Andorra: Gwladwriaeth bychan rhwng Ffrainc a Sbaen

Wedi'i chuddio bron ym mynyddoedd y Pyreneau, mae tywysogaeth Andorra'n dibynnu ar y diwydiant twristiaeth yn bennaf. Gwlad yn llawn dyffrynnoedd cul a thirwedd fynyddig ydyw a'i phrifddinas yw Andorra la Vella, sef y brifddinas uchaf yn Ewrop o lefel y môr: 1023 m.

Andorra

Principat d'Andorra
Arwyddair	Virtus Unita Fortior
Math	gwlad, gwladwriaeth sofran
Prifddinas	Andorra la Vella
Poblogaeth	85,101
Sefydlwyd	1278
Anthem	El gran Carlemany
Pennaeth llywodraeth	Xavier Espot Zamora
Cylchfa amser	CET, Ewrop/Andorra
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Catalaneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Països Catalans
Arwynebedd	468 km²
Yn ffinio gyda	Ffrainc, Sbaen, yr Undeb Ewropeaidd
Cyfesurynnau	42.56°N 1.56°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Andorra
Corff deddfwriaethol	Y Cyngor Cyffredinol
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Cyd-Dywysog Ffrainc, Cyd-Dywysog Esgobol
Pennaeth y wladwriaeth	Joan Enric Vives Sicília, Emmanuel Macron
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Andorra
Pennaeth y Llywodraeth	Xavier Espot Zamora
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$3,325 million, $3,352 million
Arian	Ewro
Cyfartaledd plant	1.27
Mynegai Datblygiad Dynol	0.858
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Mae dros ddeng miliwn o dwristiaid yn heidio i'r wlad hon bob blwyddyn, fe'u denir gan sgïo, y tywydd braf a'r ystod eang o nwyddau rhad o gymharu â'r gwledydd sy'n ffinio â hi.

Ers dros saith gan mlynedd bellach, rheolir y wlad ar y cyd gan arweinydd Ffrainc ac Esgob Urgell o Sbaen. Pasiwyd y cyfansoddiad seneddol cyntaf ym 1993 gan sefydlu cyd-dywysogaeth seneddol yno. Er bod y cyd-dywysogion yn dal i fod yn arweinwyr y wlad, rôl anrhydeddus sydd ganddynt mewn gwirionedd.

Ceir poblogaeth o 64,000 yn y wlad, er bod llawer o'r rheiny'n hannu o Sbaen yn wreiddiol. Yr iaith swyddogol yw'r Gatalaneg er bod Sbaeneg ac, i raddau llai, Ffrangeg hefyd yn cael eu siarad. Prif grefydd y wlad yw Cristnogaeth ac mae Andorra'n un o'r gwledydd sy'n defnyddio'r Ewro. Mae'n cynhyrchu ei fersiynau eu hunan o'r darnau Ewro, fel pob un arall o'r gwledydd sy'n rhan o'r Ewro.

Mae cofnodion am fodolaeth Andorra fel gwladwriaeth yn dyddio i 1278 pan gafodd y wlad ei rhoi dan gyd-arglwyddiaeth Esgob Urgell, yn Sbaen, a'r Cownt de Foix yn Ffrainc (ac yn ddiweddarach Coron Ffrainc). Heddiw mae'r drefn yn dal i fodoli, er bod arlywydd Ffrainc wedi cymryd lle'r Goron ffiwdal. Pasiwyd y cyfansoddiad seneddol cyntaf ym 1993, gan sefydlu cyd-dywysogaeth seneddol.

 

Mae Andorra yn un o wledydd lleiaf Ewrop a'r byd. Mae'n gorwedd yn ne-orllewin Ewrop rhwng Ffrainc a Sbaen. Amgylchynir y wlad yn gyfangwbl bron gan fynyddoedd y Pyreneau, ac eithrio yn y de-orllewin lle mae Dyffryn Andorra yn ymagor i dalaith Lerida yn Sbaen.

Mae diwylliant Andorra wedi ei dylanwadu gan ei dau gymydog mawr, Ffrainc a Sbaen. Yr iaith swyddogol yw'r Gatalaneg, ond yn ogystal mae Sbaeneg ac, i raddau llai, Ffrangeg yn cael eu siarad.

Prif grefydd y wlad yw Cristnogaeth Gatholig.

Twristiaeth yw'r sector pwysicaf o lawer yn economi Andorra. Mae awyr braf y mynyddoedd, y cyfe i sgïo, a'r ffaith fod prisiau'n llai yn Andorra nag yn Ffrainc a Sbaen, yn denu miloedd o bobl yno ar eu gwyliau. Mae'r wlad yn yr ardal Ewro.