Спіс Часціц: спіс артыкулаў у адным з праектаў Вікімедыя

Элементарная часціца — гэта часціца без унутранай структуры, г. зн. не змяшчае іншых часціц. Элементарныя часціцы — фундаментальныя аб'екты квантавай тэорыі поля. Яны могуць быць класіфікаваны па спіну: ферміёны маюць напаўцэлы спін, а базоны — цэлы спін.

Стандартная мадэль

Стандартная мадэль фізікі элементарных часціц — тэорыя, якая апісвае ўласцівасці і ўзаемадзеянні элементарных часціц. Усе часціцы, што прадказваюцца Стандартнай мадэллю, за выняткам гіпатэтычных, былі эксперыментальна выяўлены. Усяго мадэль апісвае 61 часціцу.

Ферміёны

Ферміёны маюць паўцэлы спін; для ўсіх вядомых элементарных ферміёнаў ён роўны ½. Кожны ферміён мае сваю ўласную антычасціцу. Ферміёны з'яўляюцца базавымі цаглінкамі ўсёй матэрыі. Яны класіфікуюцца па сваім удзеле ў моцным узаемадзеянні. Згодна Стандартнай мадэлі, існуе 12 водараў элементарных ферміёнаў: шэсць кваркаў і шэсць лептонаў.

• Кваркі маюць каляровы зарад і бяруць удзел у моцным узаемадзеянні. Іх антычасціцы завуцца антыкваркамі. Існуе шэсць водараў кваркаў (па 2 у кожным пакаленні):

Пакаленне		Кваркі з зарадам (+2⁄3)e				Кваркі з зарадам (−1⁄3)e
		Назва/ водар кварка/ антыкварка	Сімвал кварка/ антыкварка	Маса (МэВ)		Назва/ водар кварка/ антыкварка	Сімвал кварка/ антыкварка	Маса (МэВ)
1		u-кварк (up-кварк) / анты-u-кварк	${\displaystyle u/\,{\overline {u}}}$	ад 1,5 да 3		d-кварк (down-кварк) / анты-d-кварк	${\displaystyle d/\,{\overline {d}}}$	4,79±0,07
2		c-кварк (charm-кварк) / анты-c-кварк	${\displaystyle c/\,{\overline {c}}}$	1250 ± 90		s-кварк (strange-кварк) / анты-s-кварк	${\displaystyle s/\,{\overline {s}}}$	95 ± 25
3		t-кварк (top-кварк) / анты-t-кварк	${\displaystyle t/\,{\overline {t}}}$	174 200 ± 3300		b-кварк (bottom-кварк) / анты-b-кварк	${\displaystyle b/\,{\overline {b}}}$	4200 ± 70

Ва ўсіх кваркаў ёсць таксама электрычны зарад, кратны ¹⁄₃ элементарнага зарада. У кожным пакаленні адзін кварк мае электрычны зарад +²⁄₃ (гэта u-, c- і t-кваркі) і адзін — зарад -¹⁄₃ (d-, s- і b-кваркі); у антыкваркаў зарады процілеглыя па знаку. Апроч моцнага і электрамагнітнага ўзаемадзеяння, кваркі бяруць удзел у слабым узаемадзеянні.

• Лептоны не бяруць удзел у моцным узаемадзеянні. Іх антычасціцы — антылептоны (антычасціца электрона завецца пазітрон па гістарычных прычынах). Існуюць лептоны шасці водараў:

