Псіхалогія

Аб’ядноўвае ў сабе гуманітарны і прыродазнаўчы падыходы.

Псіхалогія
Прадмет вывучэння	чалавечыя паводзіны[d], псіхічны стан[d], psychism[d], Псіхіка, Q12145458? і psychological traits[d]
Мадэльны элемент	раздзел псіхалогіі[d], псіхалагічная тэрміналогія[d] і psychological methodology[d]
Stack Exchange site URL	psychology.stackexchange.com
Процілегла	pseudopsychology[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Уключае ў сябе фундаментальную псіхалогію, якая выяўляе факты, механізмы і законы псіхічнай дзейнасці, прыкладную псіхалогію, якая вывучае, з апорай на дадзеныя фундаментальнай псіхалогіі, псіхічныя з’явы ў натуральных умовах, і практычную псіхалогію, якая займаецца ўжываннем псіхалагічных ведаў на практыцы.

Існуе шмат напрамкаў псіхалогіі:

1. Кагнітыўная псіхалогія
2. Узроставая псіхалогія
3. Сацыяльная псіхалогія
4. Псіхалогія мастацтва
5. Псіхалогія спорту
6. Педагагічная псіхалогія
7. Псіхалогія рэкламы
8. Псіхалогія палітыкі
9. Індывідуальная псіхалогія

і іншыя.

Прадмет псіхалогіі разумеецца розна на працягу гісторыі і з пазіцыі розных напрамкаў псіхалогіі.

• Душа (усе даследчыкі да пачатку XVIII стагоддзя)
• З’явы свядомасці (англійская эмпірычная асацыянісцкая псіхалогія — Дэвід Гартлі, Джон Сцюарт Міль, Аляксандр Бэн, Герберт Спенсер)
• Непасрэдны вопыт суб’екта (структуралізм — Вільгельм Вунт)
• Прыстасоўвальнасць (функцыяналізм — Уільям Джэймс)
• Паходжанне псіхічных дзейнасцей (псіхафізіялогія — Іван Міхайлавіч Сечанаў)
• Паводзіны (біхейвіярызм — Джон Уотсан)
• Несвядомае (псіхааналіз — Зігмунд Фрэйд)
• Працэсы перапрацоўкі інфармацыі і вынікі гэтых працэсаў (гештальт-псіхалогія — Макс Вертхеймер)
• Асабісты вопыт чалавека (гуманістычная псіхалогія — Абрахам Маслау, Карл Роджэрс, Віктар Франкл, Рола Мэй)

Аб’ект псіхалогіі — гэта сукупнасць розных носьбітаў псіхічных з’яў, асноўнымі з якіх з’яўляюцца паводзіны, дзейнасць, узаемаадносіны людзей у вялікіх і малых сацыяльных групах.

• навучыцца разумець сутнасць псіхічных з’яў;
• навучыцца кіраваць імі;
• выкарыстоўваць атрыманыя веды для павышэння эфектыўнасці розных галін практыкі;
• быць тэарэтычнай асновай практыкі псіхалагічнай службы.

• метады збору інфармацыі (назіранне, вывучэнне вынікаў дзейнасці, вывучэнне дакументаў, метад апытання, метад тэстаў, эксперымент, біяграфічны метад);
• метады апрацоўкі дадзеных (статыстычны аналіз, іншыя матэматычныя метады);
• метады псіхалагічнага ўздзеяння (дыскусія, трэнінг, які фарміруе эксперымент, перакананне, выкліканне, рэлаксацыя і іншыя).

Сучасная псіхалогія ўяўляе сабой шматгаліновую навуку. Галіны псіхалогіі з’яўляюцца адносна самастойнымі краінамі, якія развіваюцца напрамкамі. Іх умоўна падзяляюць на фундаментальныя (агульныя) і прыкладныя (спецыяльныя).

Фундаментальныя галіны псіхалогіі маюць агульнае значэнне ў вывучэнні псіхічных з’яў. Гэта базіс, які аб’ядноўвае ўсе галіны псіхалогіі, а таксама служыць асновай іх развіцця. Фундаментальныя галіны, як правіла, называюць тэрмінам «агульная псіхалогія». Асноўнымі паняццямі, якія разглядае агульная псіхалогія, з’яўляюцца: пазнавальныя працэсы (адчуванні, успрыманне, увага, прадстаўленне, памяць, уяўленне, мысленне, гаворка, эмоцыі, воля), псіхічныя ўласцівасці (здольнасці, матывацыя, тэмперамент, характар) і псіхічныя станы. Узнікненне агульнай псіхалогіі ў якасці фундаментальнай галіны звязваюць з імем С. Л. Рубінштэйна, які стварыў у 1942 годзе фундаментальную працу «Асновы агульнай псіхалогіі».

