Фе́нікс (грэч.
Φοῖνιξ, перс.: ققنوس, лац.: phoenix; магчыма ад грэч. φοίνιξ, «пурпурны, барвяны») — міфалагічная птушка, якая валодае здольнасцю спальваць сябе, а затым адраджацца. Вядомая ў міфалогіях розных культур, часта звязваецца з сонечным культам. Лічылася, што фенікс мае знешні выгляд, падобны на арла з ярка-чырвоным або залаціста-чырвоным апярэннем. Прадбачачы смерць, спальвае сябе ва ўласным гняздзе, а з попелу з’яўляецца птушаня. Па іншых версіях міфа, з попелу адраджаецца сам Фенікс. Звычайна лічылася, што Фенікс — адзіная, унікальная асобіна свайго віду. У метафарычным тлумачэнні фенікс — сімвал вечнага абнаўлення, неўміручасці.
Фенікс | |
---|---|
грэч. φοῖνιξ | |
У іншых культурах | хол[d] і fenghuang[d] |
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Першае пісьмовае згадванне міфа пра Фенікса сустракаецца ў Герадота (V стагоддзе да н. э.). Ён паведамляе, што гэта птушка з Аравіі, жыве 500 гадоў разам са сваім бацькам, а калі той памірае, прылятае ў храм бога Сонца ў егіпецкім горадзе Геліопалі і там хавае цела аднаго з бацькоў. Аб самаспаленні Фенікса і далейшым адраджэнні Герадот не згадвае, а сам міф характарызуе як непраўдападобны. Тацыт таксама лічыць легенду ў цэлым выдумкай, аднак піша, што ў консульства Паўла Фабія і Луцыя Вітэлія (каля 35 года н. э.) у Егіпце бачылі прылёт Фенікса. У пераказванні Тацыта Фенікс раз у 500 гадоў нараджае птушаня, пасля чаго памірае. Легенда згадваецца і іншымі антычнымі аўтарамі, большасць якіх ужо ўключае ў выклад акт самаспалення Фенікса.
Паводле Плінія, Фенікс жыве «платонаў», або «вялікі год» (Пліній, «Натуральная гісторыя», Х, 2), час, за якое Сонца, Месяц і пяць планет вяртаюцца ў першапачатковае становішча (25 920 гадоў). Клаўдзіян (канец IV ст. н. э.) ужо апісвае ў вершах несмяротную птушку, якая адраджаецца з попелу, спадчынніцу самой сябе і сведку многіх стагоддзяў.
У хрысціянскім свеце фенікс азначае трыумф вечнага жыцця, уваскрашэнне, веру, сталасць; гэта сімвал Хрыста. У раннім хрысціянстве Фенікс пастаянна сустракаецца на пахавальных плітах: тут яго значэнне — перамога над смерцю, уваскрашэнне з мёртвых. На Русі ў Фенікса былі аналагі: Жар-птушка і Фініст.
У іўдзейскай кабале ёсць некаторыя тлумачэння падзей, якія адбыліся ў Ган Эдэн (Райскім Садзе), дзе гаворыцца, што Хава (Ева) накарміла плёнам ад Дрэва спазнанняў дабра і зла мужа Адама і ўсіх жывёл і птушак і звяроў. Не паддалася спакусе толькі птушка Фенікс, якая захавала пасля з-за гэтага сваю адносную неўміручасць. Гэтая птушка жыве вечна, праз кожныя тысячу гадоў згараючы ў полымі, якое выходзіць з яе гнязда, і зноў адраджаецца з попелу. Тут жа згадваецца і аб гіганцкай птушцы Зіз, якая адным сваім крылом здольная закрыць усе сонца. Абедзве гэтыя птушкі, паводле паданняў, былі насельнікамі Ган Эдэна (Райскага Саду) у часы знаходжання там Адама і Евы (Хавы).
Існуе і іншае паданне аб несмяротнай птушцы. Падчас 12-месячнага знаходжання праведнага Ноя ў Каўчэгу падчас патопу ён карміў жывёл, якія там знаходзіліся. З усіх насельнікаў каўчэга толькі фенікс ляжаў, сціпла прыкарнуўшы ў кутку, і на пытанне Ноя: «Чаго ты не патрабуеш сабе ежы?» — адказваў: «— Я бачыў, як шмат у цябе клопатаў з іншымі, і не адважыўся турбаваць цябе.» — Крануты гэтымі словамі, Ной сказаў: «—Ты пашкадаваў маёй працы, спачуваючы маім засмучэнням. Ды пашле табе Усявышні жыццё вечнае!»
Варта адзначыць, што разам з феніксам дадзеная птушка ў некаторых месцах згадваецца як «Холь» — назва фенікса на іўрыце — «Афхоль» (עופחול) (з іўрыту — «оф» עוף — «птушка» і «холь» חול- пясок, пыл, попел) і Аршына.
У геральдыцы фенікса заўсёды малююць такім, што падымаецца з полымя; як Лізавета I, так і Марыя, каралева шатландцаў, выбралі фенікса ў якасці сваёй эмблемы.
Фенікс (міфалогія) на Вікісховішчы |
This article uses material from the Wikipedia Беларуская article Фенікс (міфалогія), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Матэрыял даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначана іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.