кобалт, молибден, сложена руда и антимон. Во септември 1994 година, бил потпишан 30-годишен договор помеѓу Државната нафтена компанија на Азербејџанската Република и 13 нафтени компании, меѓу кои Amoco, BP, ExxonMobil, Lukoil и Equinor. Бидејќи западните нафтени компании можат да ги допрат длабоките водени нафтени површини недопрени од советската експлоатација, Азербејџан се смета за едно од најважните места во светот за истражување и развој на нафта. Во меѓувреме, Државниот нафтен фонд на Азербејџан бил формиран како вонбуџетски фонд за да се обезбеди макроекономска стабилност, транспарентност во управувањето со приходите од нафтата и зачувување на ресурси за идните генерации.

Азеригас, под-компанија на SOCAR, има намера да обезбеди целосна гасификација на земјата до 2021 година. Азербејџан е еден од спонзорите на коридорите за енергетски транспорт на Исток-Запад и Север-Југ. Железничката линија Баку-Тбилиси-Карс кој ќе го поврзе Каспискиот регион со Турција, се очекува да биде завршен во јули 2017 година. Трансанадолскиот гасовод за природен гас (ТАНАП) и Транс-јадранскиот гасовод (ТАП) ќе испорачува природен гас од азербејџанскиот Шах Дениз за Турција и Европа.

Земјоделство

Земјоделството во Азербејџан игра важна улога во економскиот развој на земјата. Примарните култури се одгледување или производство на грозје, памук, тутун, агруми и зеленчук. Првите три култури сочинуваат повеќе од половина од вкупното производство, а последните две заедно сочинуваат дополнителни 30%. Сточарството, млечните производи, виното и алкохолните пијалаци се исто така важни земјоделски производи.

Повеќето обработливо земјиште на Азербејџан, чиј вкупен износ бил над 1 милион хектари, се наводнува со повеќе од 40.000 километри канали и цевководи. Различната клима овозможува одгледување на широк спектар на култури, кои се движат од праски до бадеми и од ориз до памук. Во раните 1990-ти години, земјоделското производство зазимало околу 30 до 40% од нето материјалниот производ на Азербејџан, додека директно вработувал околу една третина од работната сила и обезбедувал егзистенција за околу половина од населението во земјата. Околу 1.200 државни и кооперативни фарми работат во Азербејџан, со малку фактичка разлика помеѓу правата и привилегиите на државните и кооперативните стопанства. Малите приватни градини, кои сочинуваат само мал дел од вкупното обработливо земјиште, придонесуваат до 20% од земјоделското производство и повеќе од половина од сточарското производство.

Министерството за земјоделство на Азербејџан ги води центрите за набавки распоредени низ целата земја за владино купување на најголемиот дел од тутунот, памукот, чајот, свилата и грозјето што се произведуваат. Министерството за производство на житарици и леб работи слични операции кои купуваат голем дел од производството на житарици. Останатите култури се продаваат во приватниот сектор.

Во извештајот на американското Министерство за труд за 2013 година во врска со условите за работа на Азербејџан, истражувањето покажало дека децата „се занимаваат со детски труд во земјоделството и уличната работа“. Всушност, доказот за детски труд е забележан во земјоделскиот сектор колку што е се работи за производство на памук, чај и тутун. Во 2014 година, Бирото за меѓународни трудони работи издало список на стоки произведени од детски труд или принудна работа, а Азербејџан бил ставен на Списокот на земји што се занимаваат со детски труд кога станува збор за производство на памук.

Вкупната вредност на земјоделските производи со општи цени била проценета на 3290,4 милиони манати во периодот јануари-јули 2016 година. Производството во јануари-јули во земјоделската индустрија изнесувало 51% и 49%, во однос на сточарската индустрија и растителната индустрија, соодветно. Производството од сточарството и растителното производство се зголемило во однос на истиот период од претходната година. Сепак, вкупното производство од земјоделска индустрија е намалено за 6,3% во однос на претходната година.

Туризам

 

Туризмот е важен дел од економијата на Азербејџан. Земјата била добро познато туристичко место во 1980-тите. Сепак, падот на Советскиот Сојуз и Нагорнокарабашката војна во текот на 1990-тите, ја оштетиле туристичката индустрија и имиџот на Азербејџан како туристичко одредиште.

