Gen Z

Kanunay silang gitawag nga mga "zoomer." Ang mga tigdukiduki bahin sa kining hilisgotan nag-ingon nga ang katawhan nga nahimugsô sa tungatunga hangtod sa kataposan sa napuloan-1990 ug sa pagsugod sa napuloan-2010 bahin sa usa ka pundok. Kining katawhan niining pundok mao'y kasagaran gilangkoban sa katawhan nga kansang mga ginikanan gikan sa Generation X.

Mao kini ang kinaunahang pundok sa mga tawo nga nagdako pinaagi sa paggamit og Internet ug teknolohiya sukad pa sa ilahang pagkabatan-on. Ginatawag sila og mga "digital native" tungod kay kanunay silang aduna'y pagduol sa teknolohiya, bisan kon dili sila usa ka eksperto sa paggamit niini. Dugang pa, ang dili maayo'ng mga epekto sa pagtan-aw sa mga iskrin sa dugay nga taknâ mas kusog sa mga tin-edyer kaysa sa gagmay'ng mga bata. Kon itandi sa mga nangaging henerasyon, ang mga tawo sa Gen Z lagmit nga magkinabuhi nga labi ka hinay kaysa sa ilang mga nauna sa ilahang edad. Aduna usab sila'y gamay'ng pagmabdos sa dihang sila'y mga tin-edyer ug naga-inom sila og gamay'ng alkohol apan dili kinahanglan ang ubang mga droga. Ang mga tin-edyer gikan sa Gen Z mas nagpakabana sa pagbuhat og maayo sa tulunghaan ug sa pagkuha'g maayong mga trabaho kaysa mga nangaging henerasyon. Mas maayo usab sila sa paghulat sa mga butang nga ilahang ganahan kaysa mga tin-edyer gikan sa napuloan-1960, bisan kon ang pipila ka mga tawo naghunahuna nga dili. Ang pagpadala'g mga mensaheng sekswal gamit ang mga telepono nahimong mas kasagaran sa mga kabatan-onan, apan wala kaayo mahibalo bahin sa mga epekto niining kinaiya. Dugang pa, ang mga subkultura sa Gen Z naa pa sa palibot, apan kini dili ingon ka mamatikdan sama kaniadto.

Sa tibuok kalibotan, morag ang mga batan-ong babaye nagsugod sa pagkadalagita sa mas sayong panuigon kay sa ilahang naandan sa miaging ika-20 nga gatosay. Kini nga kausaban makaapekto sa ilahang kaayohan ug sa ilahang kaugmaon. Dugang pa niini, aduna'y mga dalipunga ang gidaghanon sa mga ten-edyer ug mga batan-ong hamtong sa Gen Z mao'y mas daghan kaysa ubang mga tawo. Mas nakahibalo usab sila sa mga problemahan sa kahimsog sa pangisip ug kanunay nga giingong dili sila makakuha og igong tulog. Sa daghang mga nasod, ang mga batan-on gikan sa Gen Z labing aduna'y mga problema sa ilahang panghunahuna ug kahimsog sa pangisip kaysa sa mga nangaging henerasyon.

Ang kasamtagang kabatan-onan sa tibuok kalibotan mas nagagamit og elektronikong mga gadyet ug dili kaayo sila magbasa'g basahon. Makaapekto kini sa ilahang katakos sa pagtagad, sa mga pulong nga ilahang nahibaloan, sa ilahang buluhaton sa eskwelahan, ug unsa ka dako ang ilahang maamot sa ekonomiya sa kaugmaon. Sa Asya, ang mga magtutudlo sa napuloan-2000 ug napuloan-2010 kasagaran nangita'g nag-amuma sa mga nag-unang magtutuon; sa Kasadpang Uropa ug Tinipong Bansa, ang gipasiugda mao ang mga dili maayong tigpasundayag. Dugang pa, ang mga magtutuon gikan sa Sidlakang Asya ug Singapora kanunay nakakuha'g labing kaayo nga marka sa mga international test sa napuloan-2010.

Usahay ang mga pumapalit mopalit og mga butang sa paagi nga dili motakdo sa gihunahuna sa katawhan nga angay nilang ibase sa ilahang tinuohan ug opinyon, sama sa gipakita sa mga surbey.

Ang politika sa mga kasagarang Gen Z halos susama sa mga Milenyo. Kauban sa daghang mga sakop sa Gen Z nga makabotar sa mga piniliay sa ulahing bahin sa napuloan-2010 ug sayo sa napuloan-2020, miuswag ang boto sa mga batan-on. Sa Tinipong Bansa, ang kasagarang kabatan-onan sa Gen Z aduna'y susamang panan-aw bahin sa politika ug katilingban sama sa mga Milenyo. Kasagaran sila'y labi ka liberal ug progresibo kaysa sa mga nangaging henerasyon.

