Baybayin: Karaan nga paagi sa pagsulat sa mga Pilipino

Kini nailhan sa Bisayas ingon nga badlit. Kani nga sistema sa pagsulat nga nahisakop sa Brahminhong pamilya gituohang gigamit sa panahon sa ika-14 nga gatosayng kolonyalisasyon sa Espanya sa Pilipinas hangtod sa ika-19 nga gatosay.

Ang katawagan nga baybayin gikan sa ugat-pulong nga baybay, Tinagalog sa panitik. Nagpasabot kini isip silabiko. Ang mga duol nga susamang sinulatan mao ang mga Hanunoo, Buhid, ang Tagbanwa.

Ang alibata usa sa mga dosenang alpabetong gikan sa mga pulo sa Habagatang-sidlakang Asya sama sa Sumatra, Java, ug Sulawesi nga naggikan sa Karaang Indya ug aduna say kinaiyang Sanskrit diin ang bisa'g unsang konsonante gilitok apil ang bawel a nga misunod niini — mga markang diyakritikal ang gigamit aron malitok ang ubang bawel.

Sa nahisgotang mga sinulat, ang alibata sa Pilipinas ang labing may ebidensya ug labing nadokumentaryo.

 

Ang sinulatan usa ka sistemang abugida nga migamit sa katingog-patingog nga kombinasyon. Matag titik, gisulat sa batakan niini nga porma, katingog nga magtapos sa katingog nga "A".

Aron sa paghimo og katingog nga nagtapos sa uban pang mga tingog nga patingog, usa ka timailhan ang ibutang sa ibabaw sa katingog (aron paghimo og "E" kun "I" nga tingog) kun ubos sa katingog (aron paghimo sa "O" kun "U" nga tingog).

Ang mga timailhan gitawag nga kudlit. Ang titik sa D kun R sanglit alopon man sa kasagaran nga mga pinulongan sa Pilipinas, diin ang D naa sa unahan, iwitan, una sa katingog kun sunod sa katingog nga dapit ug ang R sa mga dapit nga interbokaliko.

Sa kinaraan nga paagi hinuon, ang nag-inusarang katingog (ang mga katingog nga dili magtapos uban sa mga patingog) dili mamahimo, diin nga dili lang kini isulat ug ang mobasa ra ang modugang sa mga nawagtang nga katingog sa tibuok sulat.

Sa niining paagiha, hinuon, lisud gayod sa mga paring Katsila nga mihubad sa mga libro ngadto sa lumad nga pinulongan.Ang dagway sa kudlit "+" nga dagway sanglit Kristiyano man sila. Kini nga krus nga kudlit susama og buhat sa virama sa Devanagari nga sinulatan sa Indya. Sa Unicode ang kudlit gitawag nga Tagalog Sign Virama.

ba

be

bo

b

• Matang sa sinulatan:alpabetong silabiko nga diin ang matag katingog naay patingog nga /a/. Uban nga mga patingog butangan og tuldok sa ibabaw aron mahimong /e/ kun /i/ ug sa ubos kun /o/ kun /u/.
• Ang mga katingog aron mawala ang tingog butangan og kudlit nga + ubos sa katingog. Kani nga pamaagi gibuhat sa mga paring Katsila.
• Ang padulngan sa pagsulat wala ngadto sa tuo sa mga linyang pahigda.

 

Mga pananglitan

 

 

• Abakada

• Ang Baybayin by Paul MorrowArchived 2010-08-21 at the Wayback Machine
• Unicode Tagalog Range 1700-171F (in PDF)
• Yet another Baybayin chart Archived 2010-08-09 at the Wayback Machine
• Baybayin online translator
• Baybayin video tutorial Archived 2008-01-31 at the Wayback Machine
• Free custom Baybayin translations Archived 2008-11-20 at the Wayback Machine
• Alibata: Discovering Our Ancient Culture Archived 2008-03-10 at the Wayback Machine
• Tagalog