ژینا ئەمینی

ژینا ئەمینی
ژینا ئەمینی;
مەھسا ئەمینی
	وێنەی ژینا ئەمینی لەسەر پلاکاردێکی ناڕەزایەتی لە شاری مێلبۆرن
لەدایکبوون	٢٢ی تەممووزی ٢٠٠٠; سەقز
مەرگ	١٧ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ (٢٢ ساڵ ژیاوە); تاران، ئێران
شوێنی حەوانەوە	گۆرستانی ئایچی سەقز
ناسراوە بە	ئەشکەنجەدان و مردنی مێشک لەلایەن دەورییەی ڕێنوێنی، پۆلیسی ئەخلاقیی کۆماری ئیسلامیی ئێران

مردنی ژینا ناڕەزایەتییەکی بەرفراوانی کۆمەڵگەی ئێرانی لێکەوتەوە کە بەرھەمەکەی لە ئێران و ڕۆژھەڵاتی کوردستان بوو بە شۆڕشی ژینا. ھەروەھا لە ئەنجامی کوژرانی ژینا ئەمینیدا بزووتنەوەی جیھانی ژن، ژیان، ئازادیی سەری ھەڵدا. ئەو و بزووتنەوەکە لە ساڵی ٢٠٢٣ لەلایەن پەرلەمانی ئەورووپاوە وەک کاندید بۆ خەڵاتی ساخارۆڤ ھەڵبژێردران بۆ بەرگریکردن لە ئازادی و مافەکانی مرۆڤ.

مردن

ژینا ئەمینی لە ٢٢ی تەممووزی ساڵی ٢٠٠٠ لە شاری سەقز لە ڕۆژھەڵاتی کوردستاندا لەدایک بووە. ئەو وێڕای بنەماڵەکەی بۆ سەیران چووبوو بۆ پارێزگای گیلان لە باکووری ئێران و لەورە ھاتبوون بۆ شاری تاران تا سەردانی خزم و کەسوکاریان لەو شارەدا بکەن. لە نزیکەی سەعاتی ٦ی ئێوارەی ڕۆژی سێشەمە لە ١٣ی ئەیلوول لە نزیکی وێستگەی مترەوی شەھید حەقانی لە دووسایدی شەھید حەقانی لە شاری تاران لە حاڵێکدا کە لەگەڵ براکەی بوو، لەلایەن ھێزە ئینتیزامییەکانی حکوومەتی ئیسلامیی ئێران بە بیانووی حیجاب دەستبەسەر کرا. دوای دەربڕینی ناڕەزایی لەلایەن کیارەش ئەمینیی برای، بەوە دەوترێت کە خوشکەکەی بۆ تێپەڕاندنی کلاسەکانی زۆرەملێ بۆ ئاگادارکردنەوە گواستراوە بۆ گرتنخانەی شەقامی ڤۆزەرای تاران و لانیزۆر تا سەعاتێکی دیکە ئازاد دەکرێت.

بەپێی ڕاپۆرتەکانی ئامادەبووان و بینەرانی ڕووداوەکە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا، ژینا ئەمینی لە لێکخۆی ھێزە ئینتیزامییەکان ژێری ئەشکەنجە و لێدان کەوتووە.

بنەماڵەی ئەمینی ڕایان گەیاندووە کە لە کاتی دەستبەسەرکردنی کچەکەیان ئاڵۆزی قەوماوە و بەرپرسەکانی ئینتیزامی لە براکەشیان داوە. خاڵی ژینا ئەمینی وتی: «براکەی مەھسا (ژینا) لەوێدا بووە و کاتێک ویستویەتی لە بەرامبەریان بەرگری بکات و نەھێڵێت، گازی فرمێسکڕێژییان لێوەشاندووە».

ژینا ئەمینی، دوو سەعات دوای دەستبەسەربوون و گواستران بۆ بنکەی پۆلیسی ئاسایشی ئاکاریی تاران لە شەقامی ڤۆزەرا، چووەتە کۆماوە و لە بەشی چاودێرییە تایبەتەکانی نەخۆشخانەی کەسرای تاران بەستەری کراوە. دوای ئەوەی کە بنەماڵەی ئەمینی سەردانی نەخۆشخانە دەکەن، پزێشکەکان دەڵێن کچەکەیان تووشی جەڵتەی مێشک و دڵ بووە و ئیتر ھۆشیاریی نەماوە.

