Кавказ — Евразера географин регион, дукха берг ламанан мохк, лаьтта Малхбузен-Европин аренан къилбехьа, Европин а, Азин а дозанехь, дӀалоцу Российн, Гуьржийчоьнан, Азербайджанан, Эрмалойчоьнан а, цхьа могӀа къобалъянза а, цхьаццамма къобалйина а пачхьалкхийн мехкаша.
Малхбузехьа Ӏаьржа хӀорд бу, малхбалехьа – Каспий-хӀорд.
Кавказ | |
Йолу меттиг | Еврази. Шена чохь ю Къилбаседа Кавказ а, Къилба Кавказ |
---|---|
Майда | 400 000 км² гергга |
Пачхьалкхаш | Азербайджан Гуьржийчоь Росси Эрмалойчоь Къобалъянза а, цхьаццамма къобалйина а пачхьалкхаш: Абхази Ломан Карабах Къилба ХӀирийчоь |
Дин | Керстанаш — 17 миллион стаг (57 %). Бусулбанаш — 13 миллион стаг (43 %). |
Кавказан къилбаседан доза ду ГӀуман-Манычан чутаӀенца, Азов-хӀордаца, Керчан хидоькъенца.
Кавказан къилба доза ду ССРС хилла пачхьалкхан дозанца (хӀинца Азербайджанан а, Гуьржийчоьнан а, Эрмалойчоьнан а Туркойчоьнца а, Иранца а долу къилбан дозанаш). Ялх Чоьхьара Кавказан а, ткъа кхин а РФ Къилбаседа-Кавказан а, Къилбан а федералан гуонийн ерриг майда ю 356 482 км².
Историн-географин а, экономикин а агӀора, Кавказ йоькъу Къилбаседа Кавказе а, Къилба Кавказе а. Къилбаседа Кавказан йукъайогӀу Хьалхара Кавказ, Йоккха Кавказан къилбаседа басе, алсама хидоькъу даккъашца (малхбалехь — Самур эрк тӀекхаччалц), ткъа кхин а Коьрта Кавказан дукъан къилба-малхбузен басе цуьнан къилбаседа-малхбузен йисттера декъехь, ламастаца, Кавказан ӀаьржахӀордан бердйист (Российн ӀаьржахӀордан бердйист Псоу эрк тӀекхаччалц), фактаца (Коьрта Кавказан дукъца) и субрегион Чоьхьара Кавказехь йолушехь, иштта Абхази а лору.
ХӀинцалера политикин географин гарца (политикин-административан декъадалар), Кавказан мохк бекъна Российна — Къилбаседа Кавказ а, кӀеззиг, Чоьхьара Кавказ а Самур эркан аьтту бердаца (Кавказ лаьтта Российн къилбехахь (къилба-малхбузехь)), ткъа кхин а Азербайджанна, Гуьржийчоьнна, Эрмалойчоьнна. Туркойчоьно бух боцуш ца лору шен малхбален регионаш Кавказан йукъара.
«Кавказ» (желт.-шира. Καύκασος) цӀе дуьххьара хаало ширажелтойн авторшкахь Эсхилан (вайн эрал VI—V бӀешо хьалха) «ДӀатоьхна Пхьарматехь» а, Геродотехь (вайн эрал V бӀешо хьалха) а. Географан Страбонан тешаллийца (Эратосфенан хьажоргаш а йолуш (вайн эрал III бӀешо хьалха)), меттигера бахархоша олура Кавказах Каспи, цуо гойту и цӀе кхечу махкара яьлла хилар Καύκασος.
Дош Καύκασος схьадалар кхеташ дац, лингвисташна йукъахь муьлхха а цхьа этимологи яло цхьаалла а йац.
Шира-желт. Καύκασος, Отто Шрадеран а, Неринг Альфонсан а хетарехь уьйр йолуш ду готийн hauhs — «лекха», лит. kaũkas — «чуьппалг, бог», лит. kaukarà — «гу, бохь». Цуьнца цхьаьна советийн лингвиста В. А. Никоновс билгалдоккхура, Шрадеран а, Неринган а этимологин делила дац. Кхеташ дац муьлхачу маттара схьаяьлла Καύκασος цӀе, муьлхачу дош хӀоттаран гӀирсашца иза кхоьллина.
Кхин а кӀезиг тешам болуш ю Альбер Йорис ван Виндекенса кховдийна этимологи, цуо хьалаюьгура ороним Καύκασος, Бруттиера гӀала Κόκυνθος, ткъа иштта пеласг. κόκκυς• λόφος и.-е. *gug-, цунах схьадаьлла лит. gugà, лит. gaögaras — «бохь». Иштта лит. gaögarasца дустар даладо Альберт Джозеф Карнойс.
Британин лингвисто Рум Эдриана кховдийна этимологи пеласг. *kau- — «лам». Цуьнца цхьаьна Э. Рума ца кхетадо орониман шолгӀа дакъанах дерг.
Желтойн юхьхьанцара терминан интерпретацин баланаш масийттаза хьовсийра Ӏилманчаш ломан скифийн ширачу латинин цӀеран кепе лат. Сrouсаsim (аккузатив). Солина тешалла дина йолу варианташ йоцу Кеп:Lang-lat2 кеп (номинатив), Маркварт Йозефа кхетайо шира.-иран. (скифийн) *χrohu — «ша», käsi — «къега», аьлча а — *χrohu-käsi — «Къега ша».
Кречмер Паула, тӀетевжина латыш. kruvesis — «шахьахар» а, Кеп:Lang-goh — «ша», дуста оронимца желт.-шира. κρύος — «шо», вукха агӀора шира-хӀинд. kā́çatē — «къега, серло ло» шира-хӀинд. kāç — «къега, гуш хила», тӀаккха Кречмеран маьӀна хуьлу «ша лепар». Цул оьшуш ду А. И. Соболевскийн авест. kahrkāsa дустар — «куьйра».
Кавказан лаьмнаш ду Европехь уггаре лекха лаьмнаш: Эльбрус (5642 м), Дыштау (5203 м), Коштан-тау (5151 м), Джанги (Джангитау) (5085 м), Шхара(5068 м), Казбек (5047 м), Тебул-Лам (Тебулос-Мта) (4512 м).
This article uses material from the Wikipedia Нохчийн article Кавказ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Чулацам лело мега CC BY-SA 4.0 лицензица (кхениг билгалйина йацахь). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Нохчийн (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.