Түмһэн

Түмһэн (ᠲᠥᠮᠦᠰᠦ) гү, али хартаабха гээшэ хүнэһэнэй ногооной нэгэ түрэл болон олон наһата ургамал юм.

Хүнүүд эдидэг түмһэниинь түмһэнэй ургамалай газарай хүрьһэн доро ургадаг түмһэн үндэһэн юм. Энэ голдуу боро гү, али ягаабтар хальһатай, доторхи хэһэгынь сагаан, шара үнгэтэй байна. Түмһэн Андын нюрганай, Перу гэһэн үндэрлиг, һэрюун газарһаа гаралтай. Хүн түрэлхитэн 7000 жэлэй үмэнэһөө хүнэһэндэ хэрэглэхээр тарижа ургуулжа байгаа. 1500 оной үедэ Урда Америкэдэ ерэһэн европынхид бусахадаа түмһые абажа ябан Европодо дэлгэрүүлһэн байна. Хүнүүдэй үргэн хэрэглээнэй хүнэһэнэй ногоон болохо хүрэтэр 200 жэл зарсуулһан байна. 1780 онһоо Ирландын фермернүүд түмһые үржэл шэмэ муутай хүрьһэндэшье һайн ургадаг ушарһаа таряалха болобо. Түмһые шанаха, шараха зэргээр болгожо эдинэ.

Түмһэн
Түмһэн
Биологиин классификаци
Аймаг: Ургамал
Хубаалга: Сэсэгтэ ургамал
Анги: Magnoliopsida
Дэд анги: Asteridae
Баг: Solanales
Обог: Solanaceae
Түрэл: Solanum
Зүйл: S. tuberosum
Латин нэршэл
Solanum tuberosum
Карл Линней

Түрэлнүүд

Маша олон сортын түмһэ байдагшье үндэһэн дүрбэн түрэлдэ хубаагдадаг байна. Эндэ:

  • хүнэһэнэй,
  • техникын,
  • үрын,
  • бүхы шэглэлэй.

Эдэһээ эгээн түгээмэл хэрэглэдэг хүнэһэнэй зорюулалтатай бөөрэнхы хэлбэритэй түмһэн. Энэ сортын түмһэнэй 12 – 16 хуби крахмал гү, али сардуул, С витаминиие агуулдаг. Харин техникын зорюулалтатай түмһэнэй крахмал харисангы ехэ 18 хубиһаа дээшэ агууламжатай байдаг юм.

Хүнэһэнэй зорюулалта бүхы түмһэниинь хүнэй бэедэ онсогой ажа холбогдолтой. Шуһанай даралта бууруулха, ходоодоной шарха үрэбсэл, гэдэһэнэй хүшэлтэ, түлэгдэлэй шарха болон арһанай намар буюу экземые эмшэлхэдэ уламжалалта арадай эмнэлгэдэ үргэн хэрэглэжэ ерэһэн. Энэһээ гадна хартаабха бөөрэнхы хапууста, шара луубанһаа хоёрһоо гурбадахи үлүү калори шанартай байдаг юм.

Таряалга

НҮБ-ын Хүнэһэн Хүдөө Ажахын Байгууллага (FAO)-ын мэдэгдэлээр 2011 онд таряалһан ниитэ түмһэнэй хэмжээ 315 сая тонно байна.

Түмһэнэй үйлэдбэрилгэ (сая метрын тонно)
Эхэ һорболжо: НҮБ-ын Хүнэһэн Хүдөө Ажахын Байгууллага
Орон 2011
Түмһэн  БНХАУ 88.4
Түмһэн  Энэдхэг 42.3
Түмһэн  Орос 32.7
Түмһэн  Украина 24.2
Түмһэн  Америкын Нэгэдэһэн Улас 19.4
Түмһэн  Германи 11.8
Түмһэн  Польшо 8.2
Түмһэн  Бангладеш 8.3
Түмһэн  Франци 8.0
Түмһэн  Беларусь 7.7

Зүүлтэ

Ном зохёол

  • Всё о лекарственных растениях на ваших грядках / Под ред. Раделова С. Ю.. — СПб: ООО «СЗКЭО», 2010. — С. 25—28. — 224 с. — ISBN 978-5-9603-0124-4
  • Мамонов Е. В. Сортовой каталог. Овощные культуры. — Москва: ЭКСМО-ПРЕСС, Лик Пресс, 2001. с. 430—486

Tags:

Түмһэн ТүрэлнүүдТүмһэн ТаряалгаТүмһэн ЗүүлтэТүмһэн Ном зохёолТүмһэнАндаЕвропоИрландПеруУргамалУрда АмерикэХүнэһэнэй ногоон

🔥 Trending searches on Wiki Буряад:

Гүржи хэлэнИнуитуудКуритибаТэнгэриин зүйдэлУралигФинландНаранай аймагХальмагуудАраб хэлэн5 һарын 27Англиин I ЕлизаветаПольшо хэлэнIPhoneКаталони7 һарын 256 һарын 13ЛуубанМаврикиКрым хахад аралРумыниУолт ДиснейФранциин хубисхал2021 онНигериШвециЛатвиЛогарифм3 һарын 29Исаак НьютонБразилМиисгэйХубаЛюксембургМанжын гүрэнАнтуан де Сент-ЭкзюпериТокиоСүмын зэбсэгТбилисиЛос-АнджелесИлья РепинОктав МирбоНил АрмстронгИспанишууд3 һарын 5ЛитиМифологи4 һарын 2АНУ5 һарын 12019 он7 һарын 1Урда КаролинаКаспиин тэнгис3 һарын 275 һарын 20ТаджикистанГели🡆 More