کاتێک کیارەشی براکەی لەبەردەم گرتنخانەکە بووە، بە چاوی بینیویەتی کە ئۆتۆمبێلێکی فریاکەوتن لە گرتنخانە چووەتە دەرەوە. لە پرسگەکە ھۆکارەکەی دەپرسێت و پێی دەوترێت کە شتێکی وا نییە و یەکێک لە سەربازەکانی خۆمان بووە کە بریندار بووە. دوای نیو کاتژمێر، کیارەش بە نیشاندانی وێنەی ژینا بە چەند ژنێک، کە لە گرتنخانەکە ئازاد بوونەتەوە، حاڵی دەبێت کە ئۆتۆمبێلی فریاکەوتنەکە ھەڵگری جەستەی نیوەگیانی خوشکی خۆی بووە. موژگان ئەمینیی دایکی ژینا ئەمینی، کەمێک بەر لە بڵاوبوونەوەی ھەواڵی کۆچی دواییی ئەو گوتبوو کە پزیشکەکان خەریکی دیالیزکردنی ژینایەن و ڕای گەیاندبوو کە کچەکەی بە تەواوی ئازا و لەشساغ بووە. ژینا ئەمینی سێ ڕۆژ دوای دەستبەسەربوون و کەوتنە کۆماوە، لە ڕۆژی ١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٢، کۆچی دواییی کرد. کۆچی دواییی ژینا لەلایەن بنەماڵەکەی پشتڕاست کراوەتەوە.

بەخاکسپاردن

بەرەبەیانیی ١٧ی ئەیلوول، تەرمی ژینا گواسترایەوە بۆ سەقز بە مەبەستی بە خاک سپاردن بردرا بۆ گۆرستانی ئایچی. کاربەدەستانی ئێران ویسیان زووتر بەخاکی بسپێرن بەبێ ئامادەبوونی خەڵک، بەڵام خێزانەکەی ڕێگریان لێکردن و نەیانھێشت تا خەڵکێکی زۆر کۆبوونەوە. ھەروەھا بۆ ئەوەی خەڵک زۆر کۆنەبنەوە، ڕێگاکانی دەرەوەی شاری سەقز داخران. لە کاتی بەخاکسپاردنی، خەڵک دروشمیان دژی حکوومەتی ئێران دەوتەوە، وەک «مردن بۆ دیکتاتۆر» و «کوشتن لەسەر ڕووسەری تاکەی بکەین بوربەسەری».

کاردانەوەکان

ناوخۆیی

ڕێکخراوە مەدەنییەکانی شاری سەقز لە بەیاننامەیەکی ھاوبەشدا سەرکۆنەی دەستگیرکردن و ئەشکەنجەدانی ژینایان کرد و داوای دادگاییکردنی بکەرانی ئەو ڕووداوەیان کرد.

سیاسەتوانان

ئیبراھیم ڕەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران، فەرمانی بە وەزیری ناوخۆ کرد کە لێکۆڵینەوە لە ڕووداوەکە بکات.
ڕەزا پەھلەوی، کوری محمەد ڕەزا پەھلەوی، لە ھەژماری خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی توویتەر باسی ڕووداوەکەی کرد و داوای لە خەڵک کرد بە ھەر شێوەیەک بۆیان کراوە لە دژی ئەم کارانەی حکوومەتی ئێران بوەستنەوە و پشتیوانی لە ژنانی ئازادی خوازی ئێران بکەن.
جاوید ڕەحمان، نێردەی تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری مافەکانی مرۆڤ لە ئێران، ڕای گەیاند کە ئەم ڕووداوانە پێشێلکاریی بەربڵاوی مافی مرۆڤ لە ئێران نیشان دەدات، و نیگەرانیی خۆی سەبارەت بە ڕەفتارەکانی دژ بە ژینایان دەربڕی.
ڕۆبێرت مالی، ئەندامی حکوومەتی جۆ بایدن بۆ کاروباری ئێران، مردنی ژینای بە کارەسات و تۆقێنەر ناو برد، لەگەڵ دەربڕینی ھاوخەمی و ھاوسۆزی خۆی بۆ بنەماڵەکەی، ڕاشی گەیاند کە پێویستە ئێران کۆتایی بە توندوتیژی و پێشێلکردنی مافە بنەڕەتییەکانی ژنانی ئێران بھێنێت.

ڕێکخراوە سیاسی و مەدەنییەکان

ڕێکخراوی لێبووردنی نێودەوڵەتی داوای لێکۆڵینەوەی تاوانکاری کرد لە مەرگی گوماناویی ژینا ئەمینی لە ئێران. بەپێی ئەم ڕێکخراوە، دەبێت «ھەموو ئەفسەر و بەرپرسەکان» لەم کەیسەدا بدرێنە دادگا و «ئەو مەرجانەی کە دەبنە ھۆی مردنە گوماناوییەکەی، کە بریتین لە ئەشکەنجەدان و مامەڵەی خراپی دیکە، لە ناوەندەکەی دەستبەسەرکردندا، دەبێت لێکۆڵینەوەی تاوانکارییان لەگەڵدا بکرێت».

