شارستانی نەغەدە

ناوەندی ئەم شارستانە شاری نەغەدەیە و لە دەشتی سندوس سەندووس هەڵکەوتووە. بەپێی سەرژمێرییەکانی ساڵی ٢٠٠٦ ژمارەی دانیشتووانی ئەم شارستانە ١١٧٬٨٣١ کەس بووە کە ٥٩٬٢٥٠ کەس لەم ژمارەیە نێر و ٥٨٬٥٨١ کەسیان مێ بووە. ئەم شارستانە لە باکوورەوە ھاوسنورە لەگەڵ شارستانی ورمێ و دەریاچەی ورمێ و لە باشوورەوە لەگەڵ شارستانی مەھاباد و شارستانی پیرانشار و لە ڕۆژھەڵاتەوە لەگەڵ شارستانی مەھاباد و شارستانی میاندواو و لە ڕۆژاواوە لەگەڵ شارستانی شنۆ.

شارستانی نەغەدە شھرستان نقدە
Naqadeh County
جێگەی لە پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا
وڵات	ئێران ڕۆژھەڵاتی کوردستان
پارێزگا	پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا
دەسەڵات
• قیمقام	بازدید مرتضی فرامرزی
ڕووبەر
• سەرجەم	١٠٥٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٤١٠ میلی چوارگۆشە)
ژمارەی دانیشتووان  (١١٧٬٨٣١)
• سەرجەم	دانیشتووان
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (موکریانی، کرمانجی) و ئازەری
• ئایین	موسڵمان (شیعە، سوننە) و یارسان
تەلەفۆن	٠٤٤
وێبگە	سایت فرمانداری نقدە

