Strzódzemné Mòrze: Mòrze

Łączi sã z Atlanticczim Òceanã

Pòzwa Strzódzemnégò Mòrza wza sã òd łacyńsczégò mediterraneus i znaczi: w westrzódkù zemi” abò „midzë lądama”.

Strzódzemné Mòrze leżi midzë Europą, Afriką i Azją. Na zapôdze je sparłãczoné Gibraltarską Cesniną z Atlanticczim Òceanã, na wschòdze przez Cesninã Dardanele parłãczi sã z Morzã Marmara, przez Cesninę Bòsfòr z Czôrnym Mòrzã, a przez Suesczi Kanał z Czerwònym Morzã ë dali z Jindijsczim Òceanã. Strzódzemné Mòrze jakno jediné na swiece òtoczoné je kòntinentama nôleżącëma do trzech dzélów swiata. Pòłożoné midzë 3 dzélama swiata Strzódzemné Mòrze mô òsoblëwé znaczenié dlô przewòzënkù- je hańdlowim traktã przez Gibraltarską Cesninã (kòl 75 tës. wôrnëch statków òb rok).

Nad Strzódzemnym Mòrzã leżą (zgòdno z rëchã zégara): Gibraltar, Szpańskô, Francjô, Mònakò, Italskô, Malta, Sloweńskô, Chòrwackô, Bòsnijô ë Hercegòwina, Czôrnogóra, Albańskô, Greckô, Cyper, Tëreckô, Syrëjô, Liban, Jizrael, Egipt, Libiô, Tunezjô, Algieriô, Marokò. Wikszosc nëch krajów wespółrobi w ramach „Eùropejsczégò Partnerstwa”.

Wôżniészé przeladënkòwé pòrtë to m.jin.: Marsylia (téż pasażersczi i rëbacczi), Genewa, Triest (jeden z nôwôżniészich eùropejsczich przeladënkòwëch pòrtów), Wenecjô (téż pasażersczi), Neapòl, Kartagena (téż wòjenny), Barcelona, Saloniki, Izmir, Split, Rijeka, Tunis, Walencja, Hajfa, Antaba, Bejrut, Palermo, Tel-Awiw-Jaffa.

Strzódzemné Mòrze leżi w ùmiarkowanym klimace (klimat strzódzemnomòrsczi). Są tuwò cepłé lata i zëmë, môłé zachmùrzenié i atmosfericzné òpadë (òsoblëwie òb lato), môłô mòkrzëzna pòwietrzô i mòcné parowanié. Strzédnô cepłota lëftu w stëcznikù òd 7- 10˚C na nordze, do 14- 30˚C na pôłnim. W zelnikù òd 22- 24˚C na nordze i òd 25- 30˚C na pôłnim.

Wòdë Strzódzemnégò Mòrza nôleżą do nôceplészich (strzédno 13˚C) i nôbarżi zasolonëch (strzédno 38,4 ‰) Ceplëzna pòwiérzchniowi wòdë je w zëmie òd 9˚C na eùropejsczich przëmòrzach, do 16˚C w pôłniowo- wschòdnim dzélu, w lece òdpòwiednio òd 22- 26˚C i òd 26- 28˚C.

• Strzédnô głãbòkòsc: 1438 m;
• Nôwikszô głãbòkòsc: 5267 m;
• Ceplëzna: 7˚C- 30 ˚C.

Wôżniészé òstrowë (òd zôpadu):

• Balearë (kòl 200 òstrowów ò pòwiérzchni 5014 km²)
• Ibiza (571 km²)
• Majorka (3600 km²)
• Minorka (668 km²)
• Fòrmentera (82 km²)
• Sardiniô (24 090 km²)
• Kòrsyka (8680 km²)
• Sycyliô (25 710 km²; nôwikszi òstrow Strzódzemnégò Mòrza)
• Liparijsczi Òstrowë (17 òstrowów ò pòw. 117 km²)
• Malta (246 km²)
• Kreta (8336 km²)
• Rodos (1401 km²)
• Cyper (9251 km²).

Midzë Kòrsyką i Apenińszczim Półòstrówã nalôzają sã m.jin. Elba (224 km²) Pianosa (10,3 km²) Gorgona (2,25 km²) Montecristo (10,4 km²).