Прыкладнымі называюць галіны псіхалогіі, якія маюць практычнае значэнне. У лік такіх галін уваходзяць, напрыклад, педагагічная псіхалогія, псіхалогія развіцця, дыферэнцыяльная псіхалогія, сацыяльная псіхалогія, клінічная псіхалогія, юрыдычная псіхалогія, псіхалогія спорту і многія іншыя.

Становішча псіхалогіі звязана з двума разнапланавымі традыцыямі. Першая ўяўляе сабой яе імкненне стаць прыродазнаўчых дысцыплінай, другая — імкненне заняць месца жыццёвай псіхалогіі. Як паказваюць В. В. Петухоў і В. В. Столін, абедзве мэты прынцыпова недасяжныя. У параўнанні з жыццёвай псіхалогіяй навуковая ўяўляе сабой спецыяльную дысцыпліну са сваім паняційным і метадалагічным апаратам для вывучэння псіхічнай жыцця. Разам з гэтым псіхалогія мае асаблівасці, звязаныя з тым фактам, што аб’ект яе вывучэння здольны да ўнутранага адлюстравання сваіх станаў. Навуковая і жыццёвая псіхалогія захоўваюць прынцыповыя адрозненні, але пры гэтым узаемазвязаны адзін з адным.

Псіхалогія мае сувязь як з натуральнымі, так і з гуманітарнымі навукамі. Сувязь псіхалогіі з натуральнымі навукамі мае ў сваёй аснове біялагічную прыроду чалавека. Аднак асаблівасць чалавека ў тым, што ён з’яўляецца сацыяльнай істотай, псіхічныя з’явы якой шмат у чым сацыяльна абумоўлены. Па гэтай прычыне псіхалогію прынята адносіць да гуманітарных навук. Адметнай асаблівасцю псіхалогіі з’яўляецца зліццё аб’екта і суб’екта пазнання.

Узаемасувязь псіхалогіі і сучасных навук

Пытанні псіхалогіі доўгі час разглядаліся ў рамках філасофіі. Толькі ў сярэдзіне XIX стагоддзя псіхалогія стала самастойнай навукай. Але адлучыўшыся ад філасофіі, яна працягвае захоўваць цесную сувязь з ёй. У цяперашні час існуюць навуковыя праблемы, якія вывучаюцца як псіхалогіяй, так і філасофіяй. Да ліку такіх праблем адносяцца паняцці асобаснага сэнсу, мэты жыцця, светапогляд, палітычныя погляды, маральныя каштоўнасці і іншае. Псіхалогія выкарыстоўвае эксперыментальныя метады для праверкі гіпотэз. Аднак ёсць пытанні, якія немагчыма вырашыць эксперыментальным шляхам. У такіх выпадках псіхолагі могуць звяртацца да філасофіі. Да ліку філасофска-псіхалагічных праблем ставяцца праблемы сутнасці і паходжання чалавечага свядомасці, прыроды вышэйшых формаў чалавечага мыслення, уплыў грамадства на асобу і асобу на грамадства.

А. Г. Маклакоў паказвае, што, хоць доўгі час філасофія падзялялася на матэрыялістычную і ідэалістычную, зараз намецілася збліжэнне гэтых плыней філасофіі, і можна казаць пра аднолькавую значнасць для псіхалогіі абодвух кірункаў. Матэрыялістычная філасофія з’яўляецца асноўнай пры разглядзе праблем дзейнасці і паходжання вышэйшых псіхічных функцый. Ідэалістычная філасофія, на думку Маклакова, ставіць такія праблемы як адказнасць, сумленне, сэнс жыцця, духоўнасць. Маклакоў адзначае, што выкарыстанне ў псіхалогіі абодвух кірункаў (матэрыялістычнага і ідэалістычнага) «найбольш поўна адлюстроўвае дваістую сутнасць чалавека, яго біясацыяльную прыроду».