• دەشتی سەندوس بەپێی ئەو کنەو پشکنینانەی لەناوچەکەدا کراوە لەسەر پاشماوەی ئێسک و پرسک و گیای ناوچەکە بەتایبەت لە کێوی لاواشلو دەگەرێتەوە بۆسەدەی سێیەمی جیۆلۆجی و تەمەنی ناوچەکە (٥٠٠)میلیۆن ساڵ دەبێت.
• لەلایەکی کەوە گردی حاجی فەیروز ھەیە کە دەکەوێتە (٨کم) ی باکووری ڕۆژھەڵاتی شاری نەغەدەوە و پاش پشکنین و ھەڵکەندن کە ئێسکی مرۆڤی تیا دۆزرایەوە و دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی یەکەمی چاخی بەردین و یەکێکە لە گردە ھەرە دێرینەکانی ئێران و جیھان.
• ھەروەھا شوێنی دێرینی حەسەنلو کە لە (٥٥) گردی گەورەو بچووک پێکھاتووە و کەوتووەتە دەشتی نەغەدەوە.
• ھەروەھا بەپێی بەڵگە و سەرچاوەکانی مێژوو ئەم دەشتی سەندوسە بەکار ھێنراوە لەلایەن مادەکان و مانناکان و ئاشورییەکان و ئۆراتووەکان و لۆلۆیییەکان و حۆرییەکان و پاشان لەلایەن پارسەکان و ساسانییەکان و عەرەب و سەلجوقی و غەزنەویەکان و خوارزمییەکان … مەغۆلەکان و ئاق قۆینلۆ و ئەفشارەکان.
• لەسەردەمی مەغۆلەکان دا ھۆلاکۆ خان وڵاتی ئێرانی داگیرکردوو ئەم ھەرێمەی دا بە ھۆزی سەلدوز ھۆزی سەلدوز یەکێک بوون لە ھۆزە دڵڕەق و ئازاکانی مەغۆل، ئەم ھۆزە لەم تیرانە پێکھاتوون (سوورغان شیرە و جیلاوغان و سودنویان و تودان و مەلیک بەھادر و چوپان) لەناو ئەم تیرانەدا جەنگیزخان تیرەی (سوورغان شیرە) ی لەھەموویان خۆشتر دەویست لەبەرئەوەی کاتی خۆی ببوونە ھۆی ڕزگار بوونی جەنگیزخان، ھۆلاکۆ ژنی لەم تیرەیە ھێنا بۆ ئەوەی بەھێزبێت لەناو مەغۆلدا، ئەم ھەرێمە تائێستاش ھەرناوی ئەم ھۆزەی ھەڵگرتووە، پاش نەمانی دەسەڵاتی مەغۆل ئەم ھۆزە گەڕانەوە مەنگۆلیا، بەڵم پاش ئەوان ھەندێ ھۆزی سەر بە پەیڕەوی ئاق قۆینلو و قەرەقۆینلو جێی ئەوانی گرتووەتەوە و ھەرلە سەردەمی ئاق قۆینلودا سەردارێکی سەر بە بنەماڵەی بابان بەناوی (ئەمیر بوداق کوڕی ئەمیر ئەبداڵ) کەناوچەکانی بابان و موکریان و ئەردەڵانی بەدەستەوە بوو ھۆزەتورکەکانی لەو ناوەدا ڕاماڵی و لێی نەھێشتن و ناوی سەلدوز ھەرمایەوە، پاشان لەلایەن ھۆزە تورکمانەکانی قزڵباشەوە داگیرکرا بەڵام (ئەمیرسەیفەدینی موکری) لێیان ڕاپەڕی و لە ناوچەکەدا دەریکردن و دووری خستنەوە، شائیسماعیلی سەفەوی کاتێک بووە شای ئێران ویستی ئەم ناوچەیە بخاتە ژێرفەرمان ڕەوای خۆی بەڵام ئەمیر سەیفەدین خۆی خستە پاڵ سوڵتان سەلیمی پاشای عوسمانی و دواتر شەڕی چاڵدێران ڕوویدا … پاشان ئەمیری بۆ ئەمیر سارمی کوڕی مایەوە و ئەمیرسارم زۆر نەژیاو بێ وەجاخ مایەوە و ئەنجا دەسەڵاتی ناوجەکە چووە ژێردەسڵاتی شێخ حەیدەری موکری کە ئامۆزایان بوو، پاش ھەرای موکریان و شەڕی قەڵای دمدم سەفەوییەکان ئەم ناوچانەیان دەدا بە سەرۆک ھۆزەکان، لەسەردەمی قاجاریشدا عەباسی میرزا نائیب سەڵتەنە (٨٠٠) ماڵی قەرەپاپاقی ھێنایە ئەم ناوچەیە.
• لە ساڵی (١٨٨٦)دا و لەسەردەمی فەتح عەلی شای قاجاڕدا خێڵی قەرەپاپاق کە لە بنەچەدا لە ناوجەی قەفقاز بوون ھێنرانە دەشتی نەغەدە کە زیاتر بۆ دژایەتی کردنی جوڵانەوەی کورد بەکاردەھێنران و نفوزی کوردیان پێ لاواز دەکرد، ئیتر لەم دەشتەدا بەکاری کشتوکاڵ و ئاژەڵدارییەوە خەریک بوون.
• شارستانی نەغەدە تاساڵی (١٩٥٨) بەناوی ناوچەی سوڵدوز بوو لە شارستانی ورمێ، ناوەندەکەی گوندی ڕاھدانە بوو، پاش ئەوە لە ساڵی (١٩٦٣)دا ناوەندی ناوچە گوازرایەوە بۆ شارۆچکەی نەغەدە، و لە ساڵی (١٩٦٨) ناوی ناوچە گۆڕدرا بە شارستانی نەغەدە و پاش (٢٨) ساڵ لە ساڵی (١٩٩٦) ناوچەی شنۆی لێجیاکرایەوە و بووە شارستان و ئەنجا ناوچەی محەمەدیاری بۆ دروستکرا.

