مەم و زین: پەرتووک

خانی ڕوداوەکانی ناو داستانەکەی سەر لەنوو بەزیاتر لە (٢٥٥٠) دێر ھۆنراوە داڕشتەوە. مەم و زینی ئەحمەدی خانی یەکێک لە بەرھەمە گرینگەکانی وێژەی کلاسیکی زمانی کوردییە. یەکەم جار لە ١٩١٩ لە ئەستەمبوڵ چاپ کراوە. ھەژار شاعیر و نووسەری کورد، ھەر بە ھۆنراوە وەریگێڕاوەتەوە بۆ زاری موکریانی.

مەم و زین

گۆڕی مەم و زین لە جزیرەی بۆتان، ٢٠٠٨.
نووسەر	ئەحمەدی خانی
زمان	کوردی
چەشن	مێژوویی، ڕۆمانسی، تراژیدی
ڕێکەوتی بڵاوبوونەوە	١٦٩٢
جۆری کتێب	چاپ (ھاردباک و پەیپەرباک) و کتێبی دەنگی

لە ئێستادا گۆڕ و مەزارگەی مەم و زین لە بۆتان بۆتە شوێنێکی دیاری گەشتیاری لەو شارە.

ساڵی ١٩٩١ لە تورکیا فیلمێک لەم چیرۆکە دروست کرا کە دەرھێنەری Ümit Elçi بوو و بەھۆی قەدەغە بوونی بەکارھێنانی کوردی لەو سەردەمەدا بە زمانی تورکی دروستکرا. ئەم فیلمە بە نیشاندانی ئێوارەیەکی نەورۆزەوە دەست پێدەکات کە پیرەپیاوێکی کورد خەریکە چیرۆکی مەم و زین دەگێڕێتەوە بۆ لاوانی گوندەکە. پاشان فیلمەکە دەگەڕێتەوە بۆ کاتی ڕوودانی چیرۆکەکە. ئەم فیلمە لە دووەمین فێستیڤاڵی فیلمی کوردی لە لەندەن لە ساڵی ٢٠٠٢ بەشداریی کرد.

لە ساڵی ٢٠٠٢، لە کەناڵی کوردستان تیڤی زنجیرەی تەلەڤیزیۆنی مەمی ئالان پەخشکرا کە لە چیرۆکی مەم و زین وەرگیرابوو، زنجیرەکە لەلایەن ناسر حەسەن کاری دەرھێنانی بۆ کرا.

لە ساڵی ٢٠٢١ تیمی ئەنیمەیشن هێڵی بەرهەمهێنانی فیلمی سێ ڕەهەندی مەم و زەین لەژێر دەرهێنانی: فەردین زارعی _ دەرهێنەری هونەر: دەلیر مەلەکی _ بەڕێوەبەری بەرهەمهێنان: خێ بات کەریمی بە کەڵک وەرگرتن لە بەرزترین تەکنەلۆجیای جیهان لە شاری سنە (سانێ) دەخەنە بازاڕەوە. ، پایتەختی پارێزگای کوردستان ئێران دەستی کردووە بە ناساندن و ناردنی ئەم بەرهەمە ئەدەبییە مەزنەی کوردی بۆ فێستیڤاڵە نێودەوڵەتییەکان.

زینەدین، میری بۆتان، دوو خوشکی ھەیە بە ناوەکانی «زین» و «ستی» (Sitî) کە لە جوانیدا بەناوبانگن. «تاجدین» یەکێک لە پیاوانی ژێردەستی میرە کە زۆر لایدا خۆشەویستە. تاجدین برادەرێکی ھەیە کە لە برا نزیکترە پێی و ناوی «مەم» ە. ئێوارەیەکی نەورۆز کە ھەموو خەڵکی گوندەکە لە دەرن و خەریکی جەژن و گۆبەندن مەم و تاجدین جلی کچانە لەبەر دەکەن.