На думку А. Г. Маклакова, да ліку праблем, якія можна вырашыць толькі пры супрацоўніцтве псіхолагаў і філосафаў, адносяцца праблемы эпістэмалогіі. Некаторыя тэорыі псіхалогіі маюць псіхолага-філасофскі характар, як, напрыклад, тэарэтычныя працы неафрэйдыстаў. Да прыкладу, працы Эрыха Фрома выкарыстоўваюцца ў псіхалогіі, сацыялогіі і філасофіі.

Псіхалогія цесна звязана з грамадскімі навукамі. Яна мае шмат агульнага з сацыялогіяй. Сацыялогія запазычвае з сацыяльнай псіхалогіі метады вывучэння асобы і чалавечых узаемаадносін. Псіхалогія шырока выкарыстоўвае такія метады збору навуковай інфармацыі як апытанне і анкетаванне, якія традыцыйна лічацца сацыялагічнымі. Існуюць розныя канцэпцыі, якія псіхалогія і сацыялогія пераймаюць адна ў адной. Мноства праблем, такія як нацыянальная псіхалогія, псіхалогія палітыкі, праблемы сацыялізацыі і сацыяльных установак псіхолагі і сацыёлагі вырашаюць сумесна.

Важныя для псіхалогіі таксама такія грамадскія навукі як педагогіка і гісторыя. Прыкладам сінтэзу гісторыі і псіхалогіі з’яўляецца тэорыя культурна-гістарычнага развіцця вышэйшых псіхічных формаў Л. С. Выгоцкага. Выкарыстанне ў псіхалогіі гістарычнага метаду заключаецца ў вывучэнні філа- і антагенетычнага развіцця псіхічных з’яў ад элементарных да складаных форм. У аснове збліжэння гісторыі і псіхалогіі ляжыць канцэпцыя аб тым, што сучасны чалавек з’яўляецца прадуктам развіцця чалавецтва.

Псіхалогія цесна звязана з медыцынскімі і біялагічнымі навукамі. Выкарыстанне ў псіхалогіі дасягненняў гэтых навук заснавана на тым, што большасць псіхічных з’яў і псіхічных працэсаў фізіялагічна абумоўленыя. Вядомыя факты ўзаемнага ўплыву псіхічнага і саматычнага адзін на аднаго. Псіхічны стан аказвае ўплыў на фізіялагічны. Асаблівасці псіхікі могуць спрыяць развіццю пэўных захворванняў. Зваротная сувязь складаецца ў тым, што хранічныя захворванні ўплываюць на псіхічны стан.

Псіхалогія актыўна ўзаемадзейнічае з вялікім лікам навук і галін навуковых ведаў. Гэта ўзаемадзеянне выяўляецца, перш за ўсё, у стварэнні галін псіхалогіі, якія з’яўляюцца сумежнымі, прыкладнымі галінамі навуковых ведаў, даследуюць заканамернасці аб’ектыўнай рэчаіснасці з пазіцыі прадмета псіхалогіі. Напрыклад, сувязь псіхалогіі з антрапалогіяй усталёўваецца дзякуючы існаванню такой фундаментальнай галіны псіхалогіі, як псіхалогія асобы; сувязь псіхалогіі з псіхіятрыяй выяўляецца ў існаванні такіх галін, як патапсіхалогія, клінічная псіхалогія, псіхасаматыка, псіхалогія анамальнага развіцця; сувязь з нейрабіялогіяй, анатоміяй і фізіялогіяй цэнтральнай нервовай сістэмы рэалізуецца праз нейрапсіхалогію, псіхафізіялогію; сувязь з генетыкай выяўляецца ў стварэнні псіхагенетыкі; з дэфекталогіяй — у існаванні спецыяльнай псіхалогіі; лінгвістыка, узаемадзейнічаючы з псіхалогіяй, нараджае псіхалінгвістыку; з юрыспрудэнцыяй сувязь выразна праяўляецца ў такіх галінах псіхалогіі, як судовая псіхалогія, псіхалогія ахвяры, крымінальная псіхалогія, псіхалогія расследавання злачынстваў.