Ang pagpangutana'g mga opinyon bahin sa paglalin o mga immigrante mao'y makakuha'g lain-laing mga tubag gikan sa katawhan sa Gen Z. Sa mga nasod diin ang kagamhanan maayo ang pagkaugmad nila, ang mga batan-on aduna'y gamay nga pagsalig sa ilahang kagamhanan ug uban pang mga institusyon kaysa sa mga nangaging henerasyon.

Pag-apil-apil sa kalihokan

 

Usa ka sayo nga kalihokang politikanhon nga pangunang gipalihok sa Gen Z mao ang School Strike for Climate niadtong Agosto 20, 2018. Nagprotesta sila tungod kay ganahan nila nga buhaton sa katawhan ang labi pa aron mahunong ang pagbag-o sa klima. Daghang mga kabatan-onan gikan sa lain-laing mga naspd ang misalmot sa maong kalihokan. Gisugdan kini sa usa ka batan-ong aktibista nga taga-Suwesya nga ginganla'g Greta Thunberg.

Ang mga sakop sa Gen Z nga nakapaíkag sa politika mas lagmit nga dili mopalit o magtrabaho sa mga kompanyang dili susama sa ilahang mga tinuohan sa politika. Gigamit usab nila ang internet aron masulayan nga mabag-o ang mga panghitabo sa katilingban.

Daghang mga tawo gikan sa kini nga henerasyon sa tibuuk kalibotan ang nasuko, nabalaka, nakasala, wala’y mahimo, ug nasubo bahin sa pagbag-o sa klima. Dili usab sila malipayon kon giunsa pagdumala sa ilahang mga kagamhanan ang isyu hangtod karon.

 

Sa kasadpan, ng Gen Z mao ang henerasyon nga may labing gamay nga pagtuo sa relihiyon o dili kaayo relihiyoso sa kasaysayan. Daghang mga sakop sa Gen Z ang dili motuo sa usa ka relihiyon labaw pa sa mga nangaging henerasyon. Dili sila ganahang mahimong kabahin sa usa ka relihiyon, apan daghan kanila nagatuo gihapon sa usa ka butang nga espirituhanon. Sa Tinipong Bansa, ang kabatan-onan sa Gen Z nag-ingon nga dili sila motuo sa Diyos ikaduha sa kasagaran kaysa ubang mga henerasyon.

Usa ka surbey nga gihimo niadtong 2016 sa Britanya nakakaplag nga 71% sa mga batan-on taliwala sa 18 ug 24-anyos ang wala'y relihiyon. Usa kini ka pag-uswag gikan sa miaging tuig, sa dihang 62% kanila wala'y relihiyon. Dugang pa, nakita sa usa ka surbi gikan sa 2018 nga kapin sa katunga sa katawhan nga nag-edad og 18 hangtod 24 ang may maayong kasinatian sa mga Kristohanon ug Kristiyanismo. Dos-tersiya niining grupoha sa pangedaron wala pa makasimba. Taliwala sa nahabilin nga ikatulo, 20% miadto sa pipila ka mga higayon sa usa ka tuig ug 2% miadto sa daghang mga higayon sa usa ka semana. 12% sa katawhan nga nag-edad og 18 ngadto sa 24 miuyon nga ang mga Kristohanon usa ka dili maayong impluwensya sa katilingban, kon itandi sa kapin sa katunga lamang nga wala mouyon. Alang sa pagtandi, 14% sa katawhan nga nag-edad og 25 hangtod 34 ang miuyon. Sa kinatibuk-an, 51% sa mga taga-Britanya ang wala mouyon niining pahayag, samtang 10% ang miuyon.

Sumala sa Office for National Statistics (ONS), ang katawhan nga ubos sa edad nga 40 sa Inglatera ug Wales mas lagmit nga maghunahuna sa ilahang kaugalingon nga usip dili-relihiyoso kasya nga isip Kristohanon.

