Чартой
Чартой — нохчийн тайпанех цхьа тайпа, Нохчмахкахойн тукхаман йукъара.
Чокаев Катис дийцарехь Чартой тайпа цхьанне тукхум йукъа ца догӀу. Тайпанан векалийн яьхна ДНК-тесташ гойту уьш J2 а, R1b а гаплотобанера хилар.
| Къена тайпа | |
| Чартой | |
|---|---|
 | |
| Кхин цӀерш | Чертой |
| Этноиерархи | |
| Раса | Кавказан |
| Тукхам | нохчмахкахой |
| Йукъара хаамаш | |
| Мотт | нохчийн меттан нохчмахкахойн лер |
| Дин | • дин • ислам (суннизм) |
| Къам | нохчий |
| Таханлера дӀасакхалхар | |
 Росси: хууш дац Нохчийчоь: хууш дац ДегӀаста: хууш дац ГӀалгӀайчоь: хууш дац | |
| Хьалхалера дӀасакхалхар | |
| • шира. мохк Нохч-Мохк | |
 Медиафайлаш Викилармехь | |
Географи
Тайпанан йуьрт лору Чартой-йурт йа Чартали (Гуьржийчоь). Амма Нохчийчохь а йу меттигаш тайпанан цӀарах тера, масала, Нохч-КӀиелан къилбехьара кӀотар Чарода (саьлнаш) йа Нохч-КӀиелан йист Чарадойн овла.
1849 шеран гурралца Жалкх хин тӀехь лаьттина Чертойн эвла.
Дийцарехь, Гуьмсе йиллина XVII бӀешо долалуш акъарийн латташ тӀе Гуьмс-хин герга охьабаьхкинчу Чартойша.
Топонимаш
- Чарода - Нохч-КӀиелан къилбехьара кӀотар.
- Чарадойн овла - Нохч-КӀиелан йист.
- Чарадойн кешнаш ду Нохч-КӀиелан чохь.
- Нохч-КӀиелан къилба-малхбузехь лаьтта Чарад-корта.
- Нохчийн акъарийн тӀехь Мескар-Эвлан къилбаседехьа, Жалкхан аьтту бердаца бу Чартой-Барз.
- Ӏаларан къилбехьа, ХӀуо бассара Ӏинан кӀоштехь ду Чартойн кешнаш.
Схьабовлар
А.Д.Вагаповс а, Р.П.Ахмадовс а Чартойн тайпанан цӀе йаьлла лору ломан Гуьржийчоьнан Пшавиера топоним-ойконимах Чарталих. ЦӀеран билггала долу маьӀна ца даккхало. Хила тарло, дош кхолларан бух кхузахь Ча (че) — акхаро, -р, -та, -ли — нохчийн маттахь алсама йолу суффиксаш. Иштта суффикс -л гуьржийн маттахь а йу. Ча тотеман дийнат хилла хьалхарчу заманахь. Цигара схьа, ала мегар ду, Чартали — Чартойн тайпанан даймохк бу, ткъа кхин а гуьржийн фамилин Чарталишвилин а. Тамашийна ду цхьаьана Черточо, НГӀАССР Совет министровхь йолу Нохч-ГӀалгӀайн гуманитаран Ӏилманийн институтан хиллачу белхалочун Сиражуддин Чингисханович Эльмурзаевн дийцар, шен ворхӀалгӀачу ден цӀе Григорий а хилла, иза керста гуьржий а хилла бохуш долу.
А.Сулеймановн хетарехь Чарадой – этноним йу йуста мегаш йолу, ДегӀастанара чародойшца.
Талламхоша боху тайпанаш чIантий а, чартой а хьалха хӀинцалерачу къилбаседа ломан Гуьржийчохь йолчу ЧIантио а, Чартали а эвланашкахь баьхначу вайнахах бух болуш ду.