Дыскусіі з нагоды навуковага статусу псіхалогіі

Навуковы статус псіхалогіі на працягу доўгага часу з’яўляецца прадметам шырокіх дыскусій. Як адзначыў у 2005 годзе член-карэспандэнт РАН, намеснік дырэктара Інстытута псіхалогіі РАН А. В. Юрэвіч, псіхалогія займае прамежкавае становішча паміж навукай і паранавукай.

Большасць спецыялістаў сыходзіцца ў меркаванні, што ў цяперашні час псіхалогія ўяўляе сабой скопішча розных фактаў, тэорый, здагадак, метадалогій і мэтаў. Сярод псіхолагаў няма кансэнсусу ні наконт таго, наколькі навуковай з’яўляецца сучасная псіхалогія, ні наконт таго, ці можа яна быць навуковай у прынцыпе. Нават сярод тых, хто лічыць магчымым прывядзенне псіхалогіі да навуковых стандартам, няма згоды наконт таго, да якога тыпу навук яе варта аднесці. Амерыканскі псіхолаг Б. Р. Хегенхан у 2009 годзе паказаў, што навукоўцы даюць цэлы шэраг адказаў на пытанне, ці з’яўляецца псіхалогія навукай, і змест гэтых адказаў залежыць ад таго, хто іх дае і які аспект псіхалогіі пры гэтым мае на ўвазе:

• не, яна ўяўляе сабой дапарадыгмальную дысцыпліну;
• не, яе прадмет занадта суб’ектыўны, каб паддавацца навуковаму даследаванню;
• не, але яна можа і павінна стаць навукай;
• і так, і не: яна часткова з’яўляецца навукай, а часткова — не;
• так, псіхалогія з’яўляецца навуковай дысцыплінай, якая выкарыстоўвае навуковую метадалогію.

Навуковы статус псіхалогіі служыць прадметам палемікі ў сучаснай дыскусіі паміж мадэрнізмам і постмадэрнізмам.

Многія псіхалагічныя тэорыі не адпавядаюць крытэру Попера, паколькі яны не могуць быць абвергнутыя з-за размытасці фармулёвак, а таксама з-за таго, што на іх аснове немагчыма рабіць навуковыя прагнозы. Хоць такім тэорыям не хапае навуковай строгасці, яны часта аказваюцца карыснымі. Прыкладамі могуць служыць тэорыі Зігмунда Фрэйда і Альфрэда Адлера. Сам Попер лічыў, што доказ ненавуковыя і метафізічная тэорыі зусім неабавязкова робіць такую ​​тэорыю бескарыснай і бессэнсоўнай.

Т. В. Карнілава і С. Д. Смірноў адзначылі, што з-за паралельнага існавання ў псіхалогіі мноства парадыгмаў і пастаяннага з’яўлення новых міні-парадыгмаў ствараецца эфект перманентнага крызісу і перманентнай рэвалюцыі ў дадзенай навуцы. Гэты факт выкарыстоўваецца побач даследчыкаў як падстава для заяў, што псіхалогія не з’яўляецца развітой навукай ці ж зусім не з’яўляецца навукай. У псіхалогіі да гэтага часу не адбылося колькі-небудзь поўнага і выразнага размежавання паміж навуковым, калянавуковых і псеўданавуковым веданнем. У адрозненне ад астраноміі і хіміі, якія цалкам адмежаваліся ад астралогіі і алхіміі, псіхалогія праяўляе значна вялікую памяркоўнасць да парапсіхалогіі і часцяком асімілюе вопыт жыццёвай псіхалогіі.

Айчынны псіхолаг С. Л. Рубінштэйн на момант 1940 года ахарактарызаваў псіхалогію з гістарычнага пункту гледжання наступным чынам:

"Псіхалогія і вельмі старая, і зусім яшчэ маладая навука, — яна мае за сабой 1000-летняе мінулае, і, тым не менш, яна ўся яшчэ ў будучыні. Яе існаванне як самастойнай навуковай дысцыпліны вылічаецца толькі дзесяцігоддзямі, але яе асноўная праблематыка займае яе філасофскую думку з тых часоў, пакуль існуе філасофія. Гадам эксперыментальнага даследавання папярэднічалі стагоддзі філасофскіх разважанняў, з аднаго боку, і тысячагоддзі практычнага пазнання людзей — з другога ".

