Nowy Meksyk (ang. New Mexico, wymowa: ⓘ /nu: ˈmɛksɪkoʊ/; hiszp. Nuevo México; nawaho Yootó Hahoodzo) – stan na południowym zachodzie Stanów Zjednoczonych.
Od południa graniczy z Meksykiem, natomiast z pozostałych stron z innymi amerykańskimi stanami (od zachodu z Arizoną, od północy z Kolorado, od wschodu z Oklahomą i Teksasem).
stan | |||||
47. stan od 6 stycznia 1912 | |||||
| |||||
Dewiza: Crescit eundo | |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stolica | Santa Fe | ||||
Kod ISO 3166-2 | US-NM | ||||
Gubernator | Michelle Lujan Grisham (D) | ||||
Powierzchnia | 314 917 km² | ||||
Populacja (2020) • liczba ludności |
| ||||
• gęstość | 6,6 os./km² | ||||
Strefa czasowa | UTC-07:00 | ||||
Języki urzędowe | de iure brak (de facto na równi angielski i hiszpański) | ||||
Położenie na mapie USA | |||||
Strona internetowa |
Stolicą stanu jest Santa Fe, a największym miastem Albuquerque. Nowy Meksyk ma najwyższy odsetek ludności latynoskiej w Stanach Zjednoczonych oraz drugi po Alasce odsetek rdzennych Amerykanów.
Klimat jest bardzo zróżnicowany w zależności od położenia i wysokości. Na południu przeważają pustynie, gdzie temperatury w lecie przekraczają 38 °C, a na północy śnieżne szczyty, gdzie temperatury zimą spadają wiele stopni poniżej zera.
Chociaż Nowy Meksyk jest piątym co do wielkości stanem USA pod względem powierzchni, to jest szóstym – najmniej zaludnionym. Około jedna czwarta ludności mieszka w mieście Albuquerque, w środkowej części stanu.
Nowy Meksyk ma wiele zalesionych dolin i szczytów w południowych Górach Skalistych, pustynnych kanionów na południu, a na wschodzie wysokich płaskowyżów Wielkich Równin. Najwyższym szczytem jest Wheeler Peak, wznoszący się na wysokość 4013 m n.p.m.
Na terenie stanu Nowy Meksyk znajduje się 105 miast (city lub town) i wsi (village), w tym trzy o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 19 powyżej 10 000 mieszkańców, a 61 powyżej 1000 mieszkańców (2021).
Lista miejscowości zamieszkanych przez 500 lub więcej osób (2021 r.):
Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Nowy Meksyk liczy 2 117 522 mieszkańców, co oznacza wzrost o 58 343 (2,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,8% populacji, 22,7% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 18% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,5% ludności stanu stanowią kobiety.
W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami były:
Według danych z 2019 roku, 73,9% mieszkańców stanowiła ludność biała (36,8% nie licząc Latynosów), 9,5% to rdzenna ludność Ameryki, 3,5% miało rasę mieszaną, 2,3% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 1,7% to Azjaci, 0,04% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 49,3% ludności stanu.
Hiszpańscy Amerykanie stanowili większość populacji do lat 40. XX wieku. W 2019 roku największe grupy stanowiły osoby pochodzenia meksykańskiego (32,1%), niemieckiego (7,3%), hiszpańskiego (6,9%), angielskiego (6,2%), irlandzkiego (6,1%) i Nawahowie (5,6%). Inne duże grupy obejmują osoby pochodzenia „amerykańskiego” (94,4 tys.), szkockiego lub szkocko-irlandzkiego (45,2 tys.), włoskiego (41,3 tys.), francuskiego (38 tys.), europejskiego (37,9 tys.) i polskiego (21,4 tys.).
Dane z 2014 r.:
Głównymi pracodawcami w Nowym Meksyku są opieka zdrowotna, handel detaliczny, hotelarstwo i usługi edukacyjne. Około jedna czwarta produktu krajowego brutto (PKB) stanu pochodzi z działań rządowych, w tym federalnych przedsiębiorstw cywilnych, takich jak Departament Energii w Los Alamos National Laboratory.
Nowy Meksyk jest ósmym co do wielkości producentem energii w kraju, głównie ze względu na produkcję ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla. Stan nie posiada elektrowni jądrowych, ale ma drugą pod względem wielkości rezerwę uranu w kraju. Mimo że obecnie nie pracuje żadna kopalnia uranu, znaczne ilości uranu wydobyto w tym stanie w latach 1948–2002. Nowy Meksyk ma znaczne zasoby odnawialne, zwłaszcza z wiatru i energii słonecznej.
Nowy Meksyk konsekwentnie plasuje się w czołówce trzech stanów produkujących najwięcej pekanu i ma jedne z największych stad mlecznych w kraju. Do innych głównych upraw należą cebula, papryka chili, bawełna, kukurydza, pszenica i sorgo. Znaczny dochód przynosi także produkcja siana z lucerny.
Turystyka jest jedną z głównych gałęzi gospodarki w Nowym Meksyku. Stan znany jako „Kraina Oczarowania” przyciąga miliony turystów każdego roku. Do głównych atrakcji należą indiańskie ruiny i ceremonie, górskie i pustynne krajobrazy, wiele parków narodowych i zabytków o znaczeniu kulturalnym, historycznym i naukowym. Park Narodowy Carlsbad Caverns, który zawiera ponad 100 jaskiń ma co roku ponad 400 tys. odwiedzin.
Albuquerque International Balloon Fiesta, który odbywa się zawsze w październiku, jest jednym z największych festiwali baloniarskich na świecie.
This article uses material from the Wikipedia Polski article Nowy Meksyk, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 4.0, jeśli nie podano inaczej. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Polski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.