Сиракузын Архимед эртэнэй Грекын агуу тоогой ухаанша (математик), бүдэс зүйшэ (физик), инженер, одон орон һудлааша (астроном), зохёон бүтээгшэ байгаа.
Хэдыгээр тэрэнэй амидаралай талаар бага зүйл мэдэгдэжээ байгаашье тэрээр хамагай томо эрдэмтэдын нэгэ юм. Нэмэжэ хэлэхэд механика болон геометриин һалбарида шухала нээлтэнүүдые хэһэн болоод өөрын саг үеһөө түрүүлһэн машинануудые зохёон бүтээжэ байһан юм. Эртэнэй Римэй түүхэшэд Архимедые хүшэтэй ехээр һайхашаажа байһан харагдадаг болоод тэрэнэй амидарал бүтээлтэй холбогдохо хэдэ хэдэн намтар туурибалые бэшэжэ үлдээһэн Дундада зуунай үеые дабан гаршье хэдэн хубинь сэргэн мандалын үеын эрдэмтэдэд шухала нүлөө үзүүлжэ байһан юм. Архимед боло юртэмсэ дахинай мэдэдэг болоһон гүн ухаан (философи) теоремуудые гаргаһан агуу тоогой ухаанша юм. Үүгээрээ тэрээр бүхэ саг үеын туршадаха агуу тоогой ухааншад түүхэндэ нэрээ үлдээһэн.
Архимед | |
Αρχιμήδης | |
Ажал үйлэ: | тоогой ухаанша, бүдэс зүйшэ, инженер |
---|---|
Түрэһэн үдэр: | |
Түрэһэн газар: | Сиракуз |
Эрхэтэнэй харьяалал: | Сиракузы[d] |
Наһа бараһан үдэр: | |
Наһа бараһан газар: | Сиракуз |
Архимед МЭҮ 287 онд Сицилиин Сиракуз гэдэг далайн боомто хотодо түрөө. Византын Грек һудлаашье, түүхэшэ Джон Тезисын бэшэһэнээр тэрээр 75 жэл амидараа. тэрэнэй эсэгэнь одон орон һудлааша Фидиас гэдэг хүн байгаа. Плутархын бэшэһэнээр Архимед Сиракузын захирагша II Херон хаанай хамаатан байһан байна. Архимедын намтарые тэрэнэй найз Греклит нарын тодорхой бэшэһэн байһан болобошье тус бүтээлын зарим хэһэг устажа үгы болоо. Иимһээ тэрээр гэрэлэжэ байһан гү, хүүхэдтэй байһан гү гэдэг асуудал тодорхойгүй байгаа юм. Архимед хүүхэд наһаа Египетын Александри хотодо болобоһорол эзэмшэжэ үнгэрөөһэн байна. Архимедын математикын бүтээлүүдын зарим Александриин номой санай эрхэлэгшэ байһан Иратосфенусдэ зорюулһан захидал хэлбэрээр бэшэгдэһэн байдаг.
Архимед МЭҮ 212 ондо Пуник хоёрдугаар дайнда Римэй генерал Маркус Клаудус Марселисын ударидалаган дооро Римэй сэрэгүүд Сиракузые 2 жэл бүһэлэн байжа эзлэн абаха үедэ тэрээр ами үрэгдэһэн юм. Үүнэй талаар түүнтэй нэгэн саг үедэ амидарша байһан эрдэмтэн Плутарх
хотые эзлэхэ үедэ Архимед өөрын математикын диаграммын талаар бодоһоор байһан болоод нэгэн Римэй сэрэг ерэжэ түүниие генерал Марселистай уулзахые тушаахад өөрын хэжэ байгаа ажалаа дуусгаха хэрэгтэй гэжэ хэлээд тэрэ сэрэгтэ алагдаһан. |
гэбэ.
Энэ түүхээр бол Архимед математикын багаж зөөжэ байһан болоод энэнь маша шухала зүйл байһан гэжэ бодоһоной уламһаа түүниие алаһан гэбэ. Архимедын үхэл генерал Марселисые маша ехэ уурлуулһан байна. Архимедын һүүлшын үгэнь "минии сагирагнуудые бүү эбэдэ" гэжэ хэлэһэн байдаг. Латин хэлээр "Noli turbare circulos meos" гэһэн үгэ.
Архимедын бунханд тэрэнэй хамагай хайртай геометриин дүрһэ болохо үндэр болон диаметриинь тэнсүү цилиндрта багтаһан бүмбэрсэг байһан. Архимедиинь цилиндрын гадаргын талбай болон эзлэхүүний 2/3 нь бүмбэлгын гадаргай талбай болон эзлэхүүний 2/3-тай тэнсүү гэдэгые баталһан. МЭҮ 75 ондо гү, али тэрэнэй үхэһэнэй дараа 173 жэлын дараа Римэй уран илтэгэгшэ Цицерон Сиракуз дахи бут һөөгэндэ дарагдаһан тэрэнэй бунхандань ошоһон байдаг. Цицерон бунханиие сэбэрлэжэ, зарим нэгэн гар бэшмэлые уншажа болохоор хэмжээндэ шулуун дээрэ һиилэжэ һэреэгээһэн байдаг. Сериакусын бүслэлтийн талаар Архимедыг үхсэнээс 70 жилийн дараа Полипус Плутарх, Ливая нарын эхые һорболжые үндэһэлэн бэшэһэн байдаг. Тэрэ хотые хамгаалахын тулда Архимедын бүтээһэн дайнай машинуудые ихэд анхааран үзэнхэй.
