วงศ์หนู

วงศ์หนู ช่วงเวลาที่มีชีวิตอยู่: ไมโอซีนตอนต้น-ปัจจุบัน
หนูหริ่งบ้าน (Mus musculus) ซึ่งเป็นหนูชนิดหนึ่งที่พบได้ในบ้านเรือนมนุษย์
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Mammalia
อันดับ:	Rodentia
วงศ์ใหญ่:	Muroidea
วงศ์:	Muridae Illiger, 1811
วงศ์ย่อย
Deomyinae Gerbillinae Lophiomyinae Leimacomyinae Murinae

นับเป็นสัตว์ที่มนุษย์รู้จักกันเป็นอย่างดี และนับเป็นวงศ์ของสัตว์ฟันแทะที่มีความหลากหลายและจำนวนสมาชิกมากที่สุดด้วย ด้วยมีจำนวนสมาชิกมากกว่า 700 ชนิด ตั้งแต่อาร์กติกเซอร์เคิลจนถึงปลายสุดของทวีปอเมริกาใต้ โดยยังแบ่งออกเป็นวงศ์ย่อยได้อีก 5 วงศ์ (ดูในตาราง)

หนู เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็กมีขนาดโดยเฉลี่ยตั้งแต่ 4.5-8 เซนติเมตร (รวมทั้งหาง) ในหนูหริ่งจิ๋วแอฟริกา (Mus minutoides) ที่พบในแอฟริกา จนถึง 40 เซนติเมตร ในหนูเมฆหางเรียวยักษ์ใต้ (Phloeomys cumingi) ที่พบในฟิลิปปินส์

หนู มีลักษณะเด่น คือ มีฟันแทะคู่หน้าที่แหลมยาวและแหลมคมทั้งบนและล่าง 2 คู่ มีหางเรียวยาว มีขนปกคลุมลำตัวส่วนมากจะเป็นสีน้ำตาล ด้านท้องสีขาว โดยทั่วไปที่ส่วนหางจะไม่มีขน ฟันของหนูจำเป็นต้องกัดแทะอยู่เสมอ ไม่เช่นนั้นจะงอกยาวออกมาคับหรือทะลุปาก เพราะงอกออกมาเฉลี่ยปีละ 5 นิ้ว ทำให้ไม่สามารถกินอาหาร และทำให้ตายได้ ซึ่งฟันของหนูสามารถเขียนเป็นสูตรได้ว่า ${\displaystyle {\tfrac {1.0.0.1-3}{1.0.0.1-3}}}$ 

ดังนั้นหนูจึงเป็นสัตว์ที่มักชอบกัดแทะอยู่เสมอ ยังความเดือดร้อนมาสู่มนุษย์อยู่เสมอ ๆ หนูเป็นสัตว์ที่มีระบบเผาพลาญพลังงานหรือแมตาบอลิซึมเร็วมาก หัวใจของหนูวันหนึ่งเต้นได้เร็วมาก ถึงขนาดเมื่อเทียบกับหัวใจของช้างจะเท่ากับหัวใจของช้างเต้นถึง 70 ปี หนูจึงเป็นสัตว์ที่มีตื่นตัว ว่องไวตลอดเวลา หนูจะกินอาหารแทบทุกชั่วโมง โดยวันหนึ่ง หนูสามารถกินอาหารได้มากถึงร้อยละ 40 ของน้ำหนักตัว เทียบเท่ากับมนุษย์กินซีเรียลมากถึงวันละ 80 กล่อง หนูเมื่อไปถึงที่ไหนมักจะถ่ายฉี่ไว้ ซึ่งเป็นการปล่อยฟีโรโมนของหนู รวมถึงการทิ้งมูลไว้ด้วย

หนู เป็นสัตว์ที่ปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อมต่าง ๆ ได้เป็นอย่างดี กินอาหารได้หลากหลายประเภท แต่จะชอบอาหารประเภท เมล็ดพืชมากที่สุด ดังนั้นจึงมักพบหนูได้แทบทุกพื้นที่ ไม่ว่าจะเป็นในป่าดิบ, ทะเลทราย, พื้นที่ชุ่มน้ำ, พื้นที่เกษตรกรรม ตลอดจนบ้านเรือนของมนุษย์ หนูในบ้านเรือนของมนุษย์เมื่อเทียบกับหนูในแหล่งธรรมชาติแล้ว มีความเป็นอยู่ที่ปลอดภัยกว่ามาก โดยหนูที่ในพื้นที่ธรรมชาติ เช่น ทุ่งนา หรือพื้นที่เกษตรกรรม จะมีใบหูและดวงตาใหญ่กว่าหนูตามแหล่งธรรมชาติ รวมทั้งมีขนาดหางที่ยาวกว่า และสีขนที่เข้มกว่าด้วย

