2023

jannewarie

• 1 - Kroatië veurt d'n euro in, dee de kuna vervingk.
• 1 - Luiz Inácio Lula da Silva wuert beëideg es president vaan Brazilië. Heer volg Jair Bolsonaro op. Lula waor iejer vaan 2003 t/m 2010 al president.
• 1 - Gemeinteleke fusie in Zuid-Holland.
• 2 - Kreeg i g'n Oekraïne: Bie 'nen Oekraïensen aanval op 'n tiedelike Róssische basis in Makiivka inne regio Donetsk zint zeker 63, mer dinkelik hónderde militaire óm 't laeve gekómme.
• 3 - Bie de verkezing veur 'ne nuje sjpraeker sjtake de sjtumme in 't Hoes van Aafgevaerdigde van de VS. 't Is veur 't iers in hóngerd jaor det zoeget gebäört. Oetènjelik weurt Kevin McCarthy op 6 jannewarie nao vieftien sjtumrunje gekoze.
• 8 - Aanhengers van ex-presidentj Jair Bolsonaro besjtörme 't parlemèntsgebouw in Brasília. De besjtörming is dujelik geïnspireerd door de besjtörming van 't Amerikaans Capitool in 2021.
• 11 - De pelitie begintj mit de óntruming van Lutseroa. 't Dörp, wat gesjloop mót waere veur de broenkoolwinning, weurt door activiste bezat gehauwe.
• 14 - Kreeg i g'n Oekraïne: Bie 'ne Róssische raketaanval op Dnipro (Dnjepropetrovsk) valle teentalle doeje.
• 15 - Bie e óngelök mit e vleegmesjieng in Nepal kómme alle 72 inzittende óm 't laeve.
• 15 - Bie 'ne aansjlaag mit e geïmproviseerd explosief in 'n kerk in Congo-Kinshasa valle 10 doeje en 39 gewónje.
• 16 - Maffiakopsjtök Matteo Messina Denaro weurt in Palermo gearresteerd.
• 17 - In Den Bosch begintj de zaak taege Peter S. oet Bieëgdje en Nancy D. oet Hèrkebósj, die verdach waere van sadistisch kènjermisbroek.
• 21 - 'ne Sjötter äöpent 't vuur op 66-jäörige vrouw en häör 38-jäörige dochter in e winkelcentrum in Zwijndrecht (Nederland)j.
• 25 - Bie e sjtaekincident in e treintoesjtel hauverwaeges Kiel en Hamburg zint twie doeje en zeve gewónje gevalle. Me geit neet oet van e terroristisch motief.
• 26 - Bie gevechte tösje 't Israelisch leger en Palestiense militante in Jenin oppe Westelike Jordaanoever valle 9 doeje. Ónger de doeje zint zeve militante en 'n vrouw.
• 27 - Bie 'ne aansjlaag op 'n synagoog in Oes-Jeruzalem valle zeve doeje en drie gewónje. De sjötter, 'ne 21-jäörige Palestien, waert doedgesjote in e vuurgevech mit de pelisse.
• 30 - Bie 'ne bómaansjlaag op 'n moskee inne Pakistaanse sjtad Pesjawar valle zeker 59 doeje en 170 gewónje.
• 30 - In 'n metrosjtasie in Brössel waere reizigers aangevalle door 'ne man mit e mets. Drie luuj rake gewóndj, woevan eine ernstig.

fibberwarie

• 4 - De Amerikaanse lochmach haolt 'n Chinese ballon denaer, die volgens häör veur sjpionagedoele waor opgelaote.
• 6 - Kortbie Gaziantep in Turkieë vèntj 'ne zjwaoren aerdsjóddel plaatsj mit 'n krach van 7,8 op de memènt-magnitudesjaol. In Turkieë en Syrië valle teendoezende doeje.
• 10 - Limburg sjaf es lèste provincie in Nederlandj de bae veur 't debat aaf.
• 14 - Nuuj-Zielandj reup de noedtoesjtand oet óm de sjaaj die orkaan Gabrielle deit. 't Is pas de driede kier in de historie van 't landj det de regering det deit.
• 17 - Demonstrante in Paramaribo besjtörme 't Surinaams parlemèntsgeboew.
• 22 - In 't Noord-Iers Omagh waert 'ne pelissie-agent besjaote. Hae raak ernstig gewóndj. D'n aansjlaag is meugelik 't wirk vanne rippeblikeinse terreurbeweging New IRA.
• 23 - 't Julianakenaal geit toe óm 'nen dambreuk.
• 26 - Bie e bootóngelök in Zuud-Italië kómme zeker 67 migrante óm 't laeve.

