ناحیەی زەڕایەن

ناوەندەکەی شارەدێی زەڕایەنە.

ناحیەی زەڕایەن ناحیەی وارماوا
ناحیە
بە عەرەبی: ناحیة زراین‎ بە ئینگلیزی: Zarayan Sub-District
نەخشەی کارگێڕی ناحیەی زەڕایەن
ناحیەی زەڕایەن
پۆتانەکان: 35°18′42″N 45°39′32″E / 35.31178°N 45.65883°E / 35.31178; 45.65883 45°39′32″E / 35.31178°N 45.65883°E / 35.31178; 45.65883
وڵات	عێراق
ھەرێمی فێدراڵ	کوردستان (ھەرێمی کوردستان)
پارێزگا	سلێمانی
قەزا	قەزای شارەزوور
مەڵبەند	زەڕایەن
ژمارەی گوندەکان	٤٨
بوون بە ناحیە	١٩٢٥
دەسەڵات
• بەڕێوەبەر	ئاوارە حەمە شەریف
ڕووبەر
• ناحیە	١٨٠١ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٦٩٥ میلی چوارگۆشە)
بەرزایی	٥٦٧ مەتر (١٬٨٦٠ پێ)
بەرزترین بەرزایی	١٣٥٥ مەتر (٤٬٤٤٦ پێ)
نزمترین بەرزایی	٤٧٣ مەتر (١٬٥٥٢ پێ)
ژمارەی دانیشتووان  (٢٠١٧)
• ناحیە	٢٦٩٤٠
• شاری	١٧٦٠٤
• لادێیی	٩٣٣٦
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (سۆرانی)
• ئایین	ئیسلام(سوننە)
• ب پ م(٢٠١٧)	٠٫٧٠٦ بەرز · ٢ەم بۆ ١٧
ناوچەی کاتی	UTC+٣ (ناوچەی کاتی)
• ھاوین (DST)	UTC+٣ (ھاوین)
تەلەفۆن	٩٦٤+
وێبگە	http://www.slemani.gov.krd/ku/

ناوی ناحیەکە لە ناوەندەکەیەوە وەرگیراوە کە ئەویش شارەدێی زەڕایەنە، زەڕایەن واتای (خاکی بە پیت و فەڕ).

• ناحیەی زەڕایەن ھاوسنوورە لەگەڵ؛ لە باکوورەوە ناحیەی سەید سادق و ناحیەی تانجەرۆ ، لە باشوورەوە ناحیەی باوەخۆشێن و ناحیەی دەربەندیخان ، لە ڕۆژھەڵاتەوە ناحیەی سیروان ، لە ڕۆژاواوە ناحیەی ناوەندی قەزای قەرەداغ.
• بەپێی بازنەکانی پانی دەکەوێتە نێوان (٣٥٬١٥–٣٥٬١٨)ی باکوور ھێڵەکانی درێژی (٤٥٬٣٩–٤٥٬٤٤)ی خۆرھەڵات.
• سەبارەت تۆبۆگرافیای ناحیەی زەڕایەن درێژییەکەی لە ڕۆژھەڵاتەوە بۆ ڕۆژاوا(٤٥)کم پانییەکەی(١٥–٢٠)کم وەبەرزییەکەی لەنێوان (٤٥٠–٦٠٠)م وەشاخەکانی ھەورامان و چوارتاو باڵامبۆدەوریان داوە لەباکوری ڕۆژاواوە دەبەسترێتەوە بەدەشتی سلێمانی، ئەم دەشتە بە بەپیترین دەشت دادەنرێت لەھەرێمی کوردستاندا بەھۆی نیشتوی ڕووبارەکانەوە کە لەشاخەکاندا دێتە سەرئەم دەشتە ڕووباری تانجەرۆ و ئاوی زەڵم و چەقان و ڕووباری تابین لەبەشی ڕۆژاوایەوە دەڕژێتە ناوی.

