Tonga: Pagilian idiay Oceania
175°W / 20°S 175°W / -20; -175
Ti Tonga (/ˈtɒŋ(ɡ)ə/, lokal: [ˈtoŋa]), opisial a nanaganan ti Pagarian ti Tonga (Tongano: Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga), ket ti maysa a pagilian iti Polinesia, ken maysa pay a purpuro a buklen dagiti 169 nga isla, a kadagitoy ket 36 dagiti natagtagitao. Ti dagup a kalawa ti purpuro ket agarup a 750 kuadrado kilometro (290 sq mi) a naiwarwaras kadagiti 700,000 kuadrado kilometro (270,000 sq mi) iti akin-abagatan a Taaw Pasipiko. Manipud idi 2016, ti Tonga ket addaan it ipopulasion iti 100,651, 70% kadagitoy ket agnanaed iti nangruna nga isla ti Tongatapu.
Pagarian ti Tonga | |
|---|---|
 Wagayway  Eskudo | |
| Napili a pagsasao: "Ko e ʻOtua mo Tonga ko hoku tofiʻa" "Tawidko ti Dios ken Tonga" | |
| Nailian a kanta: "Ko e fasi ʻo e tuʻi ʻo e ʻOtu Tonga" "Ti Kanta ti Ari ti Is-isla ti Tonga" | |
.svg) | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Nukuʻalofa 21°08′S 175°12′W / 21.133°S 175.200°W |
| Opisial a sasao | |
| Grupgrupo ti etniko (2018) |
|
| Relihion (2011) |
|
| Nagan dagiti umili | Tongan |
| Gobierno | Unitario a parlamentario a batay-linteg a monarkia |
• Monarko | Tupou VI |
• Kangrunaan a Minsitro | Siaosi Sovaleni |
• Tagabitla ti Asemblia | Fatafehi Fakafanua |
| Lehislatura | Lehislatibo nga Asemblia |
| Wayawaya | |
• manipud iti protektorado ti Reino Unido | 4 Hunio 1970 |
| Kalawa | |
• Dagup | 748 km2 (289 sq mi) (Maika-175) |
• Danum (%) | 4.0 |
| Populasion | |
• Senso idi 2016 | 100,651 (Maika-199) |
• Densidad | 139/km2 (360.0/sq mi) (Maika-76a) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2019 |
• Dagup | $655 a riwriw |
• Tunggal maysa a tao | $6,496 |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2019 |
• Dagup | $493 a riwriw |
• Tunggal maysa a tao | $4,888 |
| Gini (2015) |  37.6kalalainganna |
| HDI (2019) |  0.725nangato · Maika-104 |
| Kuarta | Paʻanga (TOP) |
| Sona ti oras | UTC+13 |
| Pagmanehuan | kanigid |
| Kodigo ti panagtawag | +676 |
| Kodigo ti ISO 3166 | TO |
| TLD ti internet | .to |
| |
Sakupen ti Tonga iti agarup a 800 kilometro (500 mi) iti maysa a linia ti amianan–abagatan. Palikmutan daytoy babaen ti Fiji ken Wallis ken Futuna (Pransia) iti amianan a laud; ti Samoa iti amianan a daya; ti Baro a Caledonia (Pransia) ken Vanuatu iti laud; ti Niue (ti kaasitgan a gangganaet a teritorio) iti daya; ken ti Kermadec (Baro a Selanda) iti abagatan a laud. Ti Tonga ket agarup a 1,800 kilometro (1,100 mi) manipud iti Isla Amianan ti Baro a Selanda.
Manipud idi 1900 aginggana idi 1970, ti Tonga ket addaan idi iti kasasaad a protektorado nga estado ti Britaniko. Tinartaripato idi ti Reino Unido dagiti gangganaet a pannakibiang ti Tonga babaen ti maysa a Tulag ti Pannakigayyem, ngem ti Tonga ket saan a nagibbet ti kinaturayna iti ania man a gangganaet a bileg. Idi 2010, nangala ti Tonga ti maysa a napateg nga addang nga umadayo iti bukodna a tradisional nga absoluto a monarkia ken iti ipapanna nga agbalin a maysa a napno nga agannong a batay-linteg a monarkia, kalpasan dagiti reporma ti lehislatibo a nakaiturongan ti waya para iti immuna a sangkapaset a representatibo a panagbubutosna.
Etimolohia
Kadagiti adu a sasao a Polinesio, a mairaman ti Tongano, ti balikas a tonga ket agtaud manipud iti fakatonga, a ti kayatna a sawen ket "agpaabagatan", ken kastoy a nanaganan ti purpuro gapu ta daytoy ti akin-abagatan unay a grupo kadagiti grupo ti isla ti tengnga a Polinesia. Ti balikas a tonga ket maipada iti Hawayano a balikas ti “kona,” a ti kayatna a sawen ket “papanan a turong ti angin,” a daytoy ti kasisigud a nagan para iti Distrito ti Kona iti Hawai’i.
Nagbalin nga ammo ti Tonga iti Laud kas ti "Friendly Islands" (Mannakigayyem nga Is-isla) gapu ti nasayaat a resepsion ken ni Kapitan James Cook iti immuna panagbisitana idi 1773. Simmangpet isuna iti panawen ti tinawen a piesta ti ʻinasi, a maipapan iti donasion iti Umuna a Bungbunga iti Tuʻi Tonga (ti monarko ti is-isla), ken isunaket nakaawat iti imbitasion kadagiti rambakan. Ngem iti met mabalin a mapasamak, segun ti mannurat a ni William Mariner, dagiti daulo ti politiko ket kayatda kano a patayen ni Cook iti lasud ti rambakan, ngem saanda met nga inaramid daytoy gapu ta saanda a nagtunos iti maysa a plano ti aksion a mangbanag iti daytoy.
Dagiti nagibasaran
Bibliograpia
- Martin Daly (2009). Tonga: A New Bibliography. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-3196-7.
Dagiti akinruar a silpo
Dagiti midia a mainaig iti Tonga iti Wiki Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Tonga manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- Tonga iti Curlie (iti Ingles)
Wiki Atlas iti Tonga
This article uses material from the Wikipedia Ilokano article Tonga, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ti linaon ket magun-od babaen ti CC BY-SA 4.0 malaksid no adda sabali a naibaga. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ilokano (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.