miert

• 1 - Bie e treinóngelök in 't noorde van Griekelandj valle 57 doeje.
• 3 - In Brussel demonstrere doezende boere taege 'n versjtrenging van 't sjtiksjtofbeleid veur de landjboew.
• 9 - Bie 'n sjeetpartie in 'ne Keuninkriekszaal vanne Jehovagetuge in Hamburg valle zeker ach doeje (incl. de sjötter) en mierder gewónje.
• 10 - De Nederlandse regering luf de lèste beperkinge ómtrèntj COVID-19 op.
• 10 - De Vlaomse regering kump esnog mit e sjtiksjtofakkaord wo de ganse coalitie achter sjteit.
• 13 - In de Hèrkebósjer zedezaak kriege Nancy D. en Peter S. 12 jaor gevangenis opgelag óm 't misbroek van zeve jóng oppaskinger.
• 15 - Bie verkezinge veur de Provinciaal Sjtaote en de watersjappe wintj veural de rechs-populistische BBB henjig: ze weurt in alle provincies de groetste.
• 17 - 't Internationaal Sjtraofhof in D'n Haag vaerdig 'n arrestatiebevel oet taege Vladimir Poetin.
• 19 - De Zjwisterse investeringsbank UBS nump häöre concurrent Credit Suisse, dae mit failissemint woort bedreig, euver. Hiemit weurt 'ne groete bankecrisis veurkómme.
• 30 - 'n Zjurie in New York besjluut Donald Trump te vervolge veur 't betale van zwieggeld aan Stormy Daniels. 't Is veur 't iers det 'nen Amerikaansen ex-presidentj vervolg weurt.
• 31 - E 'monstersjtörmsysteem' raak de Vereinigde Sjtaote. Teentalle tornado's en zjwaor sjtörme rake 't landj van 't zuje tot in 't noorde en zörge veur diverse doeje en hiel väöl materieel sjaaj.

aprèl

• 1 - Zès van de èlf gaaspötte in Groninge gaon definitief toe. De anger vief blieve op de 'waakvlamsjtandj' en waere allein in geval van noed weer actief.
• 4 - Finlandj kump nao 'n jaorelang politiek van neutraliteit bie de NAVO.
• 14 - 't Europees ruumdetuug Jupiter Icy Moons Explorer (JUICE) weurt gelanceerd. 't Mót in 2034 bie Jupiter aankómme.
• 15 - In Soedan vèntj 'n couppoging plaatsj, wobie 't tot geweld kump tösje de (militair) regering en de paramilitair bewaeging RSF. De daag dao-op greujt dit geweld oet tot e nationaal conflik.
• 15 - De lèste drei kerncentaole in Duitsland goon touw.
• 16 - The Phantom of the Opera, de langsloupende veurstèlling oets op Broadway, sjeit nao 35 jaor en 13.981 opveuringe oet.
• 21 - Avvekaot Inez Weski weurt gearresteerd op verdinking van 't doorspeule vaan infermatie in häör rol es raodsvrouw vaan Ridouan Taghi.
• 28-30 - In Bustem bij Sintruin weurt 'nen illegaole rave gehawwe, boe-aon op 't huugdepunt 10.000 lui mètdoen.

mei

• 3 - Bie 'n sjeetpartie op 'n basissjoel inne Servische huidsjtad Belgrado kómme 8 kinger en 'ne bewaker óm 't laeve. Zès kinger en eine lieraar rake gewóndj. Twie daag later vintj kortbie, in Mladenovac, 'n anger sjeetpartie plaats wobie nog ins ach luuj ómkomme.
• 6 - Sjarel III vaan 't Vereineg Keuninkriek weurt gekroend.
• 16-17 - De Raod van Europa belègk 'nen top in Reykjavík. 't Is pas de veerde kier in zie besjtaon det de regeringsleiers van de ganse Raod biejeinkómme.
• 20 - Nao maondelang gevechte vilt de sjtad Bachmoet gans in Róssische henj.
• 22 - 'n Róssische verzatsgróp nump 't dörpke Kozinka aan de grens mit de Oekraïne in. Nao e paar daag weurt de rebellie de kop ingeduujd.

juni

• 2 - Bie e treinóngelök in de buurt van Balasore, Odisha, Oes-India, kómme 300 luuj óm en valle nog ens zeker 900 gewónje.
• 6 - De sjtuwdam bie Nova Kachovka (kórtbie Cherson) is ingesjtort. De sjaoj is enorm.
• 14 - Veur de kös van Griekelandj geuf 't 'n sjipbreuk. Hiebie zint zeker 78, mer meugelik hónderde migrante gehiemeld.
• 16 - De jihadistische militie ADF pleeg 'nen aansjlaag op 'n sjoel in Mpondwe in 't zuudweste van Oeganda. 42 luuj, ónger waem 38 kinger, kómme daobie óm 't laeve.
• 21 - Arsjeologe make de vónds bekèndj van e veerdoezendj jaor aud heiligdóm bie Tiel mit 'nen opboew dae aan Stonehenge rappeleert.
• 30 - De Braziliaansen ex-presidentj Jair Bolsonaro weurt veroerdeild veur machsmisbroek. Hiedoor maag hae ach jaor neet mie aan de verkezinge mitdoon.

