کوردیی باشووری: زارێکی سەرەکیی کوردییە

ھەندێک جار بەم زارە کەڵھوڕییش دەگوترێت، بەڵام کەڵھوڕی خۆی شێوەزارێکی کوردیی باشوورییە. کوردیی کرماشانی، کوردیی کەڵھوڕی، کوردی پاڵەیی،، کوردیی لەکی و کوردیی فەیلی ھەموویان کوردیی باشووری پێکدەھێنن.

کوردیی باشووری
کوردی
قسەی پێدەکرێ لە	رۆژاوای  ئێران ڕۆژھەڵاتی  عێراق
ناوچە	ڕۆژاوای ئێران، کرماشان، پارێزگای ئیلام، ڕۆژھەڵاتی پارێزگای کوردستان، ڕۆژاوای پارێزگای ھەمەدان، رۆژ ئاوای پارێزگای لوڕستان وکوردانی پارێزگای قەزوین؛ ڕۆژهەڵاتی سنووری عێراق، شارەکانی خانەقین، کفری، مەندەلی و کوردانیبەغدا.
ژمارەی ئاخێوەران	نزیکەی ٦،٠٠٠،٠٠ لە ئێران، عێراق و شوێنەکانی تر.  (ڕێکەوت نەدراوە)
بنەماڵەی زمان	بنەمایی کوردیی باشووری
کۆدەکانی زمان
ISO 639-3	sdh
Linguasphere	58-AAA-c
ناوچەکانی کوردیی خوارین.
زاراوەکانی کوردی ██ کورمانجی ██ سۆرانی ██ که‌لهوری و گۆرانی ██ زازاکی ██ تێکڵاو

یەکێک لە تایبەتمەندییەکانی زاری کوردیی باشووری، ئرگاتیڤ نەبوونی بنزاراوەکانی کوردیی باشووریە، ئەمە لە حاڵێکدایە کە کوردیی کرنی کە لە بنزاراوەکانی کوردیی باشووری بە ئەژمار دێت، ئرگاتیڤە. ھەروەھا تایبەتمەندیی ئرگاتیڤ لە زۆربەی بنزاراوەکانی کوردیی لەکیش دەبێنرێت، بەلام ھەندێک لە بنزاراوەکانی کوردیی لەکییش وەکوو بنزاراوەی ھەرسینی ئرگاتیڤ نین. جگە لە ئەمە، بنزاراوەکانی سنجاوی و زەنگنەیی کە زۆر بە کوردیی لەکی نزیکن، ئرگاتیڤ نین و بەشێک لە کوردیی باشووری بە ئەژمار دێن.

ئەو چێشتەگ چۊ زانست لە دیرووک توومار کریاێە ڕا و ئەنیشەێ ڕچەشکنەیل فەڵسەفە لە سەدان ساڵ وەرجە زاین بۊیە. فەڵسەفە وەرجە سۆقرات، چاودێر زانستەیل سرووشتی بۊیە و کارێگەو کردار، باوەڕ، دین و ئاین خەڵک نێاشتێیە. وە سەر ئێ بێ باێەخییەوە لە سەرەتاێ دامەزریان کوومەڵگایل شاری و ژیار بەشەری زۊنە، تەنانەت وەرجە وە دی ھاتن دینەیل گەورا، بەشەر پەێ وە قۊلی و گرانی خێ (ئەخڵاق ) و فەرھەنگ و ئەدەبیات واوەسە و پەێوەندارێ بردۊد و ئاگا بۊ لە ڕەوڵ گران ئێ فاکتۆرە لە ژیان خوەێ. وەێ جوورە تۊەنیم بۊشیم، پەند پێشەنان وەرجە دەسەبەنی ئەڕا زانستەیل و تەنانەت بۊن فیلسووفەیل، بۊە و ژیاێە. بەشەر خاوەن ژیار تۊەنسێیە خاس و گەن لە یەکەو بکەێد و لە ڕۊ ئەزموون و خاوەنداری لە ئۆستوورە و مەتەڵەیل زۊنە، واتە و دەستەواژەێ ئەخڵاقی بسازێد. وە پاێەێ پەخشانەیل دیرووکی ئەڕا یەکم جار ئەرەستوو دەس کردە کوو کردن واتەێ پێشەنان، گ ھۊچ لاپەڕەێگ لە لێ وە دەس کەس نەڕەسیە. ئوو ھەرسەی فرە لە فیلسووفەیل و ھەڵوەسوانەیل ئەو سەردەمە چۊ: ئەفڵاتۊن، ئاپۆلۆنیووس، ئۆرپیدس و … لە ناو کارھیلێان چۊ بەشێگ لە ئەدەبیات، لەێ واتەیلە بردیانە کار، ھۊچکامێان کارێگ تایوەت لەسەر ئێ گەپە نەکردن.

زاری کوردی باشووری بۆ نووسین ئەلفوبێی ئارامی بەکار دێنێ و پیتێکی لە ئەلفوبێی سۆرانی زیاترە کە «ۊ» , «ü» یە. بەڵام شێوەزاری شێخ بزەینی لە تورکیا بە ڕێنووسی لاتین دەنووسرێت.

وەکوو:

قۊل(Qül)=قۆل(deep) هۊل(Hül)=کاڵ(blonde) هۊچ(Hüç)=هیچ(nothing)