Антычнасць

Раннія антычныя аўтары нярэдка надавалі ў сваёй творчасці ўвагу праблемам прыроды чалавека, яго душы і розуму. Да цяперашняга часу з усяго спектру поглядаў старажытных аўтараў дайшла толькі класіфікацыя тэмпераментаў Гіпакрата, хоць многія ідэі Платона аказалі ўплыў на развіццё філасофскіх асноў уяўленняў аб псіхіцы, у прыватнасці, прадстаўленне пра чалавека, як істоце, раздзіралі ўнутраныя канфліктам матываў, знайшло сваё адлюстраванне ў псіхааналітычных уяўленнях аб структуры асобы. Як і ў большасці іншых навук, «дзядулем» псіхалогіі справядліва можна назваць Арыстоцеля, у сваім трактаце «Аб душы» таго, хто даў разгорнуты аналіз прадмета псіхалагічнага даследавання.

Сярэднія вякі

Сярэднявечныя працы аб псіхалогіі ў Еўропе былі ў цэлым сканцэнтраваны на пытаннях веры і розуму, у заўважнай ступені хрысціянскімі філосафамі, пачынаючы з Фамы Аквінскага, былі запазычаныя ідэі Арыстоцеля. З усходніх навукоўцаў увагу псіхалагічным пытаннях надаваў Ібн Сіна (Авіцэна).

Новы час

У 1590 годзе Рудольф Гакленіус ўпершыню выкарыстоўвае тэрмін «псіхалогія» для абазначэння навукі аб душы. Яго сучаснік Атон Касман лічыцца першым, хто ўжыў тэрмін «псіхалогія» ў сучасным навуковым сэнсе.

XVIII стагоддзе

3 жніўня 1795 года брытанскі каралеўскі астраном Нэвіл Маскелайн упершыню выявіў памылкі, дапушчаныя яго асістэнтам Дэвідам Кінбрукам у разліках. Кінбрук быў звольнены, але аналіз памылак, праведзены іншым астраномам — Фрыдрыхам Безелам, паклаў пачатак сістэматычнай вывучэнні часу рэакцыі, індывідуальных адрозненняў і «ментальным хранометры» (mental chronometry), як крытэрыяў кагнітыўных працэсаў. Прадстаўнікі новага часу (напрыклад, Дэкарт) лічылі што цела і душа маюць розную прыроду — гэта быў новы погляд на праблему псіхалогіі. «Душа і цела жывуць і дзейнічаюць па розных законах і маюць розную прыроду».

XIX стагоддзе

Дзевятнаццатае стагоддзе стала для псіхалогіі стагоддзем паступовага зараджэння яе як навуковай дысцыпліны, выдзялення адпаведных абласцей з філасофіі, медыцыны, дакладных навук.

Эрнст Вэбер даследуе залежнасць інтэнсіўнасці адчуванняў ад інтэнсіўнасці выклікаюць іх стымулаў.

Герман Гельмгольц даследуе нервовую сістэму як аснову псіхікі, фармулюе паданні аб «аўтаматычных высновах», якія ляжаць у аснове ўспрымання прасторы.

Аднак галоўнае імя ў гісторыі афармлення псіхалогіі як навукі — Вільгельм Вунт. Вучань і паплечнік Гельмгольца, Вундт у 1879 годзе адкрыў першую ў свеце псіхалагічную лабараторыю, у якой праходзілі даследаванні феноменаў свядомасці метадам інтраспекцыі. Гэты год лічыцца годам нараджэння псіхалогіі як навукі.

XX стагоддзе

Першыя дзесяцігоддзі

Самы пачатак дваццатага стагоддзя адзначана бурным ростам некалькіх кірункаў. З аднаго боку, актыўна развіваецца псіхааналіз — школа псіхатэрапіі, першапачаткова заснаваная на працах Зігмунда Фрэйда, у якіх чалавек апісваўся як сістэма з некалькіх незалежных структур асобы, якія змагаюцца адзін з адным — Яно (Ід), Я (Эга), Звыш-Я (Суперэга). У гэтым канфлікце Яно ўяўляе сабой біялагічныя патрэбы чалавека, з якіх асноўная ўвага псіхааналітыкаў надавалася сексуальнай патрэбы, а Звыш-Я ўяўляе сабой патрабаванні соцыуму, культуры. Развіццё гэтай школы аказала моцны ўплыў не толькі на практыку, але і на навуку, прымусіўшы навукоўцаў звярнуць увагу на феномены, якія знаходзяцца па-за межамі свядомасці, на неўсведамляныя дэтэрмінанты псіхічнай дзейнасці. Ідэі першай псіхааналітычнай школы Зігмунда Фрэйда развівалі таксама Альфрэд Адлер і Карл Густаў Юнг.

