کوردایەتی: ناسیۆنالیزمی کوردی

  ئەم وتارە سەبارەت بە کوردایەتی نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە کوردی (ڕوونکردنەوە).

ئەم بیروباوەڕە ھەوڵ دەدات بۆ بەدیھاتنی مافەکانی نەتەوەی کورد و پاراستنی زمان و داب و نەریتی کوردی. بڕێک لە کوردەکان پێیان وایە کە کورد تەنیا لە ڕێگای پێکھاتنی وڵاتێکی سەربەخۆی کوردییەوە بە مافەکانی دەگات. کورد بەھۆی نیشتەجێ بوون لە ڕۆژھەڵاتی ناویندا کە ژمارەیەکی زۆر نەتەوە و نەریتی جیاوازی تێدا لە مێژەوە تووشی کێشە و پێشێلبوونی مافەکانی بووە.

ناسیۆنالیزمی کوردی لە کۆتاییەکانی سەدەی نۆزدەھەم و سەرەتای سەدەی بیستەمدا سەریھەڵدا، کە کوردەکان ھەوڵیان دەدا شوناس و کلتووری خۆیان لە چوارچێوەی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانیدا بەدەست بھێنن. ڕۆشنبیران و ڕێبەرانی کورد لە ژێر کاریگەری بزووتنەوە ناسیۆنالیستەکانی تری ناوچەکە، دەستیان کرد بە خەبات لە مافە ڕۆشنبیری و زمانەوانی و سیاسییە کوردییەکان و بناغەی گەشەسەندنی ناسیۆنالیزمی کوردییان دانا.

گرنگترین ھەوڵەکانی کورد لە ھەر چوار پارچەی کوردستان و شۆڕشەکان:

• شۆڕشی شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری: ١٨٨٠
• شۆڕشی سمکۆی شکاک: ١٩١٩–١٩٢١ و ١٩٢٦
• شۆڕشی شێخ مەحموودی حەفید: ١٩١٩
• شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران: ١٩٢٥
• کۆماری ئارارات: ١٩٢٧–١٩٣٠
• کۆماری کوردستان: ١٩٤٦–١٩٤٧
• شۆڕشی ئەیلوول: ١٩٦١-
• شۆڕشی کوردانی ڕۆژھەڵات لە دوای شۆڕشی ئیسلامیی ئێران: ١٩٧٩–١٩٨١
• ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی باشووری کوردستان: ٢٠١٧

شەڕی براکوژی

 

شەڕێکی چەکداریی ناوخۆی ھەرێمی کوردستان بوو کە لە ساڵانی ١٩٩٤ تا ١٩٩٨ لە نێوان پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستاندا ڕوویدا و بووە ھۆی دروستکردنی گورزێکی بەھێز لە نێوان کوردانی تەنھا بەشی ڕزگارکراوی کوردستاندا بە شەڕی براکوژی ناسراوە. بەھۆی ڕێکەوتننامەی ئاشتی واشنتۆن کە لە ١٧ی ئەیلوولی ١٩٩٨ بە ئامادەبوونی وەزیری دەرەوەی ئەوسای ئەمریکا مادلین ئۆلبرایت لە نێوان جەلال تاڵەبانی و مەسعود بارزانی ئیمزاکرا، کۆتایی پێھات.

• کوردانی تورکیا ١٠ تا ٢٠ ملیۆن [١] ٢ی تەممووزی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
• کوردانی ئێران ٦ تا ٩ ملیۆن [٢]
• کوردانی عێراق ٥ تا ٨ ملیۆن [٣]
• کوردانی سوریا ١ تا ٢,٥ ملیۆن [٤]

• کوردایەتی ئیسلامی
• ناسیۆنالیزمی ئێرانی
• ناسیۆنالیزمی عێراقی
• ناسیۆنالیزمی تورکی