شۆستەی بیابان

شۆستەی بیابانەکان دەستپێکی دامالینی خاکە بۆ ناوجەرگەی بیابان.

چەندین سەرنجی جیاواز ھەیە لەبارەی چۆنییەتی دروست بوونی شۆستەکانی بیابان بەناوبانگترین تیۆری پێشنیار دەکات کە ئەوان لە ڕێگەی پرۆسەی ڕووتبوونەوە و ھێدی ھێدی سڕینەوەی لم و خۆڵ و ماددە وردو بێشووڕەکانی تر بە با و بارانێکی پچڕپچڕ پێک بێت، لەکاتێکدا بەشی گەورەتری لە دوای خۆی جێ دێڵێت. ئەم بەشە گەورەترانەی شوێنەکەیان بە ھێزی باران، ڕاکردن لە ئاو، با، ڕاکێشان، خشەخش، فراوانبوونی گەرمی، گرێدان، شێ، وشکەساڵی، چڕیی بەفر، ڕێڕەوی ئاژەڵ و لەرینەوەی بەردەوامی زەوی دروست بوون. شۆستەکە وەک بەربەستێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی بیابان کاردەکات و ڕێگری دەکات لە فراوان بوونی بیابان.

بیردۆزێکی تر وای دادەنێت کە شۆستەی بیابان بە بچووکبوونەوە یان گەورەکردنی سیفەتی قوڕ لەژێر شۆستەکەدا دروست دەبێت و کاتێک قوڕەکە ئاوی باران ھەڵدەمژێت، قەبارەکەی فراوان دەبێت و کاتێک وشک دەبێت، درز دەکات. بە تێپەربوونی کات ئەم گۆڕانکارییە جیۆمۆرفیۆلۆژییە، ئەو پێلە بچووکانە ئەھێنە سەر ڕووکە کە بە باران نایانباتەوە کە دەبێتە ھۆی وێرانکردنی شۆستەی بیابان لە ڕێگەی گواستنەوە یان گەشەی زیادەی گیایی.

تیۆرییەکی تازەتر سەبارەت بە پێکھێنانی شۆستە بیابانییەکان ئەویش دوای چەندین توێژینەوە لە بیابانی مۆجاڤی کالیفۆرنیا لەلایەن ستیفان وێڵز و ھاوکارەکانییەوە. لەوێ، گەوەی زەویناسی ئەم دواییانە بە چینێکی خاکی نوێدا پۆشراوە، بە کونجی بیابانی سەرەوە، کە لە پاشماوەی ھەمان لاشە پێکدێت. خاکەکە کەڵەکە بووە و نەفووکراوە و نەتەقیوە بەڵکو بەردەکان ھێشتا لەسەرەوە وەستاون. ھیچ بەردێک لە خاکدا نییە، تەنانەت چەوەکانیش.

• بیابان
• بە بیابان بوون