juli

• 1 - Wim Hillenaar volg Annemarie Penn-te Starke op es börgemeister vaan Mestreech.
• 7 - 't Kabinèt-Rutte IV vèlt.
• 10 - Mark Rutte kundeg aon oet de nationaol politiek te stappe.
• 26 - In Niger begeit 't leger 'ne coup tege de börgerregering.
• 30 - Bómaansjlaag tiedes 'n politieke beijeinkóms van 'n islamistische partie inne Pakistaanse sjtad Khar. Hiebie valle 63 doeje en rake mie es 200 luuj gewóndj. IS haet d'n aansjlaag opgeëis.

augustus

• 1 - Aanklach taege veurmalig prizzedent Donald Trump i.v.m. beïnvleujing vanne prizzedentsverkezinge in 2020 en de Capitoolbesjtorming in jannewarie 2021.
• 3 - Tiedelik sjtaak-'t-vure tösje de Colombiaanse regering en de marxistische rebellebeweging ELN.
• 19 - 't Oet 't CDA gesjtap Kamerlid Pieter Omtzigt rich 'n nuuj politieke partie op (Nieuw Sociaal Contract) en deit mit aan de Twiede Kamerverkezinge van 2023.
• 23 - Vikram, de maonlanjer van de Indiase missie Chandrayaan-3, lantj op de Zuudpool van de Maon. India weurt hiemit 't vierde landj wat mit succes op de Maon lantj.
• 24 - 't Privé-vleegmesjien vaan de Russische militieleier Jevgenij Prigozjin stort kortbij Moskou neer.

september

• 8 - Marokko waert getroffe door 'ne zjwaoren aerdsjóddel woebie zeker 2900 luuj ómkómme.
• 19 - Azerbeidzjan begint 'n offensief tege Hoeg-Karabach. Dit jaog doezende etnische Armene op de vlöch nao Armenië.
• 22 - Oekraïne vèlt 'n Róssische marinebasis aan oppe Krim. Volges de Oekraïense inlichtingedeenst valle daobie teentalle doeje en gewónje, woe-ónger inkel hoeggeplaatsde marinecommandante.
• 23 - In 'ne exploratieput bie 't gehuch Californië in de gemeinte Haors aan de Maas waert lithium gevónge, e metaal wat ónger anger gebroek waert in mobiel tillefoons.
• 24 - OSIRIS-REx kump trök op Eerd mèt e moonster vaan asteroïde Bennu.
• 26 - Bie 'ne brandj op e broelof inne Noord-Iraakse sjtad Qaraqosh valle 114 doeje en rake zeker 150 luuj gewóndj.
• 28 - Samvel Sjahramanjan, de president vaan Hoeg-Karabach, teikent e decreet wat zien rippubliek per 1 jannewarie 2024 opluf. Mèt dees euvergaaf kump nao daarteg jaor 'n ind aon dees seperatistische rippubliek.

oktober

• 1 - In Groninge weurt gans mèt de gaaswinning gestop. Allein bij noed kin de gaaskraon weure opegedrejd.
• 7 - Vanoet de Gazasjtroek weure hóngerde rakètte op Israël aafgesjote. Ouch sjtaeke infiltrante de grens euver tösje de Gazasjtroek en Israël, wobie gerich op börgers weurt gesjote. Hamas eis d'n aanval op. Begin van de Kreeg Hamas-Israël, wobie tiendoezende börgerdoeje zalle valle.
• 7 - Afghanistan waert getroffe door 'nen aerdsjóddel mit 'n krach van 6,3 op de sjaol van Richter. Zeker 1000 luuj kómme daobie óm 't laeve en zó'n 9000 rake gewóndj.
• 8 - Hezbollah mingk zich in 't conflik tösje Hamas en Israël door ouch rakètte aaf te vure.
• 13 - De NASA lanceert 't ruumdetuug Psyche, wat de gelieknamige planetoïde geit óngerzeuke en dao in 2029 mót aankómme.
• 14 - De liberaal-conservatieve National Party wint de Nuuj-Zielandse verkezinge.
• 15 - De conservatieve en eurosceptische partie PiS van zittende premier Mateusz Morawiecki blief de groetste in de Poolse verkezinge, meh verluus geveulig. De liberaal en pro-Europese burgercoalitie van Donald Tusk kump op de twiede plaats.
• 16 - Bie 'ne aansjlaag in 't centrum vanne Belzje hoofsjtad Brössel zint twie Zjwede doedgesjote, eine is gewóndj geraak. De sjötter zaet geïnsjpireerd te zie door terreurorganisatie IS. Hae is nao 'n klopjach neergesjote en euverleje.
• 17 - Bie 'n explosie in e krankehoes inne Gazasjtrook valle zeker teentalle doeje en gewónje.
• 25 - Bie 'n sjeetpartie in Lewiston, Maine, valle 18 doeje en 13 gewónje. De sjötter waert twie daag later doed gevónje.
• 27 - 't Israelisch leger vèlt de Gazasjtroek binne.
• 28 - Bie e óngelök in 'n koel in Karaganda, Kazachstan valle 46 doeje.