زین و ستیش جلی کوڕان لە بەردەکەن و…

تاجدین و مەم دەیانەوێ پێکەوە بڕۆنە داوای ستی و زین، بەڵام پێیان دەڵێن کە بەیەک جار دوو کچی ماڵێ بە شوو نادرێن. مەم و تاجدین بڕیار دەدەن کە سەرەتا تاجدین بڕواتە خوازبێنیی و پاشان مەم. میری بۆتان لە خوازبێنیی تاجدین خۆشحاڵ دەبێ و ستی و تاجدین زەماوەند دەکەن.

دوای دەمێک ڕۆژێک میر دەچێ بۆ ڕاو و بە ھەموو خەڵکی گوندەکە دەڵێ لەگەڵیدا بێنە دەرەوە. مەم و زینیش کە ماوەیەکە لە یەک دوور کەوتوون و لە عیشقی یەکدا دەسووتن، لە باخی میردا یەکتر دەبینن. ئێوارە کە میر و ڕاوکەران دێنەوە، بەسەریاندا دێن، کە بە ھێژایی تاجدینەوە، میر ئاگادار نابێ. بەڵام پاش ماوەیەک «بەکۆ» (بەکر) وەزیری زاڵم و دڵپیسی میر، ڕازەکە لای میر ئاشکرا دەکات.

ماوەیەک مەم لە گرتووخانە دەبێ. تاجدین و براکانی بۆ شفاعەت دەچن بۆ لای میر. میر دەڵێت:

بەڵام پێش ئەوەی ھەواڵی بەخشینی میر بگات بە مەم، بەکۆ ژارئاوی پێدەدات. کاتێک زین ھەواڵەکە دێنێت بۆ مەم، مەم گیانی تیا نەماوە.

 

مەم ئەوەندە نامێنێت و لە ئامێزی زیندا دەمرێ. زین بەزەیی بە بەکۆدا دێ و ئازاوی دەکات. زین لە شینی مەمدا خۆی دەکوژێ و تاجدینیش بەکۆ دەکوژێ. مەم و زین لەپاڵ یەکدا و بەکۆش لە خواری ئەواندا دەنێژن.

• ئەحمەدی خانی زۆرینەی مەم و زینی بە شێوەزاری کرمانجی ژووروو شێوەزاری بۆتانی نووسیوە گەر چی ھەوڵی ئەوەی داوە شێوەزاری تری زمانی کوردی بەکاربھێنێت
• خانی لە مەم و زیندا کێشی عەرووزی عەرەبی بەکارھێناوە
• جگە لە کوردی گەلێ وشەی بیانی لەزمانەکانی عەرەبی و فارسی و تورکی بەکارھێناوە.
• خانی لە یەکێتیی ھۆنراوەوە لایداوە و ھاتۆتە سەر قافیەی دێری مەسنەوێ یاخود جووت سەروا، کە پێشتر لە داستانە فارسییەکاندا بەکارھاتوە.

• لەسەرەتادا بە ستایشی خودا و پێغەمبەر دەستی پێکردووە
• خانی لە مەم و زیندا خۆی وەک فەیلەسووفێکدا دەنووێنێت ئەویش بە شیکردنەوەو جیاوزی کردنی لە فەلسەفەی ئیسلامی و یۆنانی
• خانی لە مەم و زیندا ھانی کوردی داوە بۆ بەرەنگاربوونەوە دژ بە داگیرکەران
• خانی مەمووزینی کردۆتە دوو عاشقی خواناس کە وا داناوە ئەوان گەیشتوونە پلەی فەنا بوون.
• خانی ویستی بووە کە بیرو ڕای خۆی دەرببڕێت

وەکو چۆن دەڵێت:

شەرحا غەمێ دل بکەم فەسانە
زین و مەمێ بکەم بەھانە.

• مەم و زین، ئەحمەدی خانی، پێشەکی و لەچاپدانەوە: نەجات عەبدوڵڵا، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر، ٢٠٠٨
• ئەحمەدی خانی، ئەمادەکردن و پەراوێز نووسین: ھەژار، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر
• شیعرەکان لە دەقی مەم و زین وەرگێڕاوی ھەژار گیراون، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر