بوومەلەرزەی باکوور-ڕۆژاوای کوردستان ٢٠٢٣

زیانەکانی ئەو بوومەلەرزەیە گەیشتە شارەکانی دیکەی کوردستان لە تورکیا و سووریادا. بوومەلەرزەکە بە پێوانەی ٧٫٨ بووە. بەپێی تۆمارەکانی ٢٤ی شوبات ٥٠ ھەزار کەس گیانیان لەدەست دا ٤٤ ھەزار لە تورکیا و ٦،٦ ھەزار لە سووریاو ٨٠ ھەزار کەسیش لە تورکیا بریندار بوون. ھەروەھا کاریگەری بوومەلەرزەکە لە شاری ھەولێر، باشووری کوردستان ھەستی پێکرا. دوای ئەو بوومەلەرزانە زیاتر لە دوو هەزار و ١٠٠ بوومەلەرزەی دوای بوومەلەرزە بەدوای خۆیدا هێنا. زنجیرە بومەلەرزەییەکان لە ئەنجامی هەڵەی قووڵی لێدان-خلیسکان بوو. تا ٢١ی شوباتی ٢٠٢٣ زیاتر لە ٥٠ هەزار و ٢٠٠ حاڵەتی مردن پشتڕاستکراوەتەوە: زیاتر لە ٤٣ هەزار و ٥٠٠ لە تورکیا، و زیاتر لە ٦٦٠٠ کەس لە سوریا. زریانێکی گەورەی زستانە هەوڵەکانی ڕزگارکردنی ڕێگری لێکرد و بەفری بەسەر وێرانەکاندا کەوت و پلەکانی گەرما زۆر دابەزی. بەهۆی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی بەستووی ناوچەکە، ئەو کەسانەی لە مردن ڕزگاریان بووە، بە تایبەت ئەوانەی لە ژێر داروپەردوودا گیریان خواردووە، مەترسییەکی زۆریان لەسەر بووە کە تووشی کەمبوونەوەی پلەی گەرمی ببن. بە کۆی گشتی بوومەلەرزەکان بە بەهای ٨٤.١ ملیار دۆلاری ئەمریکی زیانیان پێگەیشتبێت، بەمەش چوارەم بوومەلەرزە کە تێچووی زۆری تۆمارکراوە. کوشندەترین کارەساتی سروشتییە لە مێژووی هاوچەرخی تورکیادا.

بوومەلەرزەی ٢٠٢٣ی تورکیا و سووریا

بە ئاڕاستەی کاتژمێر لە چەپەوە: دیلۆک، سەمسوور، قەڵای دیلۆک، ئامەد، خەتای، خەتای
The epicenter of the mainshock
کاتی کگھ	٦ی شوباتی ٢٠٢٣، ٠١:١٧:٣٥
ISC event	625613033
USGS-ANSS	ComCat
ڕێکەوتی خۆجێیی	٦ی شوباتی ٢٠٢٣ (2023-02-06)
کاتی خۆجێیی	٠٤:١٧ی بەرەبەیان (بە کاتی تورکیا)
گوڕ	Mw mag. from W-phase ٧٫٨ (زەویناسیی ئەمریکا) Moment mag. scale ٧٫٧ (ڕەوانگەی کەندیلی)
قووڵی	١٧٫٩ کیلۆمەتر (١١ میل) (زەویناسیی ئەمریکا) ٥ کیلۆمەتر (٣ میل) (ڕوانگەی کەندیلی)
چەقی بوومەلەرزە	37°09′58″N 37°01′55″E / 37.166°N 37.032°E / 37.166; 37.032 37°01′55″E / 37.166°N 37.032°E / 37.166; 37.032
قڵیش	قڵیشی ئاناتۆلیای ڕۆژھەڵات
چەشن	لێکەوتن-ترازان
ناوچە کارتێکراوەکان	زۆرتر لە تورکیا و سووریا
زیانی گشتی	٨٤٫١ ملیار دۆلاری ئەمریکی (مەزەندەکراو)
ئەوپەڕی بەھێزی	XI (کارەسات)
لووتکەی تاودان	١٫٦٢ جی
تسۆنامی	٠٫١٧ مەتر (٦٫٧ ئینچ)
پاشەلەرزەکان	٢٬١٠٩ (ھەتا ١٢ی شوبات) +٢٣٠ بە Mw 4.0 یان زیاتر گەورەترین: Mw  ٧٫٧ لە کاتژمێر ١٣:٢٤ لە ٦ی شوباتی ٢٠٢٣
قوربانییەکان	> ٧٬٠٠٤٬٤٣٨٬٥٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠♠٤٣,٨٥٠ مردوو، ٧٬٠٠٥٬١٢٠٬٠٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠♠١٢٠,٠٠٠ بریندار&#٩١;نوێکردنەوە پێویستە&#٩٣; > ٧٬٠٠٤٬٣٨٠٬٤٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠♠٣٨,٠٤٠ مردوو، ٧٬٠٠٥٬١٠٨٬٠٦٠٬٠٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠♠١٠٨,٠٦٠ بریندار لە تورکیا > ٧٬٠٠٣٬٥٨١٬٠٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠♠٥,٨١٠ مردوو، ٧٬٠٠٤٬١٤٥٬٠٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠♠١٤,٥٠٠ بریندار لە سووریا
سەرچاوەکان

بەپێی ڕاپۆرتی دامەزراوەی جیۆلۆجیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (USGS)، دوای یازدە خولەک لە یەکەم زەمینلەرزە ئەوا زەمینلەرزەیەکی بەھێز دوای ١١ خولەک دووبارە بووەتەوە بە پلەی ٦٫٧ی مەگنیتیود. دوای ٩ کاتژمێر لەوە، ئەوا بەرزترین پلە بە ٧٫٥ مەگنیتیود ڕوویدا.

باکووری کوردستان

 

بەگشتی نزیکەی ١٬٣١٠ باڵەخانە لە دە شاری سەرتاسەری باکووری کوردستان و تورکیادا ڕووخاون. لە سەمسوور و ئامەد چەندین باڵەخانە وێران بوون. لە ئامەد مۆڵێکی بازرگانی داڕما. پارێزگاری عوسمانییە ڕای گەیاند، ٣٤ باڵەخانە لەو پارێزگایە ڕووخاون. نزیکەی ١٣٠ داڕمانی بینا لە شاری مالاتیا ڕوویداوە. مزگەوتێکی ناسراوی سەدەی ١٣ی ئەو پارێزگایە بەشێکی داڕما. قەڵای دێرینی غازی ئەنتێب زیانێکی زۆری بەرکەوت. ئاگر لە سەرتاسەری ناوچەکە کەوتەوە. لە پارێزگای ھاتای، ڕێڕەوی فڕینی فڕۆکەخانەی ھاتای جیاکرایەوە. دوو نەخۆشخانەی پارێزگاکە و بنکەیەکی پۆلیس ڕووخان. بەگوێرەی ئامارەی دەزگای کارەسات و باری لەناکاوی تورکیا (AFAD) ژمارەی ئەو کەسانەی بەھۆی بوومەلەرزەکان لە باکووری کوردستان و تورکیا گیانیان لەدەستداوە بۆ ١٢ ھەزار و ٣٩١ بەرزبووەوە، ھەروەھا ژمارەی برینداراەکان گەیشتە ٦٢ ھەزار و ٩١٤ کەس.

ڕۆژاوای کوردستان و سووریا

بەرگری شارستانی سووریا دۆخی بەشی باکووری ڕۆژاوای ئەو وڵاتەی بە «کارەساتبار» ناوبرد. زۆرێک لە باڵەخانەکان داڕما و خەڵک گیریان خوارد. داڕمان لە شارەکانی حەلەب و لازقیە و حەما ڕوویدا. لە دیمەشق خەڵکێکی زۆر لە ماڵەکانیان ھەڵھاتنە سەر شەقامەکان. زۆرێک لە بیناکان لە سووریا پێشتر بەھۆی شەڕی ناوخۆیی سووریا زیانیان بەرکەوتبوو. بەپێی دوایین ئامار ژمارەی گیان لەدەستدان بەھۆی بوومەلەرزەکان لە ڕۆژاوای کوردستان و سووریا گەیشتە ٣٠٤٢ کەس، ٥ ھەزار و ١٨٥ کەسیش بریندارن.

قوربانییە بیانییەکان

ئاماری قوربانییە بیانییەکان

وڵات	مردنەکان
فەلەستین	٦٥
قوبرسی باکوور	٧
لوبنان	٤
ھۆلەندا	٣
مۆلدۆڤا	٣
گورجستان	٣
ویلایەتە یەکگرتووەکان	٣
ئیندۆنیزیا	٢
ئوکراینا	٢
ئوسترالیا	١
ئازەربایجان	١
ئۆزبەکستان	١
مەغریب	١
تایلەند	١

لە کاتی بوومەلەرزەکەدا لانیکەم ٦٥ فەلەستینی گیانیان لە دەستدا کە ٤٥ کەسیان لە سووریا و ٢٠ کەسیان لە تورکیا بوون. ھەروەھا چوار ھاووڵاتی لوبنانی لە ھەردوو وڵات مردن: دوو قوربانی خەڵکی تەرابلوس بوون و لە لازقییە گیانیان لەدەستداوە، دوو کەسەکەی دیکە خەڵکی وادی خالد بوون و لە غازی عەنتاب گیانیان لەدەستداوە. ژنێکی خەڵکی مۆڵدۆڤا و دوو منداڵەکەی لە خاتای گیانیان سپارد. سێ کەس لە ھۆڵەندا کوژران کە دوو کەسیان لە گەشتێکی بازرگانیدا بوون. سێ کەسی خەڵکی جۆرجیا لە تورکیا کوژران. ژنێکی مەغریبی لە ئەنتاکیا گیانی لەدەستدا، لەکاتێکدا ھاووڵاتییەکی خەڵکی ئۆزبەکستان لە مەلاتیا کوژرا؛ ١٣ ئۆزبەکی بێسەروشوێن مانەتەوە. ژنێکی تایلەندی لە شاری بەندەری ئیسکەندەرون مرد. ژنێکی ئەندەنوسیا و منداڵە یەک ساڵانەکەی لە شاری مەرعەش مردن. ھەروەھا سێ ئەمریکی، دوو ئۆکراینی و ژنێکی ئازەربایجانی لە تورکیا کوژران. ھەروەھا لە ٧ی شوباتدا حەوت قوبرسی تورکی لە پارێزگاکانی خاتای و مەرعەش گیانیان لەدەستداوە، لە ھەمان کاتدا کۆمەڵێک خوێندکاری خەڵکی فاماگوستا دوای داڕمانی ئەو ھۆتێلەی کە لە ئادییەمان دەمێننەوە گیریان خواردووە. لە ٩ی شوباتدا کوژراوێکی ئوسترالی پشتڕاستکرایەوە؛ بەشی کاروباری دەرەوەی ئوسترالیا وتی چوار کەس لە ڕۆژی پێشوودا بێسەروشوێن ڕاگەیەندرا.

ژمارەیەکی زۆر لە ئاوارەی سووری نیشتەجێی تورکیا گیانیان لە دەستدا. بەپێی ئامارەکانی سەرۆکایەتیی بەڕێوەبردنی کۆچەکانی تورکیا یەک ملیۆن و ٧٥٠ ھەزار سووری لە باشووری تورکیا دەژین؛ لە غازی عەنتاب ٤٦٠ ھەزار و ١٥٠؛ لە ئەنتاکیا ٣٥٤ ھەزار؛ لە ئورفا ٣٦٨ ھەزار؛ ٢٥٠ ھەزار لە دەدەنە. لە ڕۆژانی ٦ و ٧ی شوبات، وەزارەتی تەندروستی تورکیا تەرمی ١٣٥ قوربانی سووری لە سەرانسەری دەروازەی سنووری باب ئەلھەوا بۆ کەسوکاریان گەڕاندەوە.

وڵاتەکانی دیکە

لە لوبنان، دانیشتووان لە خەودا بە ئاگا ھاتنەوە. بیناکانی وڵات تا ٤٠ چرکە لەرزین. لە بەیروت، دانیشتووان لە ماڵەکانیان ھەڵھاتن و لە شەقامەکاندا مانەوە و بەشێکیش بە ئۆتۆمبێلەکانیان لە کۆمەڵگاکانی نیشتەجێبوون دوورکەوتنەوە. بە گشتی زیانەکان لە لوبنان سنووردارە، ھەندێک بینا لە شارەکانی ئێل مینییە، ئێل مینیا و بورج حەموود زیانیان بەرکەوتووە.

ھەروەھا بوومەلەرزەکە تا قوبرس ھەستی پێکرا. سەنتەری بوومەلەرزەزانی ئەوروپی-دەریای ناوەڕاست ڕای گەیاندووە، لەرزین لە وڵاتانی یۆنان، ئەردەن، ئیسرائیل، عێراق، ڕۆمانیا، جۆرجیا و میسر ھەستی پێکراوە. لە ھەولێر، باشووری کوردستان زۆرێک لە دانیشتووان لە دەرەوە مانەوە.

زیاتر لە ٨٠ وڵات ئامادەیی پشتگیریان بۆ کارەساتەکە دەربڕیوە:

•   کیریاکۆس میتسۆتاکیس، سەرۆکوەزیرانی یۆنان لە توویتێکدا ڕای گەیاند، وڵاتەکەی «سەرچاوەکانی کۆدەکاتەوە و دەستبەجێ ھاوکاری پێشکەش دەکەن».
•  ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕووسیا سەرەخۆشی خۆی نارد و ئاماژەی بەوەشکرد، ڕووسیا ئامادەیە «یارمەتی پێویست بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی دوای ئەم کارەساتە سروشتییە پێشکەش بکات». وەزارەتی باری نائاسایی ڕووسیا ڕای گەیاند، دوو فڕۆکەی گواستنەوەی فڕۆکە و ئاگرکوژێنەوە لەگەڵ ١٠٠ فریاگوزاری لە ئامادەباشیدان بۆ ھاوکاریکردن لە ھەوڵەکانی فریاگوزاریدا.
•  یۆواڤ گالانت، وەزیری بەرگری ئیسرائیل ڕای گەیاند، وڵاتەکەی ئامادەیە ھاوکاری پێشکەش بکات. فەرمانی بە ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل و وەزارەتی بەرگری کرد کە خۆیان ئامادە بکەن بۆ پێشکەشکردنی پاڵپشتی بەپەلە لە ڕێگەی یەکەکانی ناوخۆ لە فریاگوزاری نێودەوڵەتیی.
•   ڤلۆدیمیر زێلێنسکی، سەرۆکی ئوکراینا ڕای گەیاند، ئوکراینا لەگەڵ دۆستە تورکەکانیدا وەستاوە و ئامادەیە ھاوکاریی پێویست پێشکەش بکات.
•   ئێدی ڕاما سەرۆک وەزیرانی ئالبانیا ڕاگەیاند کەوا تیمی ڕزگاری خوازی وڵاتەکەی لە ٦ی شوبات دەردەچن
•   جەزائیر گرووپێکی پێکھاتوو لە ٨٩ بریکاری پاراستنی شارستانی ڕەوانەی تورکیا کرد.
•   سەرۆک وەزیران نیکۆڵ پاشینیان وتی کە ئەرمینیا ئامادەی پشتیوانییە
•   چانسلەر کارل نێھامەر گوتی کە نەمسا ٨٤ سەربازی خۆی تایبەت بە یەکەی فریاگوزاری ڕەوانەی تورکیا کردووە و سێ ملیۆن یۆرۆی بۆ زیانەکان تەرخان کردووە
•   سەرۆک وەزیران ئیلھام عەلیێڤ وتی کەوا وڵاتەکەی ئامادەیە تیمێکی فریاگوزاری پێکھاتوو لە ٣٧٠ کەس ڕەوانەی تورکیا بکات
•   وەزیری ئاسایشی نەتەوەیی نێناد نێژیک وتی کەوا وڵاتەکەی ٥٠ گرووپی فریاگوزاری شارستانی دەنێرێت بۆ یارمەتی
•   بولگاریا یەکەم وڵات بوو کە بە دەم کارەساتەکەوە بێت و تیمی پزیشکی بنێرێت، لەناویدا پێنج سەگی ڕاھێنراو.
•   سەرۆک وەزیران جەستن تروودۆو وتی کەوا وڵاتەکەی ئامادەی ھاوکارییە.
•   سەرۆک گوستاڤۆ پێترۆ پەیمانی دا کە وڵاتەکەی «پەیوەندی دادەمەزرێنێت لەگەڵ تورکیا» بۆ ھاوکاریکردنی تورکیا.
•   چین گوتی وڵاتەکەی ئامادەیە ھاوکاری بنێرێت بۆ تورکیا.
•   وەزارەتی تەندروستیی ھەرێمی کوردستان دەڵێت، ١٥ لە تیمەکانی فریاگوزاری، پزیشکی فریاکەوتن و ژمارەیەکی زۆر لە پزیشکانی پسپۆڕ و کارمەندانی تەندروستی و ئەمبوڵانس لەگەڵ بڕێکی زۆری پێداویستی پزیشکی بەڕێکەوت بۆ تورکیا بەمەبەستی بەھاناوەچوون و پشتیوانی قوربانییانی بوومەلەرزەکە. وەک لە ڕاگەیێندراوێکی وەزارەتی تەندروستییدا ھاتووە، ناردنی تیمەکان لەسەر فەرمانی مەسروور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی ھەرێمی کوردستان بووە. ھاوکات ئومێد خۆشناو، پارێزگاری ھەولێر بە ڕووداوی ڕاگەیاند، ئامادەیی خۆمان بۆ ھەموو ھاوکارییەک بەپێی توانا دەربڕیوە و میری ھەرێمی کوردستانیش بە یەک پاکێج و بە سەرپەرشتی سەرۆکوەزیران ھاوکارییەکان دەگەیێنێتە تورکیا.

لە تورکیا

مزگەوتەکان لە باکووری کوردستان و تورکیا وەکو پەناگە بۆ ئەو کەسانە بەکارھێنران کە ناتوانن بگەڕێنەوە سەر ماڵ و دۆخی خۆیان، ئەمەش بەھۆی نزمبوونەوەی پلەی گەرمی و بەفربارین لەو پارێزگایانەی کە تووشی بوومەلەرزەکە ھاتوون.

ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا لە ھەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر ڕای گەیاند، «دەستبەجێ تیمەکانی گەڕان و فریاگوزاری ڕەوانەی ناوچە زیانلێکەوتووەکان کراون». سولەیمان سۆیلو وەزیری ناوخۆی تورکیا داوای لە دانیشتووانی ئەو شارە کرد کە خۆیان لە چوونە ناو باڵەخانە زیانلێکەوتووەکانەوە بپارێزن. لە ٧ی شوباتدا سەرۆک ئەردۆغان باری نائاسایی بۆ ماوەی ٣ مانگ لە ١٠ پارێزگای زیانلێکەوتوو ڕاگەیاند.

حکوومەتی نیشتمانی «ئاگاداری ئاستی چوار»ی بۆ بانگەوازکردن بۆ یارمەتییە نێودەوڵەتییەکان ڕاگەیاند. بەپێی ئامارەکانی سەرۆکایەتی کارەسات و ئیدارەی فریاکەوتن، ٢٥ ھەزار کارمەندی گەڕان و فریاگوزاری ڕەوانەی ١٠ پارێزگای زیانلێکەوتوو کراون. بەلایەنی کەمەوە ٧٠ وڵات پێشنیاریان کرد کە ھاوکاری بکەن لە ئۆپەراسیۆنەکانی گەڕان و ڕزگارکردندا.

لە ٨ی شوباتدا زیاتر لە ٨ ھەزار کەس لەژێر داروپەردوو لە سەرانسەری ١٠ پارێزگا ڕزگار کران. نزیکەی ٣٨٠ ھەزار کەس تاک پەنایان بردووەتە بەر پەناگەی فریاگوزاری یان ھۆتێلەکان.

جەمیل بایک، ھاوسەرۆکی پارتی کرێکارانی کوردستان لە ڕێکەوتی ١٠ی شوباتی ٢٠٢٣دا، ئاگربەستی ڕاگەیاند و داوای لە گەریلاکانی پەکەکە کرد لە تەواوی ناوچەکاندا چالاکییەکانیان لەدژی ھێزەکانی سوپای تورکیا ڕابگرن و جەختی کردەوە ھەتا حکوومەتی تورکیا ھێرش نەکاتە سەر ھێزەکانیان چالاکی ناکەن.

لە سووریا

لە سووریا زیاتر لە ٥،٨١٤ کەس گیانیان لەدەستدا، و زیاتر لە ١٤،٥٠٠ کەسیش بریندار بوون. وەزارەتی تەندروستیی سووریا زیاتر لە ٢،٠٦٨ حاڵەتی مردن و ٢،٩٥٠ حاڵەتی برینداربوونی بەھۆی بوومەلەرزەوە لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکوومەت تۆمار کردووە، کە زۆربەیان لە پارێزگاکانی حەلەب و لازقیەن. لە ناوچەکانی ژێر دەستەڵاتی یاخیبووان، لانیکەم ٣،٣٤٩ کەس گیانیان لەدەستداوە و ٢،٢٠٠ کەسی دیکەش بریندار بوون. مەزەندە کرابوو کە ڕەنگە ھەتا ٥٫٣٧ ملیۆن کەس لە سەرتاسەری سووریا بێ ماڵ و حاڵ بوون. لە کاتێکدا بە گشتی ١٠٫٩ ملیۆن کەس کە دەکاتە نزیکەی نیوەی دانیشتووانی ئەم وڵاتە، تووشی ئەم کارەساتە بوون.

•  دەروازەی جوگرافیا
•  دەروازەی کوردستان
•  دەروازەی تورکیا
•  دەروازەی سووریا
•  دەروازەی ڕۆژنامەوانی