Пётр ГассиевЭрик Пухаев
| |||||
Гимн: Көньяҡ Осетия гимны | |||||
Бойондороҡһоҙлоҡ яулауы | 21 декабрь 1991 (Грузиянан иленән) | ||||
Рәсми телдәр | осетин теле, урыҫ теле | ||||
Баш ҡала | Цхинвал | ||||
Иң ҙур ҡалалары | Цхинвал, Квайса | ||||
Идара итеү формаһы | Президент республикаһы | ||||
Президент Парламент Рәйесе Хөкүмәт Рәйесе | Анатолий Бибилов | ||||
Территория • Барыһы • % һыу. | 167 урын 3900 км² үп түгел | ||||
Халыҡ • Барыһы (2015) • Тығыҙлыҡ | 53 532 13,73 кеше/км² | ||||
Валюта | Рәсәй һумы | ||||
Телефон коды | ++7 9971, +7 9976, +7 99744, +7 995344 |
Көньяҡ Осетия Республикаһы — Азиялағы дәүләт.
Көньяҡ Осетия (осет. Республикæ Хуссар Ирыстон [resˈpublikæ ˈχussar iˈrəston], груз. სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკა [ˈsɑmχrɛtʰ ɔˈsɛtʰɪs rɛsˈpʼublɪkʰɑ]) йәки Алания дәүләте (осет. Паддзахад Алани) — өлөшләтә танылған дәүләт. Оло Кавказ һыртының көньяҡ-көнсығыш итәгендә урынлашҡан. Диңгеҙгә сығыу юлы юҡ. (осет. Республикæ Хуссар Ирыстон), легитимлылығы БМО-ның биш ағза иле (Рәсәй, Венесуэла, Никарагуа, Науру, Сүриә) һәм танылмаған һәм өлөшләтә танылған дүрт дәүләт тарафынан танылған. Күпселек илдәр уны Грузияның бер өлөшө тип иҫәпләй.
Грузияның административ-территориаль бүленеше мәғлүмәттәре буйынса, республика урынлашҡан территория Грузияның Шида-Картли, Мцхета-Мтианети, Имерети и Рача-Лечхуми һәм Түбәнге Сванетия өлкәләренең бер өлөшөнә ҡарай. Грузия Конституцияһында — «элекке Көньяҡ Осетия автономиялы өлкәһе», башҡа бер төркөм документтарҙа «Цхинваль төбәге» тип атала. 2007 йылдың 10 майында ҡабул ителгән «Элекке Көньяҡ Осетин автономиялы өлкәһендә низағты көйләү өсөн тейешле шарттар булдырыу тураһында» законына ярашлы, элекке Көньяҡ Осетин автономиялы өлкәһе территорияһында ваҡытлыса административ берәмек булдырыла, ул ваҡытта Грузия тарафынан контролдә тотола. 2008 йылдағы һуғыштан һуң ваҡытлы хакимиәт формаль рәүештә генә йәшәй, шуға күрә 2015 йылда уны бөтөрөргә тәҡдим итәләр.
1922—1990 йылдарҙа Көньяҡ Осетия Грузия ССР-ы составында автономиялы өлкә була. Көньяҡ Осетия Хөкүмәте административ-территориаль йәһәттән республика биләмәһен 4 районға бүленгән тип ҡарай: Цхинваль, Лениногорск, Знаур һәм Дзау. Грузия Юғары Советы уның территорияһын Ахалгор, Гори, Джав, Карели, Они һәм Сачхер административ райондарына бүлә. Көньяҡ Осетия Рәсәйҙең сәйәси, иҡтисади һәм хәрби ярҙамына таяна.
Көньяҡ Осетияның бойондороҡһоҙлоғон Венесуэла, Науру, Никарагуа,, Рәсәй һәм Сүриә таный.