november

• 1 - Inne Groete Oceaan bie 't Japanse eilandj Iwo Jima is e nuuj eilendje óntsjtange nao de oetbarsting van 'n óngerziese völkaan.
• 2 - "Now and then", 'n ónaafgemaak leedje van The Beatles, kump 53 jaor nao 't oetereingaon esnog aafgemaak oet.
• 10 - In Diepenbik waere twie extreemrechse activiste gearresteerd die benj höbbe mit The Base, 'n terroristische, op geweld gerichte sjplintergróp.
• 16 - De film Zondebokken van documentaire- en filmmaeker Rocky Grispen oet Mezeik geit in première. De film geit euver de Bokkeriejersj en de akteurs kómme allemaol oet Belsj- en Nederlands-Limburg.
• 20 - Javier Milei, van de rechs-populistische partie Avanza Libertad, wint de Argentiense prizzedentsverkezinge.
• 22 - Bie de Twiede Kamerverkezinge kump de extreemrechse PVV van Geert Wilders oet op 38 zedele, woemit ze wiedoet de groetste partie is gewaore. Achter de PVV sjtaon 't links blok GroenLinks-PvdA van Frans Timmermans mit 25 zedele, de VVD van Dilan Yeşilgöz mit 24 zedele en de nuuj partie NSC van Pieter Omtzigt mit 20.

december

• 1 - 't Israelisch leger vèlt 't zuje vanne Gazasjtroek binne. D'r waere gevechte gemeld inne sjtad Khan Yunis.
• 3 - De Venezolaonse president Nicolás Maduro bepaolt via e hendeg umstreje rifferendum tot zie land de regio Essequibo vaan zie naoberland Guyana wèlt annexere. De weke daonao loupe de spanninge korten tied hoeg op.
• 14 - De EU sjtart de toetraejingsóngerhandelinge mit Oekraïne en Moldavië. Georgië krieg de sjtatus kandidaat-lidsjtaat.
• 16 - Alle groete containerverveurders sjtoppe veurluipig mit vare euver de Roej Zie nao aanvalle van Houthi-rebelle op vrachsjeper inne watere róndj Jemen.
• 19 - 't Sprookjesbos in Valkeberg geit failliet.
• 20 - 't Europees Parlement en de EU waere 't eins euver e pakket aan regels euver asiel en migratie. Wichtige óngerdeile van dit pakket zint versjnelde screening van migrante ane boetegrenze vanne EU en de meugelikheid veur migrante sjneller truuk te sjikke es ze oet veilige lenj kómme.
• 21 - Aan de universiteit van Praag vèntj 'n sjeetpartie plaats wobie 14 doeje valle, ónger wae de sjötter zelf.
• 24 - Bie aanvalle op versjeie dörpkes in Centraal-Nigeria kómme 200 luuj óm 't laeve. Zó'n 500 luuj rake gewóndj. De sjlachoffers zint veural christene. Me hèlt islamitische Fulani-militante verantwoordelik veur de aanvalle.
• 31 - NASA lanceert vanaaf Antarctica 'ne nuje ruumdetelescoop genaamp GUSTO. Dae geit óngerzeuk doon nao sjterresjtöb.