У ЗША актыўна развіваецца біхейвіярызму — заснаваная Дж. Уотсанам школа псіхалогіі, якая базуецца на працах І. П. Паўлава і Э. Торндайка аб навучанні. Біхейвіярысты следавалі пазітывісцкаму патрабаванню аб выключэнні з разгляду навукі ўсіх з’яў, акрамя непасрэдна назіраных. Чалавек разглядаўся як «чорная скрыня», у якую ўваходзяць стымулы, а выходзяць — рэакцыі на гэтыя стымулы.

У Германіі развіваецца гештальтпсіхалогія (М. Вертгеймер, К. Кофка, В. Кёлер), якая з’яўляецца далейшым развіццём на шляху вывучэння феноменаў свядомасці. У адрозненне ад папярэднікаў, гештальтысты не спрабавалі вылучыць «цаглінкі», з якіх пабудавана свядомасць, насупраць, яны лічылі асноўным сваім законам, што «цэлае заўсёды больш сумы складнікаў яго частак». У рамках гэтай школы было адкрыта шмат феноменаў успрымання і мыслення.

Першая сусветная вайна стымулявала развіццё прыкладных аспектаў псіхалогіі, у першую чаргу — псіхадыягностыкі, так як арміі патрабавалася сродак ацэнкі магчымасцей салдат. Распрацоўваюцца тэсты інтэлекту (А. Біне, Р. Еркс).

1930-1940-я гады

У Германіі прыходзяць да ўлады нацысты, з прычыны чаго шматлікія псіхолагі (сярод якіх было нямала яўрэяў) вымушаныя эміграваць у ЗША. Гештальтпсіхалогія практычна спыняе сваё існаванне, аднак К. Левін і паслядоўнікі гештальтыстаў становяцца асноўнымі фігурамі амерыканскай сацыяльнай псіхалогіі. Тым не менш такія мысляры як Карл Густаў Юнг і Марцін Хайдэгер застаюцца працаваць у нацысцкай Германіі. Юнг працягвае развіваць сваё вучэнне аб калектыўным несвядомым, у 1934 годзе ён выпускае адну з сваіх фундаментальных прац «Архетыпы і калектыўнае несвядомае».

Сярод біхейвіярыстаў, з аднаго боку, пачынаюцца спробы, захоўваючы натуральна-навуковы падмурак, унесці ў тлумачэнне паводзін унутрыпсіхічныя зменныя (Э. Толмен, К. Хал), з другога боку Б. Ф. Скінар развівае «радыкальны біхейвіярызм», развіваючы тэорыю аперантнага навучэння.

Ж. Піяжэ публікуе вынікі даследаванняў мыслення, у якіх былі выяўленыя падобныя тыпы памылак у дзяцей аднаго ўзросту, якіх ужо практычна не сустракаецца ў больш старэйшых дзяцей.

Актыўна развіваецца псіхалагічная і псіхатэрапеўтычная практыка. Псіхааналіз дзеліцца на мноства галін, на яго аснове фармуюцца альтэрнатыўныя формы псіхатэрапіі (гештальттэрапія і інш.).

Л. С. Выгоцкі фармулюе асноўныя прынцыпы культурна-гістарычнай псіхалогіі, заснаваныя на марксізме. У рамках гэтага кірунку пастулявалі неабходнасць вывучаць асобу непасрэдна ў працэсе развіцця, які праходзіць пад уплывам гісторыі і культуры. На базе гэтага напрамку ў далейшым была пабудавана тэорыя дзейнасці.

Пастанова «Аб педалагічных скрыўленнях у сістэме Наркамасветы» (1936), ліквідаваўшая педалогію, на некалькі дзесяцігоддзяў практычна замарожвае развіццё псіхалагічнай навукі ў СССР.

Другая сусветная вайна выклікае новы ўсплёск актыўнасці псіхолагаў у галіне прыкладных тэхналогій. Асаблівая ўвага надаецца сацыяльнай псіхалогіі і эрганоміцы.