Pagmabdos sa kabatan-onan

Ang mga batan-ong Gen Z sa Amerika naga-inom og gamay'ng alkohol ug aduna'y gamay nga buluhatong hilawas sa ilahang sayong pagkahamtong kon itandi sa nangaging mga henerasyon. Sa sayong bahin sa ika-21 nga gatosay, ang pagmabdos sa kabatan-onan mikunhod sa tibuok kalibutan diin aduna'y daghang mga industriya. Kini tungod kay ang kontraseptibo dali nga makuha, ug ang mga kabatan-onan naglikay sa pakighilawas. Sa Nuzeland, ang gidaghanon sa mabdos nga mga kabatan-onan nga nag-edad og 15 hangtod 19 mikunhod gikan sa 33 matag 1,000 niadtong 2008 ngadto sa 16 matag 1,000 niadtong 2016. Ang mga dapit nga may daghang dagkong mga lungsod aduna'y gamayng pagmabdos sa mga tin-edyer kaysa sa ubang mga dapit, apan ang mga komunidad sa Maori adunay mas taas nga rate. Sa Ostralya, ang gidaghanon mao'y 15 kada 1,000 niadtong 2015.

Alkoholismo ug paggamit sa substansiya

Niadtong 2020, nahibal-an sa Office for National Statistics (ONS) sa Hiniusang Gingharian nga ang Gen Z dili kaayo kanunay nga naga-inom og alkohol kaysa mga Milenyal, sa mga 20%. Bisan pa, usa ka hinungdanon nga gidaghanon sa mga tawo nga nag-edad og 16 hangtod 24 ang naggamit og mga droga sa miaging bulan, labi na ang cannabis. Sa pagkatinuod, ang porsiyento sa mga tiggamit og droga niining grupoha sa pangedaron mao'y kapin sa doble kaysa mga tawo nga nag-edad og 16 ngadto sa 59. Matod ni Val Curran, usa ka saykoparmasyutista sa University College London (UCL), ang cannabis mao na karon ang labing kasagarang tambal sa katawhan nga nangita og tambal alang sa pagkaadik. Miuswag ang kalidad ug presyo sa makaadik nga mga droga, nga naghimo niini isip usa ka madanihong alternatibo sa alkohol, ilabi na sa kabatan-onan nga daling makapalit og droga sa social media. Si Adam Winstock, usa ka sikayatra sa UCL, mipahigayon og usa ka Global Drug Survey nga nakit-an nga ang kabatan-onan naga-hunahuna sa kokain nga mas maayong kantidad sa salapi kaysa sa alkohol, gipahimutang kini og 4.8 sa 10, kon itandi sa 4.7 alang sa alkohol.

Niadtong 2019, Uruguay, Kanada, ug 33 ka estado sa Amerika nga gitugotan ang katawhan nga mogamit og cannabis nga ligal alang sa medikal o kalingawan nga katuyoan. Sa Tinipong Bansa, ang Gen Z mao ang unang naglungtad sa panahon nga ang pederal nga pagpalegal sa marijuana seryoso nga gihisgotan. Sa ulahing bahin sa napuloan-2010, ang mga batan-on nga nag-edad og 12 ngadto sa 17 mas lagmit nga dili mogamit og alkohol o marijuana kaysa niadtong nag-edad og 20 ka tuig ang milabay. Bisan pa, ang kabatan-onan sa kolehiyo mas lagmit kaysa mga tigulang nga mogamit og marijuana. Niadtong 2012, ang paggamit og marijuana sa mga demokratikong nasod sa Kasadpan tulo ka pilo nga labaw sa kasagaran sa kalibotan. Sa Tinipong Bansa, ang kasagarang edad sa dihang ang mga tawo magsugod sa paggamit og marijuana mao'y 16. Bisan tuod ang paggamit og marijuana nalangkit sa pipila ka kapeligrohan alang sa kabatan-onan, sama sa kalisod sa paghunahuna ug sa maayong pagbuhat sa eskuylahan, wala pa mapamatud-i nga ang paggamit og marijuana direktang nagpahinabo niining mga problemaha.