Sport

• 12 fibberwarie - In de Super Bowl LVII winne de Kansas City Chiefs mit 38-35 van de Philadelphia Eagles.
• 19 fibberwarie - De Nederlandse Femke Bol löp de 400 meter indoor in 49,29 seconde; e nuuj waereldrecord. Ze is de ierste in 41 jaor die 't waereldrecord verbaetert.
• 25 fibberwarie - Dylan van Baarle wintj Omloop Het Nieuwsblad bie de mansluuj. Lotte Kopecky wintj bie de vrouwluuj.
• 28 - In de kwartfinaal van de KNVB-baeker wintj amateurclub SV Spakenburg mit 1-4 van FC Utrecht.
• 4 miert - In de Klassieker taege Feyenoord sjpaelt 't vrouweteam van AFC Ajax veur 't iers in de Johan Cruijff Arena. De match (èndjsjtandj 1-1) trèk zoeget 34.000 bezeukers, wat veur de vrouwluuj-Ieredevisie óngekèndj is.
• 4 miert - Demi Vollering wintj de Strade Bianche bie de vrouwluuj, en Tom Pidcock wintj bie de mansluuj.
• 18 miert - Mathieu van der Poel wintj Milaan-Sanremo, es ierste Nederlanjer saer Hennie Kuiper in 1985.
• 26 miert - De Fransoos Christophe Laporte wintj Gent-Wevelgem bie de mansluuj. De Zjwitserse Marlen Reusser wintj bie de vrouwluuj.
• 29 miert - Christophe Laporte wintj Dwars door Vlaanderen bie de mansluuj. Demi Vollering wintj bie de vrouwluuj.
• 2 aprèl - De Sjloveen Tadej Pogačar wintj de Runj van Vlaandere bie de mansluuj; Lotte Kopecky wintj bie de vrouwluuj.
• 8-9 aprèl - De Canadese Alison Jackson wint Paries-Roubaix bij de vrouwlui; Mathieu van der Poel wint bij de manslui.
• 15 aprèl - Derek Fox en Corach Rambler winne de Grand National.
• 16 aprèl - Demi Vollering wint de Amstel Gold Race bie de vrouwluuj; Tadej Pogačar wint bie de mansluuj.
• 16 aprèl - De Belsj Bashir Abdi wintj de Marathon van Rotterdam. Bèste Nederlanjer is Abdi Nageeye op de driede plaatsj.
• 23 aprèl - Demi Vollering wintj Luuk-Bastenaoke-Luuk bie de vrouwluuj; Remco Evenepoel wintj bie de mansluuj.
• 23 aprèl - Sifan Hassan löp in Lonje häören ierste marathon oets en wintj 'm direk, in 2:18:33.
• 30 aprèl - PSV wintj de KNVB-baeker bie de mansluuj door nao penanties van Ajax te winne.
• 1 mei - Luca Brecel oet Maasmechele weurt es ieërsten Europaan van 't vastelandj waereldkampioen snooker.
• 1-7 mei - Annemiek van Vleuten wintj de Runj van Sjpanje bie de vrouwluuj. Ze versjleit Demi Vollering mit e versjil van mer 9 seconde.
• 6-28 mei - Primož Roglič wintj de Runj van Italië. De koers waor óntseerd door 't massaal oetvalle van väöl favoriete mit COVID-19.
• 7 mei - Ajax weurt Nederlands landskampión voetbal bie de vrouwluuj.
• 14 mei - Feyenoord weurt kampioen van Nederland bij de hiere nao 'n 3-0 wins op Go Ahead Eagles.
• 28 mei-11 juni - Novak Đoković wint Roland Garros bj de manslui, en Iga Sviatek wint bij de vrouwlui. Veur allebei is 't de daarde kier; Đoković haolt mèt zien 23e Grand Slamtitel e record binne.
• 31 mei - Sevilla FC wintj de UEFA Europa League door A.S. Roma nao penanties te versjlaon.
• 3 juni - FC Barcelona wintj de UEFA Champions League veur vrouwluuj door mit 3-2 van VfL Wolfsburg te winne.
• 4 juni - Royal Antwerp FC weurt veur 't iers in 66 jaor kampión voetbal van 't Belsj.
• 10 juni - Manchester City FC wintj de UEFA Champions League door mit 1-0 te winne van Inter Milan.
• 18 juni - Max Verstappen wintj de Grand Prix van Canada en kump mit dees 41e euverwinning geliek te sjtaon mit Ayrton Senna.
• 18 juni - Sjpanje wintj de UEFA Nations League nao wins in penanties taege Kroatië.
• 1-23 juli: Runde vaan Fraankriek
  • D'n Deen Jonas Vingegaard wint 't algemein klassemint veur d'n twiede kier achterein.
  • Jordi Meeus oet Lommel wint de sjlotetappe op de Champs-Elysées.
• 20 juli - 20 augustus: 't Wereldkampioensjap damesvoetbal in Nui-Zieland weurt gewonne door Spaanje.
• 3 september - Max Verstappen pak de Groete Pries van Monza. Haer weurt daomit d'n allerierste Formule 1-coureur dae tien races op rie wintj.
• 8 september - 21 oktober - De Wereldbeker Rugby in Fraankriek weurt gewonne door Zuid-Afrika.
• 24 september - De Ethiopische Tigist Assefa zèt e nuuj record op de marathon veur vrouwluuj naer. Häören tied van 2:11:53 is 'n verbaetering van mie es twie menute.
• 5 oktober - 19 november - De Wereldbeker Cricket in India weurt gewonne door Australië.
• 7 oktober - Max Verstappen weurt twiede in de sprintrace in Qatar en sjtèlt zoedaonde zienen driede waereldtitel Formule 1 veilig.
• 18 november - In 'n kwalificatiematch veur 't Europees Kampioensjap hierevoetbal 2024 wintj Frankriek mit 14-0 van Gibraltar. Dit is e record veur Europese voetbalmatche.
• 26 november - 't Formule 1-kampioensjap ènjig mit de Grand Prix van Abu Dhabi. Max Verstappen wintj e record van 19 op 22 races; daobie haet 'r mie es doezend rundjes geleid (ouch e record), es ènsigste alle races oetgevare en haet 'r mie es twie kier zoeväöl punte es nómmer twie Sergio Pérez (575 óm 285).
• 21 december - De Utrechtse amateurvoetbalclub USV Hercules, die in de Driede Devisie sjpeelt, zörg veur 'n sensatie door in de KNVB-baeker mit 3-2 van AFC Ajax te winne.