1950-1960-я гады

Гэтыя дзесяцігоддзі з’яўляюцца эпохай росквіту псіхалагічнай навукі, актыўнага росту ў мностве кірункаў. У сучасных падручніках вялікая частка матэрыялу прысвечана эксперыментаў і даследаванняў, праведзеных менавіта ў гэты перыяд.

Тэорыя біхейвіярызму не магла даць адказы на многія пытанні, якія ставіла перад навукай развіваецца прамысловасць і ваенныя тэхналогіі. Распрацоўка максімальна эфектыўных формаў прадстаўлення інфармацыі на пультах кіравання складанымі прыладамі і іншыя задачы патрабавалі актыўнага вывучэння не толькі простых рэакцый на стымулы, але складаных механізмаў, якія ляжаць у аснове ўспрымання. З прычыны падобнага запыту пачынае развівацца вобласць, якая пазней атрымае назву «кагнітыўная псіхалогія» — вядзе свае даследаванні механізмаў увагі Д. Бродбент, публікуе знакамітую артыкул пра «Магічны лік сем плюс-мінус два» Дж. Мілер.

Актыўна развіваюцца тэхнікі мадыфікацыі паводзін на аснове тэорыі біхейвіярызму. Дж. Вольпэ распрацоўвае тэхніку сістэматычнай дэсенсібілізацыі, якая аказваецца вельмі эфектыўнай у лячэнні розных відаў фобій.

На фоне гэтага з’яўляюцца гуманістычная псіхалогія і псіхатэрапія як спроба пераадолець звядзенне чалавека да аўтамата або жывёлы (тэорыі біхейвіярызму і псіхааналізу). Гуманістычныя псіхолагі прапануюць разглядаць чалавека як істоту больш высокага ўзроўню, надзеленую свабодай волі і імкненнем да самаактуалізацыі.

Адбываецца бурнае развіццё сацыяльнай псіхалогіі ў ЗША. Праводзяць свае знакамітыя даследаванні Саламон Аш, Музафер Шэрыф, Стэнлі Мілгрэм, Леон Фестынгер і іншыя вядомыя псіхолагі.

У канцы 60-х гадоў разам з ростам папулярнасці Нью-Эйдж-культуры псіхалогія адчувае моцны ўплыў з боку містыкі; на хвалі поспеху даследаванняў псіхадэлічных рэчываў і новых абласцей свядомасці ўзнікае трансперсанальная псіхалогія, а таксама развіваецца шэраг школ трэнінгаў асобаснага росту, з якіх некаторыя з часам ператвараюцца ў рэлігійныя культы: саенталогія, лайфспрынг.

У 1966 годзе ствараюцца факультэты псіхалогіі ў МДУ і ЛДУ, а таксама кафедра псіхіятрыі і медыцынскай псіхалогіі ў РУДН, што дэманструе спыненне 30-гадовых ганенняў на псіхолагаў. У заўважнай ступені гэта было звязана са з’яўленнем попыту на псіхолагаў на вытворчасці і ў арміі. У СССР актыўна развіваецца інжынерная псіхалогія. Аднак з-за аб’ектыўных прычын айчыннай псіхалогіі даводзіцца заставацца вельмі ідэалагізаванай у адпаведнасці з марксісцка-ленінскімі пабудовамі, — дадзеная акалічнасць надасць яе далейшаму развіццю пэўную спецыфіку.

1970-1980-я гады

Адбываецца бурны рост кагнітыўнай псіхалогіі, якая ішла па шляху паступовага абвяржэння сваіх зыходных пастулатаў аб сутнасці чалавечай псіхікі як сістэмы перапрацоўкі інфармацыі з абмежаванай прапускной здольнасцю. У гэты перыяд псіхалогія ўсталёўвае актыўныя сувязі з лінгвістыкай, што стала непазбежным пасля «хамскіянскай рэвалюцыі», узнікае псіхалінгвістыка.

У астатніх галінах псіхалогіі адбываецца стабільны рост і назапашванне ведаў, разам з тым зноў абвастраецца адчуванне «вечнага крызісу» псіхалагічнай думкі, так як ні адно з дзеючых напрамкаў не дае надзеі на хуткае з’яўленне сапраўды поўнай і тлумачыць паводзіны чалавека тэорыі.

• Парафрэнія