• پاش دروستکردنی حکوومەتی عێراقی لە ساڵی ١٩٢٥ و لکاندنی باشووری کوردستان بە دەوڵەتی پاشایەتی ئەوسای عێراقەوە، دەستکرا بە دامەزراندنی دەزگا کارگێڕییەکان لە عێراقدا، لەکوردستانیشدا چەند لیوا (پارێزگا) و قەزا و ناحیە دامەزرا. یەکێک لە ناحیەکان، ناحیەی وارماوا بوو لە گوندی چەمەرگە ئیدارەکەی دامەزرێنرا، سنوورەکەشی ئەو کاتە پێکھاتبوو لە ناحیەی زەڕایەنی ئێستا و قەزای شارەزوور و قەزای دەربەندیخان بە ھەموو گوندەکانیانەوە.
• لە ساڵی ١٩٥٢ بەڕێوەبەرێتی ناحیەی وارماوا لە گوندی چەمەرگە گوێزرایەوە بۆ گوندی قلیجە تا ساڵی ١٩٥٨، لە ساڵی ١٩٥٢ تا ساڵی ١٩٥٥ شێخ نووری شێخ ساڵح بەڕێوەبەری ناحیە بووە. پێش شۆڕشی ١٤ی تەممووز لە ساڵی ١٩٥٨ بۆ ماوەیەکی کەم، بەڕێوەبەرێتی ناحیەکە گوێزرایەوە بۆ گوندی چنارە و ھەر بەناوی بەڕیوەبەرێتی ناحیەی وارماواوە بووە، لە ماوەی ساڵەکانی ١٩٥٥ تا ١٩٥٨ عەبدول جەبار زەنگەنە بەڕێوەبەری ناحیەی وارماوا بووە. لە پاش شۆڕشی ١٤ی تەممووزی ١٩٥٨ بەڕیوەبەرێتی ناحیەی وارماوا لە گوندی چنارەوە گوێزراوەتەوە بۆ دەربەندیخان و ناوەکەی گۆڕدراوە بۆ بەڕێوەبەرێتی ناحیەی دەربەندیخان.
• لە ساڵی ١٩٧٩ ناحیەکە گوێزراوەتەوە بۆ ئۆردوگای زۆرە ملێی زەڕایەن، کە لەلایەن حکوومەتی عێراقەوە لە ساڵی ١٩٧٨ لەشێوەی ئۆردوگای زۆرەملێ لە دانیشتووانی گوندەکانی سەر سنووری عێراق-ئێران کەژمارەیان (٢٠)گوند بووە کە بەزەبری ھێز و سوپا و تانک ڕاگوێزران بۆ ئەم شارۆچکەیە کە ژمارەی ماڵەکانیان (١٢٥٠) ماڵ بوون. کەبریتیی بوون لەم گوندانە (گمە، پشتە، گڵێجاڵ، قەڵپ، بەلەسۆ، چواردارانی سەروو، چواردارانی خواروو، کانی پاشا، کانی وەیسکێ، توەوشکی، مۆرتکە، سەرشاتەی خواروو، سەرشاتەی سەروو، زارێن، کانی ژاڵە، ھۆرێن، سەرتەک، بەڕوێنی سەروو، بەڕوێنی خواروو، بانی بۆڵان)، بەڵام بەھۆی ئەوەی لەوکاتەدا بەشێک لەماڵەکانی گوندی ھۆرێن و کانی ژاڵە ئاوارە بوون لەگوندەکانی چوارداران و بەلەسۆ و گڵێجاڵ و کانی ویسکێ و کانی پاشا دانیشتبوون ئەوانیش ھاتوونەتە ئۆردووگای زەڕایەن.
• ناحیەی زەڕایەن لە ساڵی ١٩٧٩ سەر بە قەزای دەربەندیخان بوو لە پارێزگای سلێمانی. بەگوێرەی بڕیاری وەزارەتی حوکمی محلی لەڕۆژی ١٦ی تشرینی یەکەمی ١٩٧٩ ناحیەی زەڕایەن پێکھێنراو بەپێی مەرسومی کۆماری ژمارە (٣١١) لەڕۆژی ٢٨ی حوزەیرانی ١٩٨٩ناوی ناحیەکە گۆڕا بۆ ناحیەی شارەزوور. یەکەم بەڕێوەبەری ناحیە ناوی محەممەد یاسین بووە.
• لەدوای ڕاپەڕینی ئازاری ١٩٩١ تا ساڵی ١٩٩٥ لە ڕووی ئیدارییەوە بەسترابوەوە بە پارێزگای کەرکووکەوە لە قەزای دەربەندیخان. لە ساڵی ١٩٩٥ بە فەرمانی ئەنجومەنی وەزیرانی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان، ناحیەی زەڕایەن لەڕووی ئیدارییەوە خرایە سەر قەزای شارەزوور لە پارێزگای سلێمانی.

