Gweriniaeth Iwerddon: Gwladwriaeth yn Iwerddon

Gweriniaeth ar ynys Iwerddon yw Gweriniaeth Iwerddon (Gwyddeleg: Poblacht na hÉireann, Saesneg: Republic of Ireland; yn swyddogol Éire neu Ireland).

Dulyn yw prifddinas y weriniaeth. Mae'n cynnwys 26 o 32 sir Iwerddon.

Gweriniaeth Iwerddon
Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd
Éire
Ireland
Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd
ArwyddairÉirinn go Brách (Iwerddon am Byth)
Mathgwladwriaeth sofran, ynys-genedl, gwlad, gwlad OECD Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlIwerddon Edit this on Wikidata
Lb-Irland.ogg, LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Irlanda.wav, LL-Q33810 (ori)-Psubhashish-ଆୟରଲ୍ୟାଣ୍ଡ.wav Edit this on Wikidata
PrifddinasDulyn Edit this on Wikidata
Poblogaeth5,123,536 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 29 Rhagfyr 1937 Edit this on Wikidata
AnthemAmhrán na bhFiann Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethLeo Varadkar Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC±00:00 Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Gwyddeleg, Saesneg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolyr Undeb Ewropeaidd, Ardal Economeg Ewropeaidd Edit this on Wikidata
Arwynebedd69,797 km² Edit this on Wikidata
Yn ffinio gyday Deyrnas Unedig, Gogledd Iwerddon Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau53°N 8°W Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolLlywodraeth yr Iwerddon Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholOireachtas Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth
Arlywydd Iwerddon Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethMichael D. Higgins Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth
Taoiseach Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethLeo Varadkar Edit this on Wikidata
Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$504,183 million, $529,245 million Edit this on Wikidata
ArianEwro Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant1.96 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.945 Edit this on Wikidata

Gelwir pennaeth y wladwriaeth yn "Uachtarán" neu Arlywydd, ond y "Taoiseach" ydyw pennaeth y llywodraeth neu'r Prif Weinidog. Nid yw'r wladwriaeth Wyddeleg yn defnyddio'r enw "Gweriniaeth Iwerddon" i ddisgrifiio ei hunan o gwbl, mewn cytundebau rhyngwladwol a chyfansoddiadol Iwerddon (Éire, Ireland) yw'r enw a ddefnyddir. Cyn cyhoeddi'r Weriniaeth yn gyfasoddiadol, galwyd y wladwriaeth yn Gwladwriaeth Rydd Iwerddon.

Daearyddiaeth

Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Golygfa'r Arglwyddes yn Swydd Ciarraí (Kerry)

Yn fras, gellir disgrifio nodweddion daearyddol Iwerdon fel gwastadeddau eang yng nghanol yr ynys, gyda mynyddoedd gerllaw'r arfordir yn amgylchynu'r gwastadedd hwn. Y mynydd uchaf yw Carrauntoohil (Gwyddeleg: Corrán Tuathail), sy'n 1,041 medr (3,414 troedfedd) o uchder. Ceir nifer sylweddol o ynysoedd o amgylch yr arfordir, yn enwedig oddi ar yr arfordir gorllewinol.

Yr afon fwyaf ar yr ynys yw Afon Shannon, sy'n 259 km (161 millir) o hyd, gydag aber sy'n 113 km (70 milltir) arall o hyd. Mae'n llifo i Fôr Iwerydd ychydig i'r de o ddinas Limerick. Ceir hefyd nifer o lynnoedd sylweddol o faint.

Hanes

Mae'n anodd penderfynu pryd yn union y sefydlwyd "Gweriniaeth Iwerddon". Yn 1921 llofnodwyd Cytundeb rhwng cynrychiolwyr y Weriniaeth Wyddelig (Gwyddeleg: Saorstát Éireann) a chynrychiolwyr Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon yn sefydlu Gwladwriaeth Rydd Iwerddon (Saesneg: Irish Free State), roedd yr enw Saesneg, Irish Freestate, yn gyfieithiad llythrennol o enw Gwyddeleg y Weriniaeth Wyddelig, ond o dan y cytundeb hwn, roedd y wladwriaeth newydd yn rhan o'r Ymerodraeth Brydeinig ac roedd Brenin Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon i barhau fel brenin Iwerddon. Arweinodd hyn at ryfel cartref a gollwyd gan y gweriniaethwyr a sefydlwyd gwladwriaeth Wyddelig gyda Brenin Prydain Fawr ac Iwerddon yn frenin arni.

