Keriom

Keriom
	Lantanom – Keriom – Prazeodimiom
; Ce; Th	Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	58
Rummad kimiek	Lantanidoù
Strollad	Lantanidoù
Trovezh	6
Bloc'h	f
Tolz atomek	140,116
Aozadur elektronek
	[Xe] 4f1 5d1 6s2; Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 19, 9, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+4, + 3, +2, +1; Oksidenn vazennek skañv
Tredanleiegezh	1,12 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 534,403 kJ/mol; 2 : 1 046,865 kJ/mol; 3 : 1 948,809 kJ/mol; 4 : 3 546,605 kJ/mol; 5 : 6 324,60 kJ/mol; 6 : 7 487,256 kJ/mol
Skin atomek	242 pm
Skin kenamsav	184 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	6,711 g/cm3
Teuzverk	799 °C
Bervverk	3 443 °C
Tredanharzusted	828 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn

Un elfenn gimiek eo ar c'heriom ; Ce eo e arouez kimiek, 58 e niver atomek ha 140,116 e dolz atomek.

Istor

Div wezh e 1803, e daou lec'h pell an eil diouzh egile, e c'hoarvezas dizoloadenn an elfenn 58 : e Bastnäs (Sveden) gant ar gimiourien svedat Jöns Jakob Berzelius ha Wilhelm Hisinger, hag e Berlin gant ar c'himiour prusian Martin Heinrich Klaproth. Oksidenn an elfenn 58 eo a voe hiniennekaet e gwirionez, a voe anvet ceria kent bezañ anvet cerium hervez ar gorrblanedenn 1 Keres a oa bet dizoloet e 1801 hag anvet hervez Keres, doueez roman ar gounezerezh.
E dibenn ar bloavezhioù 1830 e teuas ar c'himiour svedat all Carl Gustaf Mosander a-benn da hiniennekaat keriom en e stumm glan.

Kenderc'hadur

Er c'hailhoù allanit (Ca,Ce,La,Y)₂(Al,Fe)₃(SiO₄)₃(OH), bastnäsit (Ce,La,Y)CO₃F, monazit (Ce,La,Th,Nd,Y)PO₄ pergen e kaver douaroù rouez, n'int ket ken rouez-se : war-dro 32 g anezho a gaver dre gilogramm e krestenenn an Douar.
N'eus ket kalz mengleuzioù doaroù rouez er bed koulskoude. E Stadoù-Unanet Amerika hag e Sina e kaver ar muiañ a vastnäsit ; monazit a gaver er Stadoù-Unanet hag e Sina ivez, koulz hag en Aostralia, Brazil, India, Malaysia, Sri Lanka, Suafrika ha Thailand. Lec'hioù all zo da vezañ dizoloet c'hoazh, gant kailhoù apatit, cherallit, eudyalit, loparit ha fosforit. Un andon all eo an dileizhennoù uraniom bet arveret er greanterezh ur wezh dija.

Perzhioù

Ur metal liv an argant gwenn, blot, govelius hag orjalennus eo ar c'heriom.

Kimiek

Aes eo oksidañ ar c'heriom en aer ; lonket e vez skinoù uslimestra ar gouloù gant oksidennoù ar c'heriom.
E 150 °C e tev ar c'heriom da reiñ oksidenn keriom(IV) :

Ce + O₂ → CeO₂

Dazgwerediñ gorrek e ra Ce gant dour yen, ha buan gant dour zomm da reiñ hidroksidenn keriom :

2 Ce [k] + 6 H₂O [d] → 2 Ce(OH)₃ [dz] + 3 H₂ [g]

Gant an holl halogenoù e tazgwered ar c'heriom ivez :