Урыҫ хәрбиҙәре, ә һуңынан граждандар хакимиәте тарафынан «Көньяҡ Осетия» термины «Таулы Осетияһы», «Көньяҡ Осетияның тау һыҙаты», «Көньяҡ осетиялылар» һ. б. терминдары менән бер рәттән XIX быуат башында ҡулланыла башлай. Хәрби һәм граждан эштәре менән идара итеүсе генерал-лейтенант Карл Кнорринг 1802 йылдың 26 мартында Рәсәй императорына докладында осетиндар йәшәгән Оло һәм Бәләкәй Лиахви тарлауығының таулы райондарын «Осетия», ә грузиндар ултырған тау алды һәм уйһыу зоналарын «Грузия» тип атай.
Тиҙҙән был исемде Рәсәйҙең башҡа чиновниктары ла ҡуллана башлай, шул уҡ 1802 йылда төҙөлгән отчеттарҙың береһендә осетиндар йәшәгән райондарҙы «Осетия» тип атайҙар. 1830 йылда оппозицион топонимик пар: «Көньяҡ Осетия» һәм «Төньяҡ Осетия» барлыҡҡа килә. «Тифлисские ведомости» гәзитендә баҫылған аноним автор мәҡәләһендә Оло һәм Кесе Лиахви, Ксани һәм Меджуда тарлауыҡтарының таулы райондары биләмәһе «Көньяҡ Осетия» тип атала.
Генерал-фельдмаршал Паскевичтың Тифлис хәрби губернаторы генерал-адъютант Стрекаловҡа 1830 йылдың 24 майында ебәргән хатында ла шул турала һүрәтләнә. Унда «Осетияның өҫкө өлөшө» йәки "Үрге Осетия"нан тыш Осетияның аҫҡы өлөшө йәки Оло һәм Кесе Лиахви тарлауығының тау һыҙатын үҙ эсенә алған «Көньяҡ Осетия» иҫкә алына.
«Көньяҡ Осетия» топонимы 1922 йылда, Грузин ССР-ының Көньяҡ Осетин автономиялы өлкәһе ойошторолғас, айырым административ сиктәре булған административ-территориаль берәмекте билдәләгәндә ҡулланыла башлай.
Әлеге ваҡытта Грузия властары рәсми документтарҙа һәм сығыштарҙа Көньяҡ Осетияны атау өсөн «Цхинваль өлкәһе» атамаһын файҙалана. Был термин Эдуард Шеварднадзе президентлыҡ иткән осорҙа ҡулланыла; шулай уҡ грузин матбуғатында Звиад Гамсахурдия президентлығы осоронда ҡулланылған «Самачабло» (грузин кенәздәре Мачабели фамилияһы буйынса) атамаһы ла һаҡлана.
2015 йыл аҙағында Көньяҡ Осетия президенты Леонид Тибилов, Рәсәй өлкәһенә оҡшатып, «Көньяҡ Осетия-Алания» тип аталһын өсөн республика исеменә өҫтәмә индерергә тәҡдим итә. Исем алмаштырыу актуаллеге осетин халҡы йәшәгән территорияның ике дәүләткә бүленеүенә бәйле.
2017 йылдың 9 апрелендә үткәрелгән референдумда халыҡтың күпселеге, тауыш биреүселәрҙең 78 проценты, Конституцияға «Көньяҡ Осетия Республикаһы» һәм «Алания дәүләте» (осет. Paddzahad Alani) атамаларын оҡшаш тип таныған төҙәтмәләр индереүҙе хуплай. «Көньяҡ Осетия Республикаһы референдумы тураһында» Конституция законына ярашлы, был ҡарар Үҙәк һайлау комиссияһы рәсми баҫылып сыҡҡан көндән көсөнә инә, дөйөм мотлаҡ булып һанала һәм өҫтәмә раҫлауға мохтаж түгел.
Төньяҡтан Рәсәй Федерацияһының Төньяҡ Осетия — Алания Республикаһы, ә көнбайыштан, көньяҡтан һәм көнсығыштан Грузия менән сикләнә.
Көньяҡ Осетия территорияһының 89,3 проценттан ашыуы диңгеҙ кимәленән 1000 метр һәм унан да күберәк бейеклектә урынлашҡан. Рельефы таулы.
Республиканың иң юғары нөктәһе — Халаца тауы, 3938 м.