Пакаленне		Зараджаны лептон / антычасціца					Нейтрына / антынейтрыно
		Назва	Сімвал	Электрычны зарад (e)	Маса (МэВ)		Назва	Сімвал	Электрычны зарад (e)	Маса (МэВ)
1		Электрон / Пазітрон	${\displaystyle e^{-}\,/\,e^{+}}$	−1 / +1	0,511		Электроннае нейтрына / Электроннае антынейтрына	${\displaystyle \nu _{e}\,/\,{\overline {\nu }}_{e}}$	0	< 0,0000022
2		Мюон	${\displaystyle \mu ^{-}\,/\,\mu ^{+}}$	−1 / +1	105,66		Мюоннае нейтрына / Мюоннае антынейтрына	${\displaystyle \nu _{\mu }\,/\,{\overline {\nu }}_{\mu }}$	0	< 0,17
3		Тау-лептон	${\displaystyle \tau ^{-}\,/\,\tau ^{+}}$	−1 / +1	1776,99		Тау-нейтрына / тау-антынейтрыно	${\displaystyle \nu _{\tau }\,/\,{\overline {\nu }}_{\tau }}$	0	< 15,5

Масы нейтрына ≠0 (гэта пацвярджаецца існаваннем нейтрынных асцыляцый), але гэтак малыя, што не былі вымераны непасрэдна на 2016 год.

Базоны

Базоны маюць цэлалікавыя спіны. Фундаментальныя сілы прыроды пераносяцца калібравальнымі базонамі, а маса, паводле тэорыі, ствараецца базонамі Хігса. Паводле Стандартнай мадэлі, элементарнымі базонамі з'яўляюцца наступныя часціцы:

Базон Хігса, ці хігсон. У механізме Хігса Стандартнай мадэлі масіўны хігсаўскі базон ствараецца з-за спантаннага парушэння сіметрыі поля Хігса. Уласцівыя элементарным часціцам масы (у прыватнасці, вялікія масы W^±- і Z⁰-базонаў) могуць быць растлумачаны іх узаемадзеяннямі з гэтым полем. Многія фізікі чакаюць адкрыцця базона Хігса на Вялікім адронным калайдары (англ.: Large Hadron Collider, LHC) — паскаральніку зараджаных часціц, які пабудаваны ў CERN і запушчаны ў верасні 2008 года. Звесткі пра знаходжанне часціцы, падобнай на базон Хігса, ужо былі абнародаваны, аднак, у наш час ідзе праверка дадзеных і вызначэнне ўласцівасцей знойдзенай часціцы.

Гіпатэтычныя часціцы

Суперсіметрычныя тэорыі, што пашыраюць Стандартную мадэль, прадказваюць існаванне новых часціц (суперсіметрычных партнёраў часціц Стандартнай мадэлі), але ніводная з іх не была эксперыментальна пацверджана (на чэрвень 2009 года).

• Нейтраліна  (руск.) (бел. (спін — ½) — суперпазіцыя  (руск.) (бел. суперпартнёраў некалькіх нейтральных часціц Стандартнай мадэлі. Гэта вядучы кандыдат на асноўны складнік цёмнай матэрыі. Партнёры зараджаных (англ.: charged) базонаў завуцца чарджына  (руск.) (бел. (англ.: chargino).
• Фаціна  (англ.) (бел. (спін — ½) — суперпартнёр фатона.
• Гравіціна  (англ.) (бел. (спін — ³⁄₂) — суперпартнёр гравітона ў тэорыях супергравітацыі.
• Слептоны  (руск.) (бел. і Скваркі  (руск.) (бел. (спін — 0) — суперсіметрычныя партнёры ферміёнаў Стандартнай мадэлі. С-топ кварк (Stop) (суперпартнёр top-кварка) меркавана павінен мець адносна маленькую масу, у звязку з гэтым яго пошукі вядуцца асабліва актыўна.
• Сямейства гейджына  (англ.) (бел., суперпартнёраў калібравальных базонаў (глюіна  (англ.) (бел. — суперпартнёр глюёна, ві́на — суперпартнёр W-базона, бі́на — суперпартнёр калібравальнага базона, што адпавядае слабому гіперзараду, зі́на — суперпартнёр Z-базона).
• Хігсіна  (англ.) (бел. — суперпартнёр базона Хігса.

Крыніцы