• ئەم شارستانە لەبەرئەوەی لەچەند پێکھاتەیەکی جیاواز پێک ھاتووە لەرووی دانیشتووانەوە ئاڵۆزییەکی ھەیە، لە کورد و ئازەری و پێکھاتووە، ئازەریەکان کەوتونەتە باکووری شارستانەکە و و تێکەڵیان ھەیە لە شاری نەغەدە و گوندەکانی شیروان شەلی و میراوێ و بارانی عەجەم و یادگاریان و سەرالی سەروو و سەرالی خواروو و بەگم قەڵا و تازەقەڵا و ئۆخسار لەگەڵ کوردەکان، کوردەکان زیاتر دەکەونە باشووری ڕۆژھەڵات و باشوور و ڕۆژاوای شارستانەکە.
• دانیشتووانی شارستانی نەغەدە (١١٢٤٩١) کەسە، دانیشتووانی ئەم شارستانە لەڕوی نەتەوەوە یەکسانن. وەک لەخوارەوەدا ڕوونکراوەتەوە:
  • ڕێژەی کورد لە شارستانی نەغەدە(۵۱٪)ەیە، کەدەکاتە (۵۷۸۱۶) کەس.
  • ڕێژەی ئازەری لە شارستانی ساینقەڵا (۴۹٪)ەیە، کەدەکاتە(۵۴۶۷۵) کەس.

 

• ژمارەی دانیشتووانی شاری نەغەدە دەکاتە (٧٦٩٩٠)کەس:
  • پێکھاتەی کورد لە شاری نەغەدە دەکاتە (۴۲۳۴۴)کەس واتە ڕێژەی (۵۵٪) دانیشتووانی شارەکە.
  • پێکھاتەی ئازەری لە شاری نەغەدە دەکاتە (۳۴۶۴۶)کەس واتە ڕێژەی (۴۵٪) دانیشتووانی شارەکە.
• ژمارەی گوندەکانی ئەم شارستانە (٩٣) گوندە بەم پێیە دابەش دەبێت:
  • گوندە کوردەکان (٤٩) گوندە ژمارەی دانیشتووانیان دەکاتە (١٧٨٤٦) کەس. دەکاتە (٥٦٪)ی دانیشتووانی گوند.
  • گوندە ئازەریەکان (٣٥) گوندە ژمارەی دانیشتووانیان دەکاتە (١٤٥٣٦) کەس. دەکاتە (٤٤٪)ی دانیشتووانی گوند.
  • گوندە تێکەڵەکان کە ژمارەیان (٩) گوندە و ژمارەی دانیشتووانیان دەکاتە (٣١١٩) کەس، (٢١٨٣)کەسی کوردە و (٩٣٦)کەسی ئازەریە.
• کەواتە ژمارەی دانیشتووانی کورد لەگوندەکاندا دەکاتە (٢٠٠٢٩)کەس بەڕێژەی (٥٦٪)ی شارستانەکە.
• کەواتە ژمارەی دانیشتووانی ئازەری لەگوندەکاندا دەکاتە (١٥٤٧٢)کەس بەڕێژەی (٤٤٪)ی شارستانەکە.

نەغەدە شارێکی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوایە، دەکەوێتە ناوچەی موکریان.

• لە ڕووی کارگێڕییەوە شارستانی نەغەدە (سەندووس) لە ناوچەی ناوەند و ناوچەی محەمەدیار و گوندستانەکانی بەگم قەڵا و سەندوس و مەھدی و حەسەنلو پێکھاتووە.
• لە (٩٣) گوند پێکھاتووە.

ناوچەی ناوەند (ناحیەی ناوەند)

نەغەدە (ناوەند):

• گوندستانی بەگم قەڵا
• گوندستانی سەندوس
• شاری نەغەدە

گوندستانی بەگم قەڵا

لە ٣١ گوند پێکھاتووە:

گوندستانی سەندوس

لە ٢٨ گوند پێکھاتووە:

ناوچەی محەمەدیار

محەمەدیار (ناوەند):

• گوندستانی حەسەنلو
• گوندستانی مەھدی
• شارەدێی محەممەدیار

گوندستانی حەسەنلو

لە ١٩ گوند پێکھاتووە:

گوندستانی مەھدی

لە ١٧ گوند پێکھاتووە:

ژمارەی گوندکانی دەکاتە ٩٣ گوند:

• کوردنشینەکان ٤٩ گوند.
• ئازەرینشینەکان ٣٥ گوند.
• تێکەڵەی کورد و ئازەری ٩ گوند.

گوندە کوردەکانن

پێکھاتووە لە ٤٩ گوند.

گوندە ئازەری نشینەکان

پێکھاتووە لە ٣٥ گوند.

گوندە تێکەڵەی کورد و ئازەرییەکان

پێکھاتووە لە ٩ گوند.