سەردەمی عوسمانی

لە سەردەمی عوسمانیدا ناوی ئەم ناوچەیەی کە لە ئێستادا قەزای شارەزوورە، بە وارماوا ناودەبرا.

• لە نێوان ساڵانی(١٨٥١–١٨٦٩)دا؛ سیستەمی کارگێڕی ئەم قۆناغە لەژێر ھەژموونی دابەشبوونی جوگرافیای ھۆزەکاندا بووە، ناوی ھەر قەزایەک فرە ناوەند بووە و لەم سەردەمەدا ناحیە نەبووە لە سیتەمی کارگێڕیدا، بۆیە وارماوا لە تەک ئەم ناوانەدا ھاتووە؛ قەزای (گوڵعەنبەر و ھەڵەبجە و وارماوا).
• لە نێوان ساڵانی(١٨٦٩–١٨٧٢)دا؛ قۆناغی (مەدحەت پاشا)یە کە بۆ ماوەی سێ ساڵ والی بەغدا بوو، ھەرچەندە تەمەنی ئەم قۆناغە کەم بوو، بەڵام تێیدا گۆڕانکاری جەوھەری ئەنجامدرا. ھەڵوەشاندنەوی فرە ناوەندی قەزاکان، بەشێکی زۆری قەزاکان فرە ناوەند بوون و بەشێکی ئەم ناوەندانە بەناوی ھۆزەکانەوە بوو، لەم قۆناغەدا فرە ناوەندەکان ھەڵوەشێنرانەوە و لە جیاتی ئەوە یەک ناوی بۆ دانرا. گوڵعەنبەر لە جیاتی (گوڵعەنبەر، ھەڵەبجە و وارماوا). ئیتر لەم ڕێکەوتە بەدواوە ناوی وارماوا وندەبێت.

سەردەمی پاشایەتی

 

نەخشەی لیوای سلێمانی لە ١٨٦٩–١٨٧٢

 

نەخشەی کارگێڕیی لیوای سلێمانی لە ١٩٣٦

 

نەخشەی کەرتەکانی قەزای دەربەندیخان لە ۱۹۷۱، کە ناحیەی زەڕایەن بەشێک بوو لە قەزای دەربەندیخان

 

نەخشەی کەرتەکانی ناحیەی زەڕایەن لە ١٩٧٩

• لە نێوان ساڵانی(١٩١٨–١٩٣٦)دا؛ لەم ڕێکەوتەوە ناوی وارماوا دەردەکەوێتەوە کە ئەویش بە ناوی (ناحیەی وارماوا)یە و گوندی قلیجە ناوەندی بووە، کە ناحیەیەکە سەر بە قەزای ھەڵەبجە بووە.
• لە نێوان ساڵان(١٩٤٧–١٩٥٨)دا؛ ناوەندی ناحیەی وارماوا گواسترایەوە بۆ دەربەندیخان و ھەر سەر بە قەزای ھەڵەبجە مایەوە.

سەردەمی کۆماری

• لە نێوان ساڵانی(١٩٥٨–١٩٦٥)دا؛ ناوی ناحیەی وارماوا گۆڕدرا بە ناحیەی دەربەندیخان و سەر بە قەزای ھەڵەبجە بوو.
• لە نێوان ساڵانی(١٩٦٥–١٩٧٧)دا؛ ھێنانە کایەی قەزای دەربەندیخان لە سنووری پارێزگای سلێمانی، ناوەندەکەشی لە جێکەوتی بەنداوی دەربەندیخانە، و ناحیەی دەربەندیخانی پێوە بەسترایەوە، بەپێی فەرمانی کۆماری ژمارە(٤١٩) لە ١١ی تشرینی یەکەمی ١٩٧١دا. واتا لەم ڕێکەوتەدا قەزای شارەزووری ئێستا سەر بە قەزای دەربەندیخان بوو.
• لە نێوان ساڵانی(١٩٧٧–١٩٨٦)دا؛ دابڕانی (٣٤) کەرت لە ناحیەی دەربەندیخان و لکاندنیان بە ناوەندی قەزای دەربەندیخان و گۆڕینی ناوی ناحیەی دەربەندیخان بۆ ناحیەی زەڕایەن و گواستنەوەی ناوەندەکەی لە شارۆچکەی دەربەندیخانەوە بۆ گوندی زەڕایەن و مانەوەی (٢٣) کەرت لە سنووری ئەم ناحیەیە بەپێی بڕیاری وەزارەتی حکومی مەحەللی ژمارە(٢٧٣٦٨)ی ساڵی ١٩٧٩.
• لە نێوان ساڵانی(١٩٨٨–١٩٩٠)دا؛