Cyfansoddiad 1937

Yn 1937 cynhaliwyd refferendwm i sefydlu cyfansoddiad newydd i Iwerddon. Mae Cyfansoddiad Iwerddon mewn grym hyd heddiw. Nid oedd unrhwy son yn y cyfansoddiad hwn am na brenin na chynrychiolydd Brenhinol yn Iwerddon, er ni fu i'r cyfansoddiad ddweud bod Iwerddon bellach yn wladwriaeth nac yn hollol annibynnol. I bob pwrpas roedd y cysylltiad rhwng y Deyrnas Unedig a'r Wladwriaeth Rydd ar ben. O dan y cyfansoddiad hwn Iwerddon (Éire, Ireland) oedd enw'r wlad, nid y Weriniaeth Rydd, a dyma'r sefyllfa gyfreithiol hyd heddiw.

Deddf Gweriniaeth Iwerddon

Yn 1949 pasiwyd Deddf gan Senedd Iwerddon o'r enw "Deddf Gweriniaeth Iwerddon" a ddatganodd yn glir bod Iwerddon yn Weriniaeth. Ni newidiodd y Ddeddf hon gyfansoddiad 1937 ac mewn gwirionedd nid oedd ynddi ond datganiad clir a diamwys o'r sefyllfa fel y roedd mewn gwirionedd.

Y Werinaeth Wyddelig a Gweriniaeth Iwerddon

Nid yw'r ddau derm hyn yn gyfystyr â'i gilydd. Defyddir yr enw "y Weriniaeth Wyddelig" (Saesneg: The Irish Republic) i gyfeirio at y wladwriaeth chwildroadol a sefydlwyd yn 1916 gyda gwrthryfel y Pasg yn Nulyn a mannau eraill yn Iwerddon. Dyma'r wladwriaeth a anfonodd gynrychiolwyr i negodi gyda chynrychiolwyr Prydain Fawr ac Iwerddon yn 1921. Gwrthododd nifer helaeth o'r boblogaeth a'r Dáil (Senedd Iwerddon) dderbyn bod y wladwriaeth hon wedi dod i ben pan sefydlwyd y 'Wladwriaeth Rydd' ac mae rhai'n mynnu bod y wladwriaeth hon yn parhau i fodoli'n de juré (yn ôl y gyfraith o hyd). Dyma'r wladwriaeth a roddodd Byddin Weriniaethol Iwerddon ei theyrngarwch iddi tan yn ddiweddar iawn, ac mae rhai carfanau 'milwriaethus' yn honni bod y wladwriaeth hon yn bodoli o hyd, er yn guddiedig, a bod pob gwladwriaeth arall (Éire/Ireland a Gogledd Iwerddon) yn anghyfreithlon.

Defnyddir yr enw "Gweriniaeth Iwerddon" (Saesneg: The Republic of Ireland) ar lafar gwlad i gyfeirio at Éire/Iwerddon wedi pasio Deddf Gweriniaeth Iwerddon.

Siroedd

Yn draddodiadol, rhennir ynys Iwerddon yn 32 o siroedd. O'r rhain, mae 26 yng Ngweriniaeth Iwerddon, a chwech yng Ngogledd Iwerddon.

Map o'r siroedd

Sylwer nad yw'r siroedd hyn yn cyfateb ym mhob achos i'r unedau gweinyddol presennol.

Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon
  1. Áth Cliath – Dublin (Dulyn)*
  2. Cill Mhantáin – Wicklow
  3. Loch Garman – Wexford
  4. Ceatharlach – Carlow
  5. Cill Dara – Kildare
  6. An Mhí – Meath
  7. Lú – Louth
  8. Muineachán – Monaghan
  9. An Cabhán – Cavan
  10. An Longfort – Longford
  11. An Iarmhí – Westmeath
  12. Uíbh Fhailí – Offaly
  13. Laois – Laois
  14. Cill Chainnigh – Kilkenny
  15. Port Láirge – Waterford
  16. Corcaigh – Cork
  17. Ciarraí – Kerry
  18. Luimneach – Limerick
  19. Tiobraid Árann – Tipperary
  20. An Clár – Clare
  21. Gaillimh – Galway
  22. Maigh Eo – Mayo
  23. Ros Comáin – Roscommon
  24. Sligeach – Sligo
  25. Liatroim – Leitrim
  26. Dún na nGall – Donegal
Gogledd Iwerddon
  1. Fear Manach – Fermanagh
  2. Tír Eoghain – Tyrone
  3. Doire – Derry/Londonderry
  4. Aontroim – Antrim
  5. An Dún – Down
  6. Ard Mhacha – Armagh