До 2000-тите години туристичката индустрија започнала да закрепнува, а земјата оттогаш доживеала висока стапка на раст на бројот на туристички посети и ноќевања. Во последниве години, Азербејџан, исто така, станал популарно одредиште за туризмот за верски, спа и здравствени услуги. Во текот на зимата, планинското одморалиште Шахдаг нуди скијање со најсовремени објекти.

Владата на Азербејџан го поставила развојот на Азербејџан како елитно туристичко одредиште како главен приоритет. Тоа е национална стратегија за да се направи туризмот главен, ако не и најголеми придонесувач за азербејџанската економија. Овие активности се регулирани од Министерството за култура и туризам на Азербејџан. Постојат 63 земји кои имаат безвизен режим. Е-виза е за посета на странците од земјите што бараат виза во Република Азербејџан.

Според извештајот за конкурентност за патување и туризам 2015 на Светскиот економски форум, Азербејџан е на 84 место..

Според извештајот на Светскиот совет за туризам, Азербејџан бил меѓу првите десет земји што покажувале најсилен раст во извозот на посетители помеѓу 2010 и 2016 година.

Сообраќај

Добрата местоположба на Азербејџан на крстосницата на главните меѓународни сообраќајни артерии, како што се Патот на свилата и Коридорот југ-север, ја нагласува стратешката важност на транспортниот сектор за економијата на земјата. Транспортниот сектор во земјата вклучува патишта, железници, авијација и поморски транспорт.

Азербејџан е исто така важен економски центар во транспортот на суровини. Нафтоводот Баку-Тбилиси-Чејхан (БТК) станал оперативен во мај 2006 година и се протега на повеќе од 1.774 километри низ териториите на Азербејџан, Грузија и Турција. БТК е дизајниран да пренесува до 50 милиони тони сурова нафта годишно и пренесува нафта од нафтените полиња на Каспиското Море на глобалните пазари. Нафтоводот Јужен Кавказ, кој исто така се протега низ територијата на Азербејџан, Грузија и Турција, станал оперативен на крајот од 2006 година и нуди дополнителен гас за европскиот пазар од гасот на Шах Дениз. Шах Дениз се очекува да произведува до 296 милијарди кубни метри природен гас годишно.

Во 2002 година, азербејџанската влада го основала Министерството за транспорт со широк спектар на политички и регулаторни функции. Истата година, земјата станала членка на Виенската конвенција за патен сообраќај. Приоритетите ја надградуваат транспортната мрежа и ги подобруваат транспортните услуги со цел подобро да го олеснат развојот на другите сектори на економијата.

Изградбата на железничката пруга Карс-Тбилиси-Баку во 2012 година требало да го подобри транспортот меѓу Азија и Европа преку поврзување на железницата на Кина и Казахстан на исток со европскиот железнички систем на запад преку Турција. Во 2010 година, железниците со широки шини и електрифицираните железници се протегале за 2.918 километри и 1.278 км, соодветно. До 2010 година имало 35 аеродроми и еден хелидром.

 

Од јануари 2019 година, 52,8% од вкупното население на Азербејџан од 9,981,457 е урбано, а останатите 47,2% се рурални. 50,1% од вкупното население е женско. Половиот однос во истата година изнесувал 0,99 мажи на една жена.

Стапката на пораст на населението во 2011 година изнесувала 0,85%, во споредба со 1,09% низ целиот свет. Значаен фактор кој го ограничува растот на населението е високото ниво на миграција. Во 2011 година Азербејџан забележал миграција од -1,14 на 1.000 луѓе.

Азербејџанската дијаспора се наоѓа во 42 земји, а во Азербејџан има многу центри за етнички малцинства, меѓу кои и германско културно општество, словенскиот културен центар, азербејско-израелската заедница, курдскиот културен центар, азербејско-татарска заедница итн.

