Москва
Москва — Урысые Федерацием и къэлэшъхьаӀ иполитическэ ыкIи культурнэ гупч, цIыфэу щыпсэурэмкIэ Урысые къэралыгъом и анахь къэлэшху, ЕвропэмкIэ ыкIи дунаемкIэ анахь къэлэшхомэ ащыщ.
2014-рэ илъэсымкIэ цIыф нэбгырэ млн 12-м нахьыбэ дэс. Къалэм и лIышъхьэр – Собянин Сергей Семён ыкъор (2010-рэ илъэсым щегъэжьагъэу). Москва университетхэр, научно-исследовательскэ институтхэр бэу дэтых.
Къалэм ыцIэр
Къалэм ыцIэр къызтекIыгъэр псыхъор ары. Тэрэз дэдэу щысыпIэм ыныбжьыр къаIон алъэкIырэп, ау апэрэу тхыгъэу игугъу зашIыгъэр 1147-рэ илъэсыра ары. Юрий Долгорукий зыцIэу урысыпшэу ащыгъум хьакIапIэ щищIыгъэ фэдэу. Ар лIэшIэгъуийкIэ узэкIэIэбэжьмэ пщэу Юрий Долгорукэм ыгъэпсыгъ. ЯпшIыкIухэнэрэ лIэшIэгъум Иван Грознэм итетыгъом Москва къэралыгъом икъэлэ шъхьаIэу хъугъэ.
Тарихъ
ЦӀыфыхэр
| Численность населения | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1350 | 1400 | 1600 | 1638 | 1710 | 1725 | 1738 |
| 30,000 | ↗40,000 | ↗100,000 | ↗200,000 | ↘160,000 | ↘145,000 | ↘138,400 |
| 1750 | 1775 | 1785 | 1800 | 1811 | 1813 | 1825 |
| ↘130,000 | ↗161,000 | ↗188,700 | ↗250,000 | ↗270,200 | ↘215,000 | ↗241,500 |
| 1830 | 1835 | 1840 | 1847 | 1852 | 1856 | 1858 |
| ↗305,600 | ↗335,800 | ↗349,100 | ↗353,300 | ↗373,800 | ↘368,800 | ↗377,800 |
| 1859 | 1863 | 1864 | 1868 | 1871 | 1882 | 1886 |
| ↗379,300 | ↗462,500 | ↘351,600 | ↗416,400 | ↗601,969 | ↗753,500 | ↘753,459 |
| 1891 | 1897 | 1900 | 1902 | 1907 | 1908 | 1912 |
| ↗822,400 | ↗1,039,000 | ↗1,175,000 | ↘1,174,700 | ↗1,345,700 | ↗1,359,200 | ↗1,617,157 |
| 1913 | 1914 | 1915 | 1917 | 1920 | 1923 | 1926 |
| ↘1,563,100 | ↗1,762,700 | ↗1,817,000 | ↗1,854,400 | ↘1,028,200 | ↗1,542,900 | ↗2,080,000 |
| 1928 | 1931 | 1936 | 1939 | 1956 | 1959 | 1967 |
| ↗2,127,200 | ↗2,781,340 | ↗3,641,500 | ↗4,131,633 | ↗4,839,000 | ↗5,045,905 | ↗6,422,000 |
| 1970 | 1972 | 1973 | 1975 | 1976 | 1979 | 1982 |
| ↗6,941,961 | ↗7,151,000 | ↗7,255,000 | ↗7,862,000 | ↘7,658,000 | ↗7,830,509 | ↗8,111,000 |
| 1985 | 1986 | 1987 | 1989 | 1990 | 1991 | 1992 |
| ↗8,652,000 | ↘8,527,000 | ↗8,815,000 | ↘8,769,117 | ↗8,880,124 | ↗9,017,415 | ↗9,067,808 |
| 1993 | 1994 | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 |
| ↘9,066,025 | ↗9,066,612 | ↗9,085,457 | ↗9,246,727 | ↗9,411,236 | ↗9,604,297 | ↗9,783,242 |
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 |
| ↗9,932,932 | ↗10,114,203 | ↗10,382,754 | ↗10,386,903 | ↗10,535,681 | ↗10,726,429 | ↗10,923,762 |
| 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
| ↗11,091,428 | ↗11,186,851 | ↗11,281,631 | ↗11,503,501 | ↗11,776,764 | ↗11,856,578 | ↗11,979,529 |
| 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
| ↗12,108,257 | ↗12,197,596 | ↗12,330,126 | ↗12,380,664 | ↗12,506,468 | ↗12,615,279 | ↗12,678,079 |
| 2021 | ||||||
| ↘12,655,050 | ||||||
Экономикэр
НэмыкI
Ащ иплощадь квадратнэ километрэ шъибгъум нэсы. Къалэм цIыф миллионибгъу фэдиз дэс. Краснэ площадым Кремлэр ит. Кремлэр чылыс хъарзынищмэ, Иван Великэм иодыджынышхо, дворецхэм ыкIи сыхьат зыхэт Спасскэ башнем къагъэдахэ. Москва имузейхэмкIи цIэрыIу. Третьяковскэ галереим урыс сурэ-тышIэ цIэрыIомэ ясурэтхэр щызэхэугъоягъэх. Москва театрэхэр бэу дэтых. ЗэкIэмэ анахь зэлъашIэрэр оперэмрэ балетымрэ ятеатрэ ин ары. Москва ятIокIэнэрэ тIурэ Олимпийскэ джэгукIэхэр щыкIуагъэх. Москва минрэ шъиблрэ шъэныкъорэ тфырэ илъэсым Ломоносовым ыгъэпсыгъэ Российскэ университетыр дэт. Минрэ шъибгъурэ щэкIрэ тфырэ илъэсым Москва метрополитен къыщызэIуахыгъ. Джы ащ икIыхьагъэ километрэ шъищрэ тIокIитIурэ фэдиз мэхъу, станцие шъитIу иI. Илъэс пэпчъ урамыкIэхэм япчъагъэ нахьыбэ мэхъу. Анахь кIыхьэр Ленинградскэ проспектэу километрэ пшIыкIутфкIэ зызыкъудыигъэр ары. Государственнэ Думэр Москва щызэхэтIысхьэ (Iоф щешIэ). Хэгъэгум иполитическэ щыIэкIэ - псэукIэ игупчэ мыщ щыI. Москва музейхэмкIэ цIэрыIу. Третьяковскэ галереим урыс сурэтышIэхэм ясурэтхэм анахь дэгъухэр щыугъоигъэх.
Зэпыщэхэр
Template:Урысыем и къалэхэр
This article uses material from the Wikipedia Адыгэбзэ article Москва, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). CC BY-SA 4.0-м тетэу кӀоцӀрытыр олъэгъу (нэмыкӀым игугъу къамышӀмэ). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Адыгэбзэ (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.