1. ھێنانەکایەی (قەزای الاخوة) ناوەندەکەی لە موجەمەعی (الاخوة - برایەتی - باریکە) بوو و ناحیەی تانجەرۆی لەسەر بوو.
2. ھەڵوەشاندنەوەی قەزای ھەڵەبجە و ھێنانەکایەی ناحیەی ھەڵەبجە ناوەندەکەشی ھەڵەبجەی تازە بوو بەسترایەوە بە (قەزای الاخوة)، بەپێی فەرمانی کۆماری ژمارە(١٠٤٧) لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ١٩٨٨دا.
3. گۆڕینی ناوی شارۆچکەی ھەڵەبجەی تازە بۆ (صدامیة حلبجة).
4. (أ) گۆڕینی ناوی (قەزای الاخوة) بۆ (قەزای صدامیة حلبجة) و گواستنەوەی ناوەندەکەی بۆ شارۆچکەی صدامیة حلبجة(ھەڵەبجەی تازە). (ب) گۆڕینی ناوی ناحیەی تانجەرۆ بۆ (ناحیەی الاخوة) و ناوەندەکەشی لە موجەمەعی (الاخوة - برایەتی - باریکە) بوو. (ج) گۆڕینی ناوی ناحیەی زەڕایەن بۆ (ناحیەی شارەزوور) و دابڕانی لە قەزای دەربەندیخان و لکاندنی بە (قەزای صدامیة حلبجة) و، بەپێی فەرمانی کۆماری ژمارە(٣١١) لە ٢٨ی حوزەیرانی ١٩٨٩دا.
5. دابڕانی (ناحیەی الاخوة) لە (قەزای صدامیة حلبجة) و لکاندنی بە قەزای سلێمانییەوە.

دوای ڕاپەڕین

• لەدوای ڕاپەڕینی بەھاری ١٩٩١ و بەبرِیاری پارێزگاری سلێمانی ئەوکات لە ساڵی ١٩٩٢دا ناوەکەی گۆردرا بە (پێشەوا) و دواتر بەھۆی فراوانبوونی ناوچەکەوە لەمانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٩٥ز بەفەرمانێکی ئەنجومەنی وەزیران-ئیدارەی سلێمانی کرا بە قەزا و ناویشی لێنرا (قەزای شارەزوور) و ھەڵەبجەی تازە کرا بە مەڵبەندی قەزاکە. یەک ناحیەی ھەیە کە ئەویش ناحیەی زەڕایەنە، سەرەتا ناوی ناحیەی وارماوا بوو.

زەڕایەن نیوز تاکە پەیجى فەرمى زمانحاڵى ناحیەى زەڕایەنە (https://www.facebook.com/zarayannews1978)

• دوای دروستکردنی شارەدێی زەڕایەن لە ساڵی ١٩٧٨، یەکەم قوتابخانە کە دروست کرا قوتابخانەی ھەواران بوو. ئەم قوتابخانەیە بەفەرمی لە ٤ی تشرینی یەکەمی ١٩٧٨ دەوامی تێداکرا و ئەمانەش بەڕێوەبەرانی قوتابخانەکە بوون:

