Ӏа — шеран заманах еаннах цхьаъ, гуьйренна а, бӀаьстенна а йукъахь.
Оцу шеран заманан коьрта хьесап — дукхаха йолчу Дуьнеан кӀошташкахь хӀоьттина лахара температура (Цельсин 0 градусал лахара), ло латта тӀе оьгу, лаьтта охьадуьллу.
Дуьнен тӀиера заманан хийцамаш боьзна бу планета Мелхан гуонаха шеран хьовзаран мурца а, орбитан экъане хьаьжна хьовзаран семан таӀарца а.
Астрономин Ӏа планетан тӀехь лаьтта Ӏай малх цӀа кхачарца бӀаьста де-буьйса нисдаллалц, аьлчи а Дуьненан Къилбаседа эхигехь 22 декабрера 21 март кхаччалц, Къилба эхигехь 22 июнера 21 сентябрь кхаччалц. Цхьацца шерашкахь (Дуьнен тӀехь) и астрономин моменташ йогӀу тайп-тайпанчу хенашкахь (гайтинчу де-буьйсан чохь).
Нохчийчохь Ӏа — Ӏаламехь уггар шийла хан ю. Маца юлу Ӏаьнан чилла. Муха хуур ду Ӏа доьлча? Халкъо олуш ду: «Малх цӀа кхаьчча Ӏа дулу». Иза нийса ду. Де уггар дацделла хан хуьлу иза. Цул тӀаьхьа догӀуш долу масех де кхин хийца ца луш лаьтта.
И денош дӀадевлча, де дахдала долало. Ӏаьнан уггаре а шийла цхьа мур хуьлу. Цунах чилла олу. Чилла юлу Ӏа доьлла ткъа де даьлча. Иза шовзткъа дийнахь-бусий лаьтта. Чиллахь гӀайба санна тӀе ло диллина, массо а геннаш лаьтта хӀуттуш букар дахна хуьлу диттийн, коьллийн. Ӏаьнан хьун, хьежа ца кӀордош, исбаьхьа хуьлу. ХӀаваъ цӀена, садеӀа атта хуьлу.
Рузман Ӏа лаьтта кхаа баттахь: Къилбаседа эхигехь иза — декабрь, январь, февраль, ткъа Къилбахь — июнь, июль, август.
Ӏийса пайхамар ﵇ варан а, керла шеран а Ӏиданийн ламасташкахь а, Русехь Святкаш олуш хилла церан деланийн динан аналогашкахь а, Ӏа доладалар малх цӀа кхачаре дихкина.
XVIII бӀешо кхаччалц Москохан пачхьалкхехь Ӏа лорура Ӏийса пайхамар, ӀалайхӀи салам, винчу денна (25 декабрь) тӀиера Дика кхайкхоран де (25 март) кхаччалц. ХӀора шеран заманахь лорура 91 де 7 минот ах минот.
This article uses material from the Wikipedia Нохчийн article Ӏа (шеран зама), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Чулацам лело мега CC BY-SA 4.0 лицензица (кхениг билгалйина йацахь). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Нохчийн (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.