یادکردنەوەکان

لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس (تویتەری پێشوو)، ھاشتاگی «#مھسا_امینی» و "#MahsaAmini" لە دوای مردنی زیاتر لە ٢٠٠ ملیۆن جار بەکارھێنراوە. لە شارەکانی وەک لەندەن و ئۆتاوا و پاریس و ڤییەنا گۆڕەپان و شەقام و پارک ھەیە کە بە ناوی ئەوەوە ناونراون.

لە ڕۆژانی ١٥ و ١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٣، ھێزە ئەمنییەکان لە تاران و شارەکانی دیکەی وەک سەقز شوێنی لەدایکبوونی ژینا ئەمینی جێگیرکران، چونکە ساڵێک بەسەر مردنی ژینا ئەمینی تێدەپەڕێت. باوکی لە کاتی دەرچوونی لە ماڵ لە ڕۆژاوای شاری سەقز دەستبەسەرکرا و دوای ئەوەی ئاگادارکرایەوە کە ڕێوڕەسمی یادکردنەوەکە ئەنجام نەدات، ئازاد کرا. ھەروەھا ڕاپۆرتەکان ئاماژەیان بە زیادبوونی بوونی ھێزە ئەمنییەکان لە شارەکانی دیکەدا کرد لە ھەوڵێکدا بۆ ڕێگریکردن لە ھەر جۆرە نائارامییەک. ئێرانییەکانی دەرەوەی وڵات ڕۆژی ھەینی لە برۆکسل خۆپیشاندانێکیان ئەنجامدا و چاوەڕوان دەکرا جگە لە کەنەدا و ئەمریکا لە شوێنەکانی دیکەی ئەورووپا خۆپیشاندانی زیاتریش بەڕێوەبچێت. ئەمریکا لەگەڵ یەکێتیی ئەورووپا و شانشینی یەکگرتوو بە جیا سزای نوێی بەسەر ژمارەیەک بەرپرس و قەوارەی ئێرانی لە سەروبەندی ساڵڕۆژی کۆچی دوایی ئەمینی ڕاگەیاند.

لە ئەمریکا یاسای مەھسا ئەمینی بۆ لێپرسینەوە لە مافەکانی مرۆڤ و ئاسایش (MAHSA Act) بۆ یەکەمجار لە دوای ناڕەزایەتییەکانی ژن، ژیان، ئازادی، پێشکەش بە ١١٧ھەمین کۆنگرەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کرا. مەبەستی دانانی سزا بەسەر سەرانی کۆماری ئیسلامی ئێرانە. پڕۆژە یاساکە بە HR 589 بۆ ئەنجومەنی نوێنەران و بە S.2626 بۆ ئەنجومەنی پیران لە ١١٨ھەمین کۆنگرەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دا پێشکەشکرایەوە.

خەڵاتی ساخارۆڤ

ئەندامانی پەرلەمانی ئەورووپا خەڵاتی ساخارۆڤ بۆ ئازادی بیرکردنەوە ساڵی ٢٠٢٣یان بەخشییە ژینا ئەمینی و بزووتنەوەی ژن، ژیان، ئازادی. سەرۆک ڕۆبێرتا مێتسۆلا ڕای گەیاند:

١٦ی ئەیلوول ساڵێک بەسەر کۆچی دوایی ژیان مەھسا ئەمینی تێپەڕی. پەرلەمانی ئەورووپا لەگەڵ ئەو کەسە بوێرانەیە کە ھەمیشە شەڕی یەکسانی، شکۆ و ئازادی دەکەن لە ئێران. ئێمە، لەگەڵ ئەوانەین کە تەنانەت لە زیندانیش درووشمی ژن، ژیان، ئازادی زیندوو دەێڵنەوە. بەدەستنیشانکردنیان بە براوەی خەڵاتی ساخارۆڤی ٢٠٢٣ بۆ ئازادیی بیرکردنەوە، ئێمە یادیان دەکەین و ھەمیشە لەگەڵ ئەوانەین کە زۆرترین خەباتیان بۆ ئازادی کرد.

ئەمانەش ببینە

ئارمیتا گەڕاوەن

سەرچاوەکان

This article uses material from the Wikipedia Soranî / کوردی article ژینا ئەمینی, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ناوەرۆک لەبەردەستە لەژێر CC BY-SA 4.0دا، مەگەر پێچەوانەی وترابێ. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Soranî / کوردی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.