Salaod sa kabatan-onan

Sa napuloan-2010, nga mao ang panahon sa dihang daghang mga batan-on gikan sa Gen Z ang nagdako, ang pipila ka mga nasod sa Kasadpan nakakita'g pagkunhod sa mga salaod nga nabuhat sa kabatan-onan. Ang usa ka pagtuon nga nagsusi sa datos gikan tuig 2018 hangtod 2019 mipakita nga sa England ug Wales, ang gidaghanon sa mga batan-on taliwala sa edad nga napulo ug napulog-pito nga gihatagan og pasidaan o gisilotan tungod sa pagbuhat sa usa ka butang nga ilegal mikunhod sa 83% sa miaging napulo ka tuig. Dugang pa, ang gidaghanon sa mga batan-on nga misulod sa sistema sa katarongan sa unang higayon mikunhod sa 85%. Niadtong 2006, nadakpan sa mga awtoridad ang 3,000 ka batan-on sa England ug Wales tungod sa paglapas sa balaod; napulo ka tuig sa ulahi, ang gidaghanon mikunhod ngadto sa kubos sa 1,000. Sa Uropa, ang mga batan-on dili kaayo makig-away kaysa kaniadto. Gipakita sa usa ka pagtuon gikan sa Ostralya nga ang gidaghanon sa mga salaod nga nabuhat sa mga batan-on padayon nga mikunhod gikan niadtong 2010 hangtod 2019. Usa ka taho niadtong 2014 nag-ingon nga ang mga salaod nga nabuhat sa kabatan-onan nga nag-edad og 12 ngadto sa 17 mius-os sukad pa niadtong 2006, nga mao'y bahin sa mas dakong pagkunhod sukad sa kinapungkayan niadtong 1991. Taliwala sa tuig 2000 ug 2014, ang gidaghanon sa mga salaod nga nabuhat sa kabatan-onan mikunhod sa 42%, nga labaw pa sa pagkunhod sa tanang mga salaod sa 34%. Ang pagkunhod paspas nga nahitabo taliwala sa ulahing bahin sa napuloan-2000 ug tunga-tunga sa napuloan-2010. Tungod kay kini'y may usa ka dako nga pagkunhod sa pagpangawat sa mga butang nga ubos sa CAN$5,000 ug pagpanglungkab sa 51%. Ang kasagarang salaod nga nabuhat sa mga batan-on sa Kanada mao ang pagpangawat ug pagkapintas. Sa eskwelahan, ang kasagarang mga salaod mao ang pagbaton og cannabis, pagpasakit og tawo, ug paghulga sa usa ka tawo. Ang kabatan-onan nga nag-edad gikan sa tunga-tunga hangtod sa ulahing bahin sa pagkatin-edyer mas lagmit nga maakusahan sa mga salaod kaysa sa bisan unsang ubang pundok sa pangidaron sa maong nasod.

Ang pagtan-aw og pornograpiya

Usa ka taho gikan niadtong 2020 sa British Board of Film Classification (BBFC)—nga makuha lamang pinaagi sa pagpangayo niini tungod kay kini aduna'y dili maayo'ng mga hulagway—nagasugyot nga ang mga ginikanan wala magsulti sa tinuod o wala sila mahibalo nga ang ilahang mga anak nagatanaw og pornograpiya. Nakaplagan sa mga tigdukiduki nga tulo ka bahin sa mga ginikanan nga ilang gipangutana miingon nga wala sila maghunahuna nga ang ilahang mga anak nakakita niini. Sa samang higayon, ang kabatan-onan nag-anam og pornograpiya aron mahibal-an ang kasayuran mahitungod sa hilawas, ilabi na kon unsa ang buhaton sa panahon sa pakighilawas, tungod kay ang mga magtutudlo kasagaran maghisgot lamang mahitungod sa kontraseptibo. Labaw sa katunga sa kabatan-onan nga giinterbyu miingon nga nakatanaw sila'g pornograpiya, bisan kon ang tinuod nga kantidad lagmit nga mas dako tungod sa makauulaw nga kinaiya sa hilisgotan. Samtang ang mga ginikanan kasagarang maghunahuna nga ang mga batan-on nga nagtan-aw og pornograpiya naghimo niini alang sa kalipayan sa mga lalaki, ang mga surbey ug mga interbyu nagpakita nga ang mga babaye nagbuhat usab niini. Daghang mga batan-on ang nakakita'g pornograpiya sa usa ka websityo nga alang niini, apan nagkadaghan ang nakakita niini sa mga social media sama sa Snapchat ug WhatsApp. Nakadungog ang mga tigdukiduki gikan sa daghang mga tawo nga gikulbaan sila kon giunsa ang hitsura sa ilahang lawas ug kon unsa ang gipaabut sa ilahang lawas ug kon unsa ang gipaabut sa ilang posibleng mga kasosyo sa hilawas nga tungod kay sila nagtan-aw og pornograpiya sa usa ka websityo. Gihunahuna nga ang usa ka-ikatulo sa katawhan sa Britanya nagtan-aw og pornograpiya. Kining balita bahin sa wala magmalampuson nga pagsulay sa gamahanan sa Britanya nga kinahanglan kini nga kinahanglanon alang sa mga tawo nga aron pamatud-an ang ilahang edad sa wala pa sila makatan-aw sa pornograpiya sa Internet.