п р у Најголеми градови во Азербејџан 2013 Demographic statistics according to the administrative divisions, Azerbaijan State Statistics Committee
	Бр.		Economic regions	Нас.	Бр.		Economic regions	Нас.
Баку   Сумгајит	1	Баку	Апшерон	2,150,800	11	Хачмаз	Губа-Хачмаз	64,800	Ганџа   Мингечевир
	2	Сумгајит	Апшерон	325,200	12	Агдам	Yukhari-Karabakh	59,800
	3	Ганџа	Ганџа-Казах	323,000	13	Џалилабад	Lankaran	56,400
	4	Мингечевир	Аран	99,700	14	Ханкеди	Јухари-Карабах	55,100
	5	Ленкеран	Ленкеран	85,300	15	Агџабеди	Аран	46,900
	6	Ширван	Аран	80,900	16	Шамахи	Даглиг-Ширван	43,700
	7	Нахчиван	Нахичеван	78,300	17	Физули	Јухари-Карабах	42,000
	8	Шамкир	Ганџа-Казах	69,600	18	Салјан	Аран	37.000
	9	Шаки	Шаки-Загатала	66,400	19	Барда	Аран	38,600
	10	Евлах	Аран	66,300	20	Нефтечала	Аран	38,200

Етнички групи

Етнички групи во земјата се: 91.60% Азери, 2.02% Лезгини,1.35% Ерменци,1.34% Руси,1.26% Талиши, 0.56% Авари, 0.43% Турци, 0.29% Татари, 0.24% Украинци,итн.

Јазици

Службен јазик е азербејџанскиот, кој е турски јазик. Азербејџанскиот јазик го зборуваат околу 92% од населението како свој мајчин јазик. Се зборува и руски и ерменски (само во Нагорно-Карабах), а секој од нив е мајчин јазик од околу 1,5% од населението. Рускиот и англискиот јазик играат значајни улоги како втор или трет јазик на образованието и комуникацијата. Постојат уште десетина други јазици на малцинствата што се зборуваат во земјата, како ерменски, аварски, будухски, грузиски, јудеотатски, хиналушки, курдскиитн.

Религија

 

Околу 97% од населението се муслимани. 85% од муслиманите се шиити и 15% се сунитски муслимани, и Република Азејберџан има втор највисок процент на шиитско население во светот. Други вери се практикуваат од различни етнички групи во земјата. Според член 48 од Уставот, Азербејџан е секуларна држава и обезбедува верска слобода. Во анкетата на Галуп 2006-2008 година, само 21% од испитаниците од Азербејџан изјавиле дека религијата е важен дел од нивниот секојдневен живот. Ова го прави Азербејџан најмалку религиозно муслиманско мнозинство во светот.

Од верските малцинства на нацијата, околу 280.000 христијани (3.1%) се претежно руски и грузиски православни христијани или припадници на Ерменската црква (речиси сите Ерменци живеат во регионот на Нагорно Карабах). Во 2003 година имало 250 католици. Други христијански деноминации од 2002 година вклучуваат лутеранци, баптисти и молоканци. Постои и мала протестантска заедница. Азербејџан, исто така, има древно еврејско население со историја од 2000 години; Еврејските организации проценуваат дека во Азербејџан останале околу 12.000 Евреи. Азербејџан, исто така, е дом на членови на заедниците на Бахаи, Харе Кришна и Јеховините сведоци, како и на припадниците на другите верски заедници. Некои верски заедници се неофицијално ограничени од верската слобода. Извештајот на американскиот Стејт департмент во врска со ова го споменува притворањето на припадници на одредени муслимански и христијански групи, а многу групи имаат потешкотии да се регистрираат.

Образование

 

Релативно висок процент на Азербејџанци добиваат некаква форма на високо образование, особено во научни и технички предмети. Во советската ера, нивото на писменост и просечното образование се зголемило драматично од нивната ниска почетна точка, и покрај две промени во стандардната азбука, од персиско-арапско писмо до латинско во 1920-тите и од римско на кирилица во 1930-тите. Според советските податоци, 100 проценти од мажите и жените (на возраст од девет до четириесет и девет) биле писмени во 1970 година. Според извештајот на Програмата за развој на Обединетите нации во 2009 година, стапката на писменост во Азербејџан е 99,5 проценти.