Prieze

• Op de 95e Academy Awards wintj Everything everywhere all at once zeve prieze, wo-ónger dae van beste film en bèste actries (Michelle Yeoh). Brendan Fraser weurt tot bèsten acteur oetgerope.
• Loreen wintj veur Zjwaede 't Eurovisie Songfestival mit 't leedje Tattoo.
• Nobelprieze:
  • Geneeskunde: Katalin Karikó en Drew Weissman "veur häör óntdèkkinge ómtrèntj nucleoside-gebaseerde modificaties die de óntwikkeling van effective mRNA-vaccins taege COVID-19 meugelik höbbe gemaak."
  • Natuurkunde: Pierre Agostini, Ferencz Krausz en Anne L'Huillier "veur ['t óntwikkele van] experimenteel menere die attosecondepulse ginnerere veur de studie van elektronedyniamiek in materie."
  • Sjemie: Moungi G. Bawendi, Louis E. Brus en Aleksej E. Jemkimov "veur de óntdèkking en synthese van kwantumsjtippe."
  • Literatuur: Jon Fosse "óm zien innovatief buun- en prozawerk wo-in hae 'n sjtum gief aan 't ónzegkbaart."
  • Economie: Claudia Goldin "ómdet ze ós bezei van vrouwluuj op d'n arbeidsmerret veuroet haet geholpe."