ในพื้นที่เขตหนาว ก่อนถึงฤดูหนาวหนูจะกักตุนอาหารไว้เพื่อรอถึงเวลา ซึ่งอาจจะถึงติดลบ 10 องศาเซนติเกรด สภาพอากาศในช่วงนี้จะสาหัสมาก แต่หากถ้ายังไม่มีผลใด ๆ ต่อการอาศัยอยู่ของหนูในโพรงดินก็ไม่เป็นไร หนูบางตัวอาจโผล่ขึ้นมาเพื่อหาอาหารเพิ่ม ซึ่งเสี่ยงมากต่อการแข็งตาย

หนูเป็นสัตว์ที่ถือว่าอยู่ในช่วงต้น ๆ ของห่วงโซ่อาหาร ด้วยการเป็นสัตว์ที่มีขนาดเล็ก จึงมักตกเป็นอาหารของสัตว์ขนาดใหญ่กว่าเสมอ ๆ มีสัตว์หลายชนิดที่กินหนูเป็นอาหาร เช่น แมว, งู, นกเค้าแมว, หมาจิ้งจอก แม้กระทั่งผึ้งบางชนิด ที่ไม่ได้กินหนูเป็นอาหาร แต่ก็มีอันตรายต่อหนูที่อาศัยอยู่ในรูด้วย ซึ่งหนูก็ได้ทดแทนด้วยการเป็นสัตว์ที่มีอัตราการเจริญเติบโตและแพร่พันธุ์ได้เร็วมาก หนูตัวผู้จะได้ยินเสียงหนูตัวเมียจากเสียงร้อง "จี๊ด ๆ" ที่มีความถี่สูงมาก โดยในบางชนิด เช่น หนูบ้าน (Rattus norvegicus) หรือหนูท้องขาว (R. rattus) สามารถแพร่พันธุ์ออกลูกเมื่ออายุได้เพียง 3-5 เดือน ตั้งท้องนานราว 21-22 วัน โดยสามารถมีลูกติด ๆ กันได้หลายครอก เฉลี่ยปีนึงอาจจะมีลูกได้มากถึง 8 ครอก ครอกหนึ่งประมาณ 5-6 ตัว ลูกหนูเมื่อแรกเกิด ตาจะยังไม่ลืมและยังไม่มีขนปกคลุมลำตัว อีกทั้งยังเป็นพาหะนำโรคร้ายอีกหลายโรคมาสู่มนุษย์ เช่น โรคฉี่หนู, กาฬโรค, ภูมิแพ้, เยื่อหุ้มสมองอักเสบ, ไขสันหลังอักเสบ เป็นต้น โดยเฉพาะกาฬโรคเคยมีการแพร่ระบาดอย่างรุนแรงมาแล้วในทวีปยุโรปในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 17

ในวัฒนธรรม หนูยังมีความผูกพันกับมนุษย์มาเป็นเวลายาวนาน ในหลายวัฒนธรรม หลายเชื้อชาติ หลายความเชื่อ ตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ มีการค้นพบโครงกระดูกหนูอยู่เคียงข้างกับโครงกระดูกมนุษย์ยุคก่อนประวัติศาสตร์ ชาวจีนในสมัยโบราณเชื่อว่า วันที่ 3 ของวันปีใหม่ เป็นวันที่หนูจะแต่งงานกัน ชาวจีนจะไม่นอนดึกจนเกินไป และจะโปรยเมล็ดข้าวและเกลือลงบนพื้นเพื่อเป็นอาหารของหนูด้วย ชาวฮินดูมีเทพเจ้าองค์หนึ่งที่เป็นเทพระดับสูง คือ พระพิฆเนศ ที่มีส่วนเศียรเป็นช้าง และได้ทรงหนูเป็นพาหนะ ดังนั้นชาวฮินดูจึงถือว่าหนูเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ หรือในนิทานพื้นบ้านของชาวเยอรมันเรื่อง Pied Piper of Hamelin

ในทางโหราศาสตร์ หนูเป็นสัญลักษณ์ของปีนักษัตรปีที่ 1 ที่เรียกว่า "ปีชวด" และเป็นพยัญชนะไทยลำดับที่ 25 คือ "น.หนู" จัดเป็นอักษรเสียงต่ำ ในทางภาษาไทยยังเป็นคำวิเศษณ์หมายถึงสิ่งที่มีขนาดเล็กหรือใช้เรียกเด็กตัวเล็ก ๆ ด้วยความเอ็นดูด้วย

ในวัฒนธรรมร่วมสมัย หนูก็ถูกอ้างอิงถึงหลายประการ เช่น เป็นตัวการ์ตูนที่มีเสียงชื่ออย่างมากของวอลต์ ดีสนีย์ คือ มิกกี้ เมาส์ และยังอ้างอิงถึงในภาพยนตร์การ์ตูนหลายต่อหลายเรื่อง อาทิ The Rescuers ในปี ค.ศ. 1977 เป็นต้น