Од независноста, еден од првите закони што Азербејџанскиот парламент го усвоил бил изменета латинска азбука за да ја замени кирилицата. Освен тоа, азербејџанскиот систем претрпел малку структурни промени. Првичните измени вклучувале повторно воспоставување на религиозно образование (забрането за време на советскиот период) и промени во наставните програми кои ја нагласиле употребата на азербејџанскиот јазик и ја елиминирале идеолошката содржина. Покрај основните училишта, образовните институции опфаќаат и илјадници предучилишни установи, општи средни училишта и стручни училишта, вклучително и специјализирани средни училишта и технички училишта. Образованието до осмо одделение е задолжително.

Културата на Азербејџан се развила како резултат на многу влијанија. Денес, националните традиции се добро сочувани во земјата и покрај западните влијанија, вклучително и глобалната култура. Некои од главните елементи на азербејџанската култура се: музика, литература, народни танци и уметност, кујна, архитектура, кинематографија и Новруз Бајрам, кој е изведен од традиционалната прослава на Новата година во древната иранска религија на зороастризмот. Новруз претставува семеен одмор.

Профилот на населението на Азербејџан се состои, како што е наведено погоре, од Азери, како и од други националности или етнички групи, компактно живеејќи во различни области на земјата. Азербејџанските национални и традиционални фустани се Чоха и Папахи. Постојат радио емисии на руски, грузиски, курдски, лезгиски и талишки јазици, кои се финансираат од државниот буџет.

На азербејџански јазик е напишан најголемиот книжевен и културен споменик на кавкаските народи од 11 век, епот составен од 12 пеења, „Китаби деде Коркид“ во кој се слави праведноста, јунаштвото и машкоста.

Борењето во слободен стил традиционално се смета за национален спорт во Азербејџан, во кој Азербејџан освоил четиринаесет медали, вклучувајќи и четири златни откако земјата била примена во Националниот олимписки комитет. Во моментов, најпопуларните спортови вклучуваат фудбал и борење.

Фудбалот е најпопуларен спорт во Азербејџан, а Фудбалската асоцијација на Азербејџан со 9.122 регистрирани играчи е најголемата спортска асоцијација во земјата. Националната фудбалска репрезентација на Азербејџан покажува релативно ниски перформанси на меѓународната сцена во споредба со националните фудбалски клубови. Најуспешните азербејџански фудбалски клубови се Нефти Баку, Карабаг и Габала. Во 2012 година, Нефти Баку станал првиот азербејџански тим што успеал да стигне до групната фаза на европските турнири, победувајќи го АПОЕЛ од Кипар 4-2 во плеј-офот на Лигата на Европа 2012-13. Во 2014 година, Карабаг станал вториот азербејџански клуб кој ја поминал групната фаза на УЕФА Лига Европа. Во 2017 година, откако го совладал Копенхаген со резултат 2-2 во плеј-офот на Лигата на шампионите, Карабаг станал првиот азербејџански клуб кој ги поминал групните фази. Футсалот е уште еден популарен спорт во Азербејџан. Азербејџанската национална екипа го освоила четвртото место на УЕФА Фудбалското првенство 2010, додека домашниот клуб Араз Нахчиван ги освоил бронзените медали на Купот на УЕФА во сезоните 2009/2010 и 2013-14. Азербејџан бил главен спонзор на шпанскиот фудбалски клуб Атлетико Мадрид во сезоната 2013/2014 и 2014/2015.

Таблата, исто така, игра главна улога во азербејџанската култура. Играта е многу популарна во Азербејџан и широко се игра меѓу локалната јавност. Исто така постојат и различни варијации на табла, развиени и анализирани од азербејџанските експерти.

Азербејџанската женска одбојкарска лига е една од најсилните женски лиги во светот. Неговата национална репрезентација станала четврта на Европското првенство во 2005. Во текот на последните години, клубовите како Рабита Баку и Азербејл Баку постигнале голем успех во Европските купови.

Азербејџан има трка за Формула 1, направена во јуни 2012 година, аза првпат трката се одржала на 19 јуни 2016 година по кое следувале Големата награда на Азербејџан во 2017, 2018 и 2019 година. Други годишни спортски настани што се одржуваат во земјата се тенискиот турнир во Баку и велосипедската трка Тур де Азербејџан.