Төп Кавказ һырты территорияны һалҡын төньяҡ елдәренән һаҡлай, шуға күрә Кавказдағы уртаса температуранан юғарыраҡ: ғинуарҙың уртаса температураһы +4,5 °C, июлдә — +20,3 °C.
Яуым-төшөмдөң уртаса йыллыҡ күләме — 598 мм.
Республиканың иң ҙур күлдәре — Келистба, Эрцо, Цителихат һәм Кведи.
Көньяҡ Осетияның иң ҙур йылғалары — Оло Лиахва, Ксани һәм Кесе Лиахва.
Көньяҡ Осетия Республикаһының иң көньяҡ ҡасабаһы — Орчосан ауылы, иң көнбайышы — Переу.
Майҙаны — 3900 км².
Ситке географик нөктәләр:
2008 йылдың авгусында Рәсәй Көньяҡ Осетияның Грузиянан бойондороҡһоҙлоғон тәүгеләрҙән булып таный. Һуңыраҡ Рәсәй Федерацияһы өлгөһөнә Никарагуа, Венесуэла һәм Науру (16.12.2009) эйәрә. Сит илдә Көньяҡ Осетияның бер нисә дипломатик вәкиллеге һәм консуллыҡ учреждениеһы асыла.
Көньяҡ Осетияла 4000 кешенән торған 4-се Рәсәй хәрби базаһы 2009 йылдан урынлаштырыла.
Австралияның сит ил эштәре министры Кевин Радд 2012 йылдың 31 ғинуарында Сергей Лавров менән осрашыуҙа, Грузиянан ситләшкән ике республика — Көньяҡ Осетия һәм Абхазияның бойондороҡһоҙлоғон таныған Вануату, Науру һәм Тувалу утраулы дәүләттәренә Рәсәй яғынан финанс ярҙамы «уның башланғыстарына дипломатик ярҙамға алмашҡа» үтеүенә борсолоу белдерә. Азия-Тымыҡ океан төбәгенең утраулы дәүләттәренә Рәсәй яғынан ярҙам күрһәтеү үтә асыҡ булырға тейеш, тип белдерә Кевин Радд.
Лавровтың Фиджиға сәфәре алдынан Австралия сәйәсмәндәренең ҡайһы берҙәре уның ысын маҡсаты Абхазия һәм Көньяҡ Осетия өсөн бойондороҡһоҙлоҡто таныуҙы һатып алыу, тип белдерә. Лавров был ғәйепләүҙәрҙе ҡәтғи кире ҡаға.
2015 йылдың 28 ғинуарында Көньяҡ Осетияны үҙен-үҙе иғлан иткән Луганск Халыҡ Республикаһы таный. ЛНР рәсми рәүештә Осетия Республикаһы тарафынан 2014 йылдың 18 июнендә таныла.
Шулай уҡ Донецк Халыҡ Республикаһы менән үҙ-ара танылыу һәм дипломатик мөнәсәбәттәр булдырыла.
2015 йылдың 18 мартында Көньяҡ Осетия Рәсәй Федерацияһы менән союздашлыҡ һәм интеграция тураһындағы килешеүгә ҡул ҡуя.
2018 йылдың 29 майында Көньяҡ Осетияны Сүриә таный.
2022 йылдың 31 мартында Көньяҡ Осетия президенты Анатолий Бибилов, референдум аша Рәсәй Федерацияһына ингән осраҡта, Көньяҡ Осетия Төньяҡ Осетия менән берләшә ала, тип белдерә.
Шул уҡ көндө Төньяҡ Осетия башлығы Сергей Меняйло республикаларҙы берләштереү мөмкинлеген хуплай. 13 майҙа Анатолий Бибилов 2022 йылдың 17 июленә референдум тәғәйенләнеүе тураһында иғлан итә.
Көньяҡ Осетия — Грузин сигенең оҙонлоғо яҡынса 400 км тәшкил итә. Көньяҡ Осетия менән Грузия сиген һаҡлау өсөн 20 сик буйы заставаһы булдырылған. Грузия менән сиктә 900 һаҡсы тора.
2015 йылдың 18 февралендә Көньяҡ Осетия менән Рәсәй араһындағы дәүләт сиге тураһында килешеүгә ҡул ҡуйыла.