Persoen vaan 't Jaor

Taylor Swift

• 4 jannewarie - Fay Weldon, Britse sjriefster (91)
• 6 jannewarie - Gianluca Vialli, Italiaonse voetballer (58, alvleisklierkaanker)
• 10 jannewarie - Jeff Beck, Britse rockgitaris (The Yardbirds) (78)
• 10 jannewarie - Constantijn II, lèste keuning vaan Griekeland (82)
• 10 jannewarie - George Pell, Australische geisteleke (81)
• 12 jannewarie - Lisa Maria Presley, Amerikaonse zengeres (54, hartstèlstand)
• 14 jannewarie - Alireza Akbari, Iraonse politicus (61, geëxecuteerd)
• 14 jannewarie - Lieuwe Westra, Nederlandse fietsrenner (40)
• 15 jannewarie - Jan Krol, Nederlandsen acteur (60)
• 16 jannewarie - Gina Lollobrigida, Italiaonse actries (95)
• 17 jannewarie - zöster André, Franse leeftiedrecordhèlster (118)
• 19 jannewarie - David Crosby, Amerikaonse rockmuzikant (81)
• 20 jannewarie - Sandra Trehub, Amerikaonse meziekpsycholoog (84)
• 29 jannewarie - Heddy Lester, Nederlandse popzengeres (72, blaoskaanker)
• 3 fibberwarie - Paco Rabanne, Spaonse mode-ooontwerper (88)
• 5 fibberwarie - Pervez Musharraf, Pakistaonse politicus (79)
• 9 fibberwarie - Burt Bacharach, Amerikaonse componis vaan liechte meziek (94)
• 11 fibberwarie - Hans Modrow, (Oos-)Duitse politicus (95)
• 14 fibberwarie - Wim Kras, Nederlandse voetballer (79)
• 15 fibberwarie - Raquel Welch, Amerikaonse acties (82)
• 20 fibberwarie - Leiji Matsumoto, Japanse stripteikeneer (85)
• 28 fibberwarie - Just Fontaine, Franse voetballer (89)
• 2 miert - Jos Heymans, Nederlandse journalis (72)
• 2 miert - Wayne Shorter, Amerikaonse jazsaxofonis (89)
• 6 miert - Traute Lafrenz, Duitse verzètsvrouw (103)
• 7 miert - Harry de Winter, Nederlandse programmameker (73)
• 12 miert - Dick Fosbury, Amerikaonsen hoegspringer (76)
• 16 miert - Beatrijs Ritsema, Nederlandse journaliste en etiquètte-expert (69)
• 17 miert - Adri Duivesteijn, Nederlandse politicus (72, prostaotkaanker)
• 17 miert - Dubravka Ugrešić, Kroatisch-Nederlandse sjriefster (73)
• 21 miert - Fred Florusse, Nederlandse cabaretier (85)
• 24 miert - Gordon Moore, Amerikaonsen inzjenieur en oondernummer (94)
• 27 miert - Wim de Bie, Nederlandse cabaretier (83)
• 27 miert - Thijs Slegers, Nederlandse voetbalbestuurder (46, leukemie)
• 28 miert - Ryuichi Sakamoto, Japanse tósjenis en filmcomponis (71, kaanker)
• 2 aprèl - Leo Hendrikx, Nederlands-Limbörgsen oorlogsveteraon (99)
• 2 aprèl - Vladlen Tatarski, Russische milblogger (40, vermaord)
• 7 aprèl - Benjamin Ferencz, Amerikaonse zjuris (103)
• 9 aprèl - Huub Oosterhuis, Nederlandsen theoloog en diechter (89)
• 13 aprèl - Mary Quant, Britse mode-oontwerpster (93)
• 16 aprèl - Ahmad Jamal, Amerikaonse jazzpianis (92)
• 19 aprèl - Moonbin, Zuid-Koreaonse popstaar (25, zelfmaord)
• 22 aprèl - Barry Humphries, Australische kemik (89)
• 23 aprèl - Tori Bowie, Amerikaonse atlete (32, complicaties bij zwaangersjap)
• 24 aprèl - Lilian Day Jackson, Amerikaons-Nederlandse popzangeres (63)
• 25 aprèl - Harry Belafonte, Jamaicaons-Amerikaonse popzenger (96)
• 25 aprèl - Paul van Vliet, Nederlandse cabaretier (87)
• 27 aprèl - Jerry Springer, Amerikaonse prizzentator (79, kaanker)
• 28 aprèl - Tim Bachman, Canadese rockgitaris (71)
• 30 aprèl - Ralph Bosten, Amerikaonse veerspringer (83)
• 10 mei - Leen Pfrommer, Nederlandse sjaatscoach (87)
• 18 mei - Jim Brown, Amerikaonse American footballer (87)
• 19 mei - Martin Amis, Britse sjriever (73, slókdermkaanker)
• 19 mei - Andrew Rourke, Britse bassis (The Smiths) (59)
• 24 mei - Tina Turner, Amerikaonse popzengeres (83)
• 28 mei - Harald zur Hausen, Duitse biomedicus (Nobelpries in de Geneeskunde 2008) (87)
• 2 juni - Kaija Saariaho, Finse componiste (70)
• 5 juni - Astrud Gilberto, Braziliaonse zengeres (82)
• 5 juni - Werner Herbers, Nederlandsen hoboïs (82)
• 7 juni - Renato Longo, Italiaonse fietsrenner (85)
• 10 juni - Ted Kaczynski, Amerikaonse wiskundege en terroris (81)
• 12 juni - Silvio Berlusconi, Italiaonse zakemaan en politicus (86)
• 13 juni - Cormac McCarthy, Amerikaonse sjriever (89)
• 15 juni - Donald Triplett, Amerikaon, ierste persoen oets mèt de diagnose autisme (89, val)
• 16 juni - Gino Mäder, Zwitserse fietsrenner (26, val)
• 18 juni - Jellie Brouwer, Nederlandse prizzentatries (59, maogkaanker)
• 22 juni - Stéphane Demol, Belzje voetballer (57)
• 23 juni - Willem Nijholt, Nederlandsen acteur en zenger (88)
• 25 juni - John Goodenough, Amerikaonse sjemis (Nobelpries in de Sjemie 2019) (100)
• 29 juni - Jan Stekelenburg, Nederlandse prizzentator (81)
• 30 juni - Ruud Bos, Nederlandse componis vaan liechte meziek (87)
• 1 juli - Dilano van ‘t Hoff, Nederlandsen otocoureur (18, raceoongelök)
• 2 juli - Joey den Besten, Nederlandse motorcoureur (30, raceoongelök)