Дайшкара деана дийцаршкахь, тайпанаш Чертой, Ялхой, Бийтарой схьадевлла XVII бӀешарахь кхаа вешех – Ялхох, Битрох, Чертох. Церан дай а, уьш а баьхна Нажи-Йуьртан кӀоштарчу Гилнахь, ткъа кхин а хьалха баьхна Гуьржийчоьнан дозанашца.
Баржар
Тайпанан векалш беха меттигаш: Бена-Йурт, БердакӀел, Галне, Гуьмсе, Доьлаке, Къеди-Йурт, Илсхан-Йурт, Ишоре, Лаха Невре, Мескар-Эвла, Нойбера, Цоци-Эвла, ЧӀулга-Йурт, Шела, Ӏаларой-Эвла, Ӏелин-Йурт, кхин а.
Бекъабалар
Чартой бекъало некъешка: Аьстмар некьи, Гакин некъе (J2), Гойн некъе, Зокин некъе, Исмайлан некъе, Кешкарой, Суьнтаран некъе, ТӀалтӀин некъе, ЧӀугин некъе
ГӀарабевлла Чартой
- Ахтаханов, Руслан Абуевич (1953 шеран 14 мартехь — 2011 шеран 15 ноябрехь) — нохчийн поэт, Россин йаздархойн Союзан декъашхо, Боровик Артеман цӀарахчу премин лауреат, Современни гуманитарни академин проректор.
- Кишиева Хеда - Кунта-Хьаьжа Кишиевн нана, Дадагов ХӀибин йоӀ хилла, зийарат ду Эртанахь (Хьаьжи юрт) Веданан кӀоштахь.
- Мамакаев, Ӏаьрби Шамсуддинович (1918–1958) — нохчийн йаздархо. Вина Теркан кӀоштан Лаха-Неврехь. Дуьххьара байташ зорба тоьхна 1934 шарахь. 1940 шарахь арайаьлла дуьххьарлера сборник поэтан – «Теркан тулгӀенаш». МамакаевгӀеран схьадовлар Гильнера ду, Сунтар-некъех бу уьш, дукхах болу Сунтар некъе беха Гуьмсеь а, Лаха-Неврехь а.
- Мациев Ахьмат — нохчийн Ӏилманча, хьехархо, нохчийн йозан бухбиллинчарах цхьаъ, 50 сов Ӏилманийн белхан автор, Филологин Ӏилманийн кандидат.
- Мичиган Эски — 1851 шарахь дуьйна имам Шемалан Мичиган гуонан наиб. Схьавалар Теркйисттера ду. Цигара кхелхина Нойбера. 1857 шеран июлехь каравахна паччахьан бӀаьччаллийна. Ваха БоргӀане охьахаийна, дӀавоьллина БӀачи-Йуртахь.
- ХӀовка — 1824-1825 шерашкахь Нохчийчоьнан имам, цӀера Гермчигара хилла.
- Хасханов, Руслан Самадович — художник.
- Чартойн Сунтар — император Александр Ӏ-чун гӀарулера эпсар.
- Эльмурзаев, Сераждин Чингисханович (1911-1974) — филолог а, историк а, ворхӀ том йолчу «Нохчийн фольклоран» автор.
- Мичиган ЭскиМичиган Эски
-
Мамакаев Ӏаьрби -
Ахтаханов Руслан -
Хасханов Руслан
.jpg)
Билгалдахарш
Литература
- Головлёв А. А. Очерки о Чечне (природа, население, новейшая история) : моногр. / Рецензент С. А. Прокопенко. — Ульяновск : Вектор-С, 2007. — 296 с. — 100 экз. — ББК 84-Ч. — УДК 911.2.551.4: 914.706(G). — ISBN 978-5-91308-014-1.
 | ХӀара Нохчийчоьх лаьцна чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана. |
 | ХӀара чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана. ХӀара дехар ду, хьай аьтту балахь хийца йоза билгала долучуьнца. |
This article uses material from the Wikipedia Нохчийн article Чартой, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Чулацам лело мега CC BY-SA 4.0 лицензица (кхениг билгалйина йацахь). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Нохчийн (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.