2008 йылда мәҙәни мираҫтың 11 объекты юҡ ителә. Көньяҡ Осетияла бөтәһе мең ярымдан ашыу тарихи ҡомартҡы урынлашҡан, уларҙың күбеһе ҡарауһыҙ һәм һаҡһыҙ ҡалған. Иң боронғолары VI быуатҡа ҡарай. Һәйкәлдәрҙең береһе лә ЮНЕСКО һаҡлауы аҫтында түгел.
Көньяҡ Осетия рәссамдар союзы эшләй.
Байрам, эш көнө булмаған көндәр:
A large military opposition, however, consisting of the armed forces of the partially recognized republics of Abkhazia and South Ossetia, together with some Russian forces, exists in Georgia's conflict zones.
Ben Judah Abkhazia: Optimism and Tension. — Swiss Federal Institute of Technology Zurich, 27-08-2009.«Но только представьте», — продолжил президент частично признанного государства, «какой шторм поднимется в мире», если некоторые из этих вещей вскоре произойдут в какой-либо момент.Оригинал текст (инг.)«But just imagine», the president of the partially recognized state continued, «what a storm would arise in the world» if any of those things were to happen anytime soon.
Erol Taymaz. Economic Cooperation for Stability in the Caucasus. Prospects for Abkhazia-Turkey relations. — Ancara: Caucasian Center for Stragetic Studies, 2009. — P. 2. — 13 p. Архивированная копия . Дата обращения: 18 сентябрь 2010. Архивировано 25 октябрь 2010 года. 2010 йыл 25 октябрь архивланған.Бывший аналитик ЦРУ Пол Гобл считает, что мало что изменится. «Москва скорее будет продолжать поддерживать Абхазию и Южную Осетию в качестве частично признанных государств, а не аннексирует их, чтобы не усугублять проблемы Москвы с её соседями и международным сообществом», сообщил он ISN Security Watch.Оригинал текст (инг.)Former CIA analyst Paul Goble believes that little will change. «Moscow is likely to continue to support Abkhazia and South Ossetia as partially recognized states lest annexing them exacerbate Moscow’s problems with its neighbors and the international community, » - he told ISN Security Watch.
Yuri Urbanovich. Georgia on My Mind // Virginia Policy Review. — Issue III. — University of Virginia. — Vol. II. — P. 19. Архивированная копия . Дата обращения: 19 сентябрь 2010. Архивировано 9 октябрь 2010 года. 2010 йыл 9 октябрь архивланған.Следующими двумя являются Абхазия и Южная Осетия — государства, которые являются частично признанными с сентября 2008 года.Оригинал текст (инг.)The next two are Abkhazia and South Ossetia, two states that have been partially recognized since September 2008.
Geneva Call — Areas of Engagement 2012 йыл 15 июль архивланған.Абхазия и Южная Осетия присоединились к Тайваню, Косову и ТРСК в качестве частично признанных государств.Оригинал текст (инг.)Abkhazia and South Ossetia join Taiwan, Kosovo and TRNC as partially recognized states.
Geneva Call призывает международно частично признанные власти в Абхазии и Южной Осетии присоединиться к запрету противопехотных мин и принять немедленные гуманитарные меры, чтобы уменьшить воздействие минных полей на гражданское население.Оригинал текст (инг.)Geneva Call is engaging the internationally partially recognized authorities in Abkhazia and South Ossetia in adhering to an anti-personnel (AP) mine ban and in adopting immediate preventive humanitarian measures to reduce the effects of landmines on the civilian population.
Даже такие образования как Абхазия и Южная Осетия, являющиеся частично признанными, всё ещё называют [получение] признания в качестве одного из своих ключевых приоритетов.Оригинал текст (инг.)Even entities such as Abkhazia and South Ossetia, which are partially recognized, still mention recognition as one of their key priorities
Портал «Южная Осетия» | |
Көньяҡ Осетия Викимилектә | |
Көньяҡ Осетия Викияңылыҡтарҙа | |
Көньяҡ Осетия Викигид |
Был ил тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Көньяҡ Осетия, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.