2 Ce (k) + 3 F₂ (g) → 2 CeF₃ (k) [gwenn]

2 Ce (k) + 3 Cl₂ (g) → 2 CeCl₃ (k) [gwenn]

2 Ce (k) + 3 Br₂ (g) → 2 CeBr₃ (k) [gwenn]

2 Ce (k) + 3 I₂ (g) → 2 CeI₃ (k) [melen]

Izotopoù

Eus Ce-123 betek Ce-152 ez astenn skalfad izotopoù ar c'heriom.
Pevar izotop stabil a gaver en natur : ¹³⁶Ce, ¹³⁸Ce, ¹⁴⁰Ce (an hini paotañ) ha ¹⁴²Ce.
Skinizotopoù zo bet kavet ivez, 26 anezho, an hini stabilañ o vezañ Ce-144 gant un hanter-vuhez a 284,893 devezh ; eus ar skiriad derc'hanel e teu ¹⁴⁴Ce, a voe arveret da sevel kefluskerioù nukleel evit ar c'harr-nij Convair X-6 bet studiet evit aerlu Stadoù-Unanet Amerika etre 1946 ha 1961 hep bezañ savet biskoazh.

Izotopoù stabilañ ar c'heriom
Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanad
¹³⁴Ce	kevanaozet	3,16 devezh	¹³⁴La
¹³⁶Ce	0,185	> 3,8 x 10¹⁶ bloavezh	¹³⁶Ba
¹³⁸Ce	0,251	> 1,5 x 10¹⁴ bloavezh	¹³⁸Ba
¹³⁹Ce	kevanaozet	137,640 devezh	¹³⁹La
¹⁴⁰Ce	88,450	Stabil, 82 neutron
¹⁴¹Ce	kevanaozet	32,501 devezh	¹⁴¹Pr
¹⁴²Ce	11,114	> 5 x 10¹⁶ bloavezh	¹⁴²Nd dre skinoù β
¹⁴²Ce	11,114	> 5 x 10¹⁶ bloavezh	¹³⁸Ba dre skinoù α
¹⁴⁴Ce	kevanaozet	284,893 devezh	¹⁴⁴Pr

Arver

CeO₂ a implijer da lenkrañ ferennoù an ardivinkoù luc'honiel. Evit fardañ gwer e vez arveret ivez, evit e zislivañ hag e lakaat da herzel ouzh ar skinoù uslimestra ; melen eo CeO₂, setu e vez implijet kevret gant TeO₂ da reiñ ul liv melen-aour d'ar gwer.

Evel al lantanom e veze implijet keriom en e stumm CeO₂ da fardañ envezioù-kannded (anvet "envezioù Welsbach" ivez).

Ce₂O₃ a implijer e korzennoù-moged-treluskañ ar c'hirri-tan ; e trelosk ar c'hirri diesel en e lakaer ivez, evit bihanaat ar c'hementad a CO a vez bannet en aer gant ar c'hirri-tan.

Evel trelusker c'hoazh ez implijer Ce₂O₃ e greanterezh an eoul-maen, hag evit fardañ fornioù emnaetaat.

Ur meskaj CeO₂-Ce₂O₃ a vez arveret da genderc'hañ hidrogen.
Dre ma chom CeO₂ stabil er gouloù en e lakaer e skrammoù gwer ar binvioù-skinwel hag er c'hleuzeurioù kendreluc'h.
Keriom a lakaer en dir a-benn e galetaat, er potin a-benn ma vije govelius, en aluminiom a-benn herzel ouzh an daskrign, er c'hendeuzadoù magneziom (kevret gant zirkoniom) a-benn moanaat o greunennegezh ha gallout o moullañ e stummoù kemplezh.
Kevret gant lantanom ha lantanidoù all ez implijer keriom da fardañ mischmetal evit "maen-tan" an dirennoù.

Notennoù

Daveennoù

American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de France (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012

Kimiezh \| Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford

This article uses material from the Wikipedia Brezhoneg article Keriom, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Danvez a c'haller implijout dindan CC BY-SA 4.0 nemet ha notet e vefe ar c'hontrol. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Brezhoneg (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.