Rhestr yn nhrefn yr wyddor

Swydd
Enw Gwyddeleg
Swydd
Enw Saesneg
Prif Dre
Enw Gwyddeleg
Prif Dre
Enw Saesneg
Talaith
Áth Cliath*
Contae Átha Cliath
Dublin*
County Dublin
Áth Cliath Dublin Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Átha Cliath Theas*
Contae Átha Cliath Theas
South Dublin*
County of South Dublin
Tamhlacht Tallaght Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
An Cabhán
Contae an Chabháin
Cavan
County Cavan
An Cabhán Cavan Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Ceatharlach
Contae Cheatharlach
Carlow
County Carlow
Ceatharlach Carlow Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Ciarraí
Contae Chiarraí
Kerry
County Kerry
Trá Lí Tralee Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Cill Chainnigh
Contae Chill Chainnigh
Kilkenny
County Kilkenny
Cill Chainnigh Kilkenny Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Cill Dara
Contae Chill Dara
Kildare
County Kildare
Nás na Ríogh Naas Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Cill Mhantáin
Contae Chill Mhantáin
Wicklow
County Wicklow
Cill Mhantáin Wicklow Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
An Clár
Contae an Chláir
Clare
County Clare
Innis Ennis Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Corcaigh
Contae Chorcaí
Cork
County Cork
Corcaigh Cork Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Dún na nGall
Contae Dhún na nGall
Donegal
County Donegal
Leifear Lifford Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Dún Laoghaire–Ráth an Dúin*
Contae Dún Laoghaire–Ráth an Dúin
*
Dún Laoghaire-Rathdown*
County of Dún Laoghaire-Rathdown
Dún Laoghaire Dún Laoghaire Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Fine Gall*
Contae Fine Gall
Fingal*
County of Fingal
Sord Cholm Cille Swords Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Gaillimh
Contae na Gaillimhe
Galway
County Galway
Gaillimh Galway Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
An Iarmhí
Contae na hIarmhí
Westmeath
County Westmeath
An Muileann gCearr Mullingar Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Laois
Contae Laoise
Laoise
County Laoise
Portlaoise Portlaoise Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Liatroim
Contae Liatroma
Leitrim
County Leitrim
Cora Droma Rúisc Carrick-on-Shannon Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Loch Garman
Contae Loch Garman
Wexford
County Wexford
Loch Garman Wexford Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
An Longfort
Contae an Longfoirt
Longford
County Longford
An Longfort Longford Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Luimneach
Contae Luimnigh
Limerick
County Limerick
Luimneach Limerick Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 

Contae Lú
Louth
County Louth
Dún Dealgan Dundalk Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Maigh Eo
Contae Mhaigh Eo
Mayo
County Mayo
Caisleán an Bharraigh Castlebar Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
An Mhí
Contae na Mí
Meath
County Meath
An Uaimh Navan Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Muineachán
Contae Mhuineacháin
Monaghan
County Monaghan
Muineachán Monaghan Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Port Láirge
Contae Phort Láirge
Waterford
County Waterford
Port Láirge Waterford Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Ros Comáin
Contae Ros Comáin
Roscommon
County Roscommon
Ros Comáin Roscommon Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Sligeach
Contae Shligigh
Sligo
County Sligo
Sligeach Sligo Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Tiobraid Árann
Contae Thiobraid Árann
Tipperary
County Tipperary
An tAonach (gog)
Cluain Meala (de)
Nenagh (gog)
Clonmel (de)
Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 
Uíbh Fhailí
Contae Uíbh Fhailí
Offaly
County Offaly
Tulach Mhór Tullamore Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd  Gweriniaeth Iwerddon: Daearyddiaeth, Hanes, Siroedd 

Nodyn: * - Mae'r hen Swydd Ddulyn yn awr yn dair swydd newydd: (i) Contae Átha Cliath Theas / County of South Dublin; (ii) Contae Fine Gall / County of Fingal; (iii) Contae Dún Laoghaire–Ráth an Dúin / County of Dún Laoghaire-Rathdown.

Iaith a diwylliant

Economi

Tags:

Gweriniaeth Iwerddon DaearyddiaethGweriniaeth Iwerddon HanesGweriniaeth Iwerddon SiroeddGweriniaeth Iwerddon Iaith a diwylliantGweriniaeth Iwerddon EconomiGweriniaeth IwerddonDulynGwyddelegIwerddonPrifddinasSaesneg

🔥 Trending searches on Wiki Cymraeg:

Hen Wlad fy NhadauRhestr Papurau BroCynhaiarnElisabeth IICymdeithas yr IaithAsteroidY CeltiaidWennaY Milwyr Du a MelynNicolaus CopernicusMawrisiwsRettai Vaal KuruviPondiGwyn13eg ganrifSiroedd hynafol CymruTim VincentLucy LiuRhagfyrGwlff OmanGwerinRobert Hughes1937Daniel OwenAmwythig423Llythyr Cyntaf Paul at TimotheusMinato NamikazeAnnibyniaeth i GymruHenfynywSimón BolívarSantes Eiluned276Félix Houphouët-BoignySantes TudfulArchfarchnadGoogle Translate516url818Arth wen1900CelynninSir DdinbychURL1815Robert Hughes (Robin Ddu yr Ail)MoliannwnPortiwgalFionn mac CumhaillConnecticutSantes DwynwenY DdaearCanu gwladIncwm sylfaenol cyffredinolIesu17 ChwefrorPedrogDoreen LewisSanta Monica, CalifforniaNantllePigyn ClustCaergrawntEmoções Sexuais De Um Cavalo427🡆 More