Тэрэ зүбхэн онолой механик, гидростатик дээрэ ажаллажа байһан тэдыгүй өөрын механикиин теоремые һудлаха арга гэһэн бүтээлдээ математикиин шэнэ теоремые нээхиин тулда механикиин ололтуудые ашиглажа болохые харуулһан.
Энэхүү шураг доодо түбшэнэй уһаниие дээшэ гаргажа ирдэг механик багаж байһан. Энэхүү багажые зарим эрдэмтэд Архимедын үеэһэ үмэнэ бүрэ МЭҮ 7-р зуунда Ассириин хаан Сеннахериб ашиглажа байһан гэжэ үзэдэг. Энэ шурагые алхам 1 фут оршом болоод нэгэ таладаа уһаниие зүһэхэ 8 эжэл хэмжээнэй шүднүүдтэй болоод эргэхэ хүдэлгөөнөөр уһаниие битүү хоолойдо оруулан зөөбэрлэхэ байдалаар дээшэ гаргаха шадалтай тухайн үедээ түгэһэ бүтээл байлаа. Гэхэдээ энэ шураг татаха хүшэнэй улмаһаа уһаниие асар үндэртэ гаргажа шададаггүй байнхэй.
Римэйхид Газар дундын тэнгистэ хүширхэгжын гаршье ерэжэ өөрын газар нютагые үргэдхэхэ дайн тулалдаан, эзэлэн түримхэйлэлые хэжэ эхилһэн. Тэдэ газар дээрэ ганса бэшэ, уһан дээрэ хиналтаа тогтоожо өөрын худалдаанай боомтонуудые байгуулхые зорижо байба. Тэрэ үедэ тархай бутархай, хүгжэлын хубида сул дорой, зэрлиг обог аймагууд ганса бэшэ, эртэнэй хүгжэлтэй Грекшүүд хүрэтэр һайтар зохёон байгуулагдаһан сахилга бататай хүширхэг Римэй армиин үмэнэ газар дээршэ уһан дээршэ эһэргүүсэхэ боломжогүйгээ мэдэн үгэ дуугүй буужа үгшье байлаа. Харин Сиракуз хото боло тэдэниие эсэргүүсэн хотоо хамгаалан тулалдаһан юм. Эндэ алдарта Архимед амидарша байлаа. Тэрэ асар олон ониһон техник, дайнай зорюулалтатай түхөөрэмжүүдэдээ найдажа байһан юм. Тэрэ шатааха толи, шулуун дүүгүүр, модон һабар зэргэ бусад олон дайһанай хүлэг онгосуудад хохирол учруулахуйс хүшэтэй техник түхөөрэмжые зохёон бүтээһэн.
тэрэнэй шатааха толинь нарны сасрагуудые бусаан ойлгохдоо нэгэ сэг дээрэ суглуулаха томо диаметр бүхы хүнхэр толи байба. тус толиной тусламжтай үдэрэй сагта дайһанай хүлэг онгосые шатаадаг байнхэй. Энэ толи хэрэм рүү добтлохоор ерэһэн дайһанай онгосые нэн даруй үнһэ болгожо шадана. Энэ байдалаар Римэй хүширхэг армиин эрэлхэг жанжин Марселлиюс наһатай үбгэнэй физикиин хуулие ашиглан хэһэн түхөөрэмжые ялажа шадахгүй байлаа. тус тулалдаанаар "Мэдлэг бол хүч" гэһэн гайхамшигтэ афоризмые баталһан юм. Харин шүнын сагта добтолбол уһан дооро байрлуулһан шулуун дүүгүүрээр онгосые хэмхэ сохижо, уһан дооро байрлуулһан ониһон дэгээгээр дээгүүр ябажа үнгэрһэн онгосые дэгээдэн уһанда жибүүлжэ байһан.
1900 ондо Грекын Антикериэгын эрэг оршомһоо нэгэн жэбһэн хүлэг онгосые илрүүлһэн. Тус хүлэг онгосо МЭҮ 1-р зуунда Грекын Роадус аралһаа гарһан байнхэй. Энэ ашаа тээбэрлэлтын хүлэг онгосон дотор набшин тамхинай хэмжээтэй маша нариин ониһон хүрдэнэй систем байһан. тус багажые Реалийн их сургуулийн эрдэмтэн Дерик Де Солло Праис һудлан үзэж Антикуитагиин механизм гэжэ нэрлэһэн ба энэ багаж нь тэнгэриин эрхэсын байрлалые заадае багаж болохые нотолһон. Дээрэхэ багаж нь оршон үеын механик саг шиг болобосронгуй болоод тэрэ үеын металл механизмуудын дэбшилтэт байдалые харуулһан.
This article uses material from the Wikipedia Буряад article Архимед, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Хэрбэеэ ондоо юумэнэй заагдаагүй һаа, CC BY-SA 4.0 зүбшөөрэлөөр удхыень хаража болохоор. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Буряад (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.