• 2 juli - Theo Pahlplatz, Nederlandse voetballer (76)
• 10 juli - Marga Minco, Nederlandse sjriefster (103)
• 11 juli - Milan Kundera, Tsjechisch-Franse sjriever (94)
• 16 juli - Jane Birkin, Brits-Franse zengeres en actries (76)
• 16 juli - Nataniël Gomes, Nederlandse (Rotterdamse) volksfiguur, bedinker vaan de kapsalon (47)
• 21 juli - Tony Bennett, Amerikaonse zenger (96)
• 23 juli - Martine Tanghe, Belzje nuitslezeres (67, kaanker)
• 26 juli - Sinéad O'Connor, Ierse popzengeres (56)
• 19 augustus - Tineke Beishuizen, Nederlandse sjriefster en columnis (84)
• 24 augustus - Jevgenij Prigozjin, Russische paramilitair (62, umgekoume in 'nen aonslaag)
• 30 augustus - Mohamed al-Fayed, Egyptische zakemaan (94)
• 30 augustus - Jan Jongbloed, Nederlandse voetbalkeeper (82)
• 31 augustus - Clairy Polak, Nederlandse journaliste (67)
• 4 september - Steve Harwell, Amerikaonse popmuzikant (56)
• 9 september - Mangasuthu Buthulezi, Zuid-Afrikaonse politicus (95)
• 16 september - Wimie Wilhelm, Nederlandse actries (62)
• 20 september - Erwin Olaf, Nederlandse fotograaf (64)
• 22 september - Giorgio Napolitano, Italiaonse politicus (98)
• 24 september - Reiky de Valk, Nederlandsen acteur (23, zelfmaord)
• 27 september - Michael Gambon, Iers-Britsen acteur (82)
• 8 oktober - Tjerk Westerterp, Nederlandse politicus (92)
• 10 oktober - Daniëlle van 't Schip, Nederlandse sjriefster (55, kaanker)
• 13 oktober - Jozef van den Berg, Nederlandse póppespeuler (74)
• 13 oktober - Louise Glück, Amerikaonse diechteres (Nobelpries in de Literatuur 2020) (80)
• 14 oktober - Dariush Merjui, Iraonse rezjisseur (83, vermaord)
• 16 oktober - Martti Ahtisaari, Finse politicus en diplomaot (Nobelpries veur de Vrei 2008) (86, krenkde vaan Alzheimer)
• 17 oktober - Carla Bley, Amerikaonse jazzpianiste en componiste (87, hersekaanker)
• 18 oktober - Wessel te Gussinklo, Nederlandse sjriever (82)
• 21 oktober - Bobby Charlton, Britse voetballer (86)
• 26 oktober - Hans Tentije, Nederlandsen diechter (82)
• 28 oktober - Matthew Perry, Canadees-Amerikaonsen acteur (54, zelfmaord)
• 31 oktober - Thomas Mattingly, Amerikaonsen astronaut (87)
• 2 november - Ben Ramakers, Nederlands-Limbörgsen acteur (69)
• 14 november - Karel van de Graaf, Nederlandse journalis en prizzentator (72, krenkde vaan Alzheimer)
• 17 november - Ellen Jens, Nederlandse producente (83)
• 18 november - David Del Tredici, Amerikaonse componis (86)
• 18 november - Ruud Geels, Nederlandse voetballer (75)
• 19 november - Rosalynn Carter, Amerikaonse first lady (96)
• 19 november - Wim van de Leegte, Nederlandse zakemaan (76)
• 19 november - Colette Maze, Franse pianiste (109)
• 19 november - Sara Tavares, Kaapverdiaons-Portugese zengeres (45, hersetumor)
• 29 november - Henry Kissinger, Amerikaonsen diplomaot (Nobelpries veur de Vrei 1973) (100)
• 30 november - Shane MacGowan, Iers-Britse folkpunkzenger (The Pogues) (65)
• 1 december - Burny Bos, Nederlandse producent en kinderbokesjriever (79)
• 3 december - Peter d'Hamecourt, Nederlandse journalis (77)
• 6 december - Cilly Dartell, Nederlandse prizzentatries (66)
• 7 december - Benjamin Zephaniah, Britsen acteur (65)
• 11 december - Andre Braugher, Amerikaonsen acteur (61, longkaanker)
• 13 december - Paul Litjens, Nederlandsen hockeyer (76)
• 16 december - Nawaf al-Ahmad al-Jaber al-Sabah, emir vaan Koeweit (86)
• 17 december - Linda van Dyck, Nederlandse actries (75)
• 20 december - Harrie Smeets, Nederlands-Limbörgse geisteleke (63, hersetumor)
• 26 december - Wolfgang Schäuble, Duitse politicus (81)
• 27 december - Jacques Delors, Franse politicus (98)
• 27 december - Lee Sun-kyun, Zuid-Koreaonsen acteur (48, zelfmaord)
• 29 december - Gil de Ferran, Frans-Braziliaonsen otocoureur (56)
• 29 december - Les McCann, Amerikaonse jazzpianis (88)
• 30 december - Tom Wilkinson, Britsen acteur (75, hartstèlstand)
• 31 december - Paul Buysse, Belzje zakemaan (78)
• 31 december - Hubert van Hoof, Nederlands-Limbörgse radiodeejay en popjournalis (72)

• Chinees Nuijaor: 22 jannewarie
• Vastelaovend: 21 fibberwarie
• Poerim: 7 miert
• Holi: 8 miert
• Ramadan: 22 miert - 20 aprèl
• Paose (joeds): 6-13 aprèl
• Paose (westers): 9 aprèl
• Paose (oosters): 16 aprèl
• Sókkerfies: 21 aprèl
• Hiemelvaartsdaag (westers): 18 mei
• Pinkstere (westers): 28 mei
• Offerfies: 28 juni-2 juli
• Prinskesdaag: 19 september
• Jom Kippoer: 25 september
• Chanoeka: 8-15 december

opmerkinge

• Mèt 'vastelaovend' weurt hei lètterlek de veuraovend vaan de vastentied gemeind; in de volksmoond dus 'vastelaovesdinsdag'.
• Vaan Paose aofhenkeleke fieste in de oosters-orthodoxe kèrke kinne mèt hölp vaan bovestoonde data weure berekend.
• Joedse fiesdaog beginne bij zonsoondergaank d'n daag veur wat de kalender hei aongief.