Šarplaninac

Koristi se za čuvanje stada ovaca na planinskim pašnjacima od predatora, kao i službeni pas čuvar. Registrovan je u FCI 1939. godine pod rednim brojem #041. .

 

Njegovo porijeklo i genetski centar nalazi se na Šar-planini i široj okolini gdje je tradicionalno štitio i čuvao stada šarske pramenke od vukova i mrkih medvjeda. Smatra se da je u prošlosti na centralni dio Balkanskog poluostrva dospeo tokom brojnih migracija stočarskog stanovništva iz Male Azije i Kavkaza gdje ima i danas puno srodnih pasa. Stanovnici stočari iz Sredačke, Sirinićke i Goranske župe tokom ljetnih mjeseci udruživali su svoja stada i izvodili na više planinske pašnjake, dok su kao čuvare, zavisno od brojnosti stada, vodili sa sobom od 5 pa do čak 20 Šarplaninaca. Vukovi su vrijemenom razvili taktiku tako što su se izdvajali iz čopora jedan ili dva vuka kako bi odvukli pse čuvare, dok je ostatak čopora predvođen alfa mužjakom napadao stado. U takvim okolnostima, najbolji psi čuvari su bili oni koji se nisu odvajali od stada i koji su slušali samo komande pastira. Prvi put je prikazan na kinološkoj izložbi u Ljubljani 1926. godine. Po ugledu na druge armije u svijetu u jugoslavenskim oružanim snagama javila se potreba za službenim psom. Nakon selekcije među brojnim ovčarskim psima u Jugoslaviji šarplaninac je uvršten u uži izbor. Prvi put se u vojsci koristio kao službeni pas 1928. godine a daljim radom ocijenjeno da se radi o perspektivnom psu. To je jedna od prvih registrovanih rasa psa u svijetu. Registrovan je u FCI 1939. godine pod službenim imenom "Ilirski ovčar" i rednim brojem #041. Postojali su tip A i tip B ilirskog ovčara.

 

 

 

 

Posle Drugog svjetskog rata vršena su poređenja oba tipa nakon čega su evidentirane razlike kao što je između ostalog razlika u visini. Viši tip je dolazio sa Šar-planine, a niži, je poticao sa Kraških visoravni. Tokom 1950-ih, Jugoslavenski kinološki savez preporučio je Međunarodnom kinološkom savezu da razlikuje ove dva tipa psa kao dve odvojene rase. Od 1957. godine Šarplaninski ovčar dobija novo službeno ime "Jugoslavenski ovčar-Šarplaninac", a 1969. godine Kraški ovčar je registrovan kao posebna rasa. Od tada, dva tipa "Ilirskog ovčara" razvijaju se nezavisno jedan od drugog. Jugoslavenski ovčari korišćeni su u Jugoslavenskoj narodnoj armiji kao službeni psi. Vojni centri za obuku pasa i vodiča pasa dali su veliki doprinos u popularizaciji, očuvanju i razvoju rase. Dugo vrijemena je zabranjivan izvoz šarplaninca iz Jugoslavije. Prvi put je ovaj ovčar prodat u inostranstvo 1970. godine. Danas se ovi psi mogu naći u SAD, Francuskoj, Kanadi i itd. Najzastupljeniji su u zemljama bivše Jugoslavije. Sadašnji standard Šarplaninca je odobren od strane FCI-a 1970. godine, a veliki doprinis standardizaciji dao je prof. dr Slobodan Pavlović iz Jugoslavenskog kinološkog saveza. Postoje 8 tipova Jugoslavenskog ovčara, i to: Murdž, Karabaš, Merdžan, Tigrast, Medov, Zelenduh, Zlatan i Karaman.

 

Jedan možda od najzanimljivijih tipova jugoslavenskog ovčara je Zlatan, koji je najkrupniji i najviši, gdje se visina grebena kod mužjaka kreće od 90 do 100 cm. Ubedljivo je najgori pas čuvar, potpuno je miroljubiv, neagresivan prema psima i ljudima, dok djecu obožava. Dlaka mu je duga, zlatno žute do bakarne boje bez tamne maske na glavi, a rep u afektu gotovo da i ne podiže. Smatra se da Zlatan u prošlosti nije služio kao ovčar već da ima "aristokratsko" porijeklo. Grci tvrde da je to dvorski pas Aleksandra Velikog, a Srbi da se nalazio na dvoru cara Dušana, dok Albanci vele da potiče sa dvora Skenderbega. U svakom slučaju, dok rasprava traje, Zlatan na početku 21. vijeka spada u ugrožene vrste i nalazi se pred izumiranjem.

Šarplaninac je velik, snažan i robustan pas. Posjeduje obilno krzno koje je sačinjeno od dva sloja, a boja najčešće varira u nijansama sive, iako su i druge boje dozvoljene (npr. bijela, boja meda itd). Uši su trouglaste i naliježu uz glavu. Rep je mišićav i savija se u vrhu. Prosječna visina je 54–58 cm za ženke i 56–62 cm za mužjake, a prosječna težina 30–40 kg za ženke i 35–45 kg za mužjake. Izuzetan je čuvar što je dio njegovog instinkta. Ovaj pas je lojalan porodici u kojoj živi, nepovjerljiv je prema strancima. Vijekovima je korišten kao zaštitnik stada.

• Od 1993. godine na reversu kovanice od 1 makedonskog denara nalazi se lik šarplaninca.

• Tornjak