• مێژووی دامەزراندنی یەکەم خوێندنگای ناوەندی و ئامادەیی لە زەڕایەن. دوای دروستبوونی زەڕایەن لە ساڵی ١٩٧٨ ھەر لەسەرەتاوە قوتابخانەی سەرەتایی تێداکرایەوە، بەڵام ھیچ خوێندنگایەکی ناوەندی و ئامادەیی تێدا نەبوو تا لە ساڵی ١٩٨٢ بۆ یەکەمجار خوێندنگایەکی ناوەندی بەناوی (متوسط زراین للبنین) کرایەوە لەبینای قوتابخانەی کاروان ئێستا. لە ساڵی ١٩٨٦ خوێندنگای دواناوەندی بەناوی (ثانویة زراین للبنات) کرایەوە.
  • لە ساڵی ١٩٩١ دواناوەندی زەڕایەنی کوڕان کرایەوە،
  • دواتر لە ساڵی ٢٠٠٤ ناوەندی (کوردۆ) و لە ساڵی ٢٠٠٦ ناوەندی (نیشتیمان) لێ جیابووەتەوە.
  • لە ساڵی ٢٠٠٨ بوەتە ئامادەیی شەھید سەرچڵ کوڕان.
• یەکەم بەڕێوەبەر ناوی (تاھر حەمەخان قادر) بووە لە ساڵی (١٩٨٢ تا ١٩٨٧) بەڕێوەبەر بووە.
• ناوی بەڕێوەبەرەکان:

مزگەوتی کانی ئاسکان یەکەم مزگەوتی ناوچەکەیە لە ڕووی مێژوویی ناوچەکەوە و ساڵی ١٩٧٩ بنیاتنراوە بە ھەوڵ و ماندووبوونی (مامۆستا مەلا محەممەدی تاوگۆزی) و چەند کەسێکی دڵسۆزەوە بەقەبارەی ١٥×١٠ دواتر لە ساڵی ١٩٨٦ دا بەشیکی دیکەی بۆ زیادکراوە لەلایەن (حاجی حەسەن باجەڵان)ەوە. دواتر لە ساڵی ٢٠١٤دا لەلایەن خێرخوازانەوە بەسەرپەرشتی (محەممەد سۆفی محمود گڵێجاڵ)ییەوە سەرلەنوێ بنیاتنراوەتەوە. یەکەم پیشنویژ و وتاربێژی (مەلا فایەق قەڵپ)ی بووە. دواتر بۆ ماوەی نزیکەی پینج مانگ مامۆستا (مەلا محەممەدی سەرشاتە) وتاربیژ بووە. دوای ئەویش بۆ چەند مانگیک (مامۆستا مەلا سەعیدی گڵێجاڵ) وتاربێژ بووە. پاشان دووبارە (مامۆستا مەلا فایەق) گەڕاوەتەوە بۆ ھەمان مزگەوت و وەک وتاربێژ کاری کردووە. لە ساڵی ١٩٩٣یشەوە (مامۆستا مەلا مەحموودی تاوگۆزی) وەک پیشنویژ و وتاربێژ دەستبەکاربووە تاکۆتایی ساڵی ٢٠١٥ و لەوکاتە بەدواشەوە (مامۆستا مەلا محەممەدی) کوڕی ئەو ئەرکەی گرتوەتە ئەستۆ و لە وتاربیژی بەردەوامە. ھەروەھا ئەم مامۆستایانە ھەریەکەو بۆ ماوەیەک وەک ئیمام لەوی کاریان کردووە:

• م. مەلا ڕزگار
• م. مەلا فەرھاد
• م. مەلا قادر
• م. شێخ حسێن شەمیرانی

مزگەوتەکانی زەڕایەن

قوتابخانە و خوێندنگاکانی زەڕایەن

ناحیەی زەڕایەن دەکەوێتە باشووری ڕۆژھەڵاتی شاری سلێمانی بە دووری ٣٦ کیلۆمەتر. لە ڕۆژھەڵاتەوە قەزای قەزای سەید سادق چەمی تانجەرۆ لە یەکتریان جیادەکاتەوە. لە بەنداوی دەربەندیخان تادەگاتە گوندی قەرەگۆل لەوێدا ناحیەی تانجەرۆ ھاوسنورە لە گەڵیدا، لە خۆراواوە سنوورەکەی درێژ دەبێتەوە بۆ گوندەکانی بناری قەرەداخ لە گوندی ئاوەکەڵەوە بەبنارەکەدا تێدەپەڕی تاگوندی چەم و ژاڵە لەوێشەوە دەپەڕێتەوە گوندی میرەدێ تا دەگاتە گوندەکانی کانی بەردینە و دەق.

گوندەگانی سنووری ناحیەی زەڕایەن، لە ٤٨ گوند پێکھاتووە:

• قەزای شارەزوور
• زەڕایەن
• پێڕستی گوندەکانی پارێزگای سلێمانی
• شارەزوور

•  دەروازەی جوگرافیا
•  دەروازەی کوردستان