Парэчкі

Марфалогія

Лістападныя, радзей вечназялёныя кусты з вышынёй да 2 метраў. Парасткі гладкія, часам шыпаватыя. Лісце простае, чаргаванае, голае або апушанае, бывае з залозкамі, большай часткай дланепадобна-лопасцевае.

Кветкі ў гронках, двух- ці аднаполыя. Кветкаложа ўвагнутае, зрослае з завяззю і пераходзячае па баках у 5 звычайна зеленаватых чашалісцікаў. Пялёсткаў таксама 5, усе вольныя. тычынак столькі ж. Завязь аднагнездавая, шматнасенная. Слупкі два.
Формула кветкі: ${\displaystyle \ast K_{4-5}\;C_{4-5}\;A_{4-5}\;G_{(2-4)}}$ . Структура кветкі нестабільная.

Плод — ягада.

Уключае каля 150 відаў. Да 50 відаў распаўсюджаныя ў Еўропе, Азіі і Паўночнай Амерыцы, прычым некаторыя спускаюцца на поўдзень кантынента па Андам да Магеланавага праліва.

У раўніне Еўрапейскай часткі Расіі прысутнічаюць 3 дзікарослых віды, на Каўказе — 6, большая колькасць іх расце ў Сібіры, асабліва Усходняй.

Біялагічныя асаблівасці

Найлепшай глебай для росту парэчак лічыцца чарназёмны суглінак, але яна можа расці і на іншых глебах, як лёгкіх, так і шчыльных, толькі б месца было урадлівым і вільготным; для захавання першай умовы лёгкія і малаўрадлівыя глебы добра ўгнойваюць праз 2-3 гады і, акрамя таго, на працягу лета паліваюць вадкімі ўгнаеннямі, каб захаваць вільготнасць у глебе. У сухой мясцовасці варта высаджваць парэчку не на градках, а ў канаўках (чырвоныя і белыя парэчкі лягчэй пераносяць сухасць глебы, чым чорныя). Адначасова з угнаеннем робяць глыбокую апрацоўку глебы на 45-55 см; паміж раслінамі ж зямля пушыцца кожны год. Некаторыя раяць на лета паверхню град пакрываць пластом гною.

Што ж тычыцца месцазнаходжання, то кусты парэчкі рэкамендуецца саджаць на адкрытым, асветленым сонцам месцы. З той жа мэтай адлегласць паміж кустамі павінна быць не менш за метр, каб яны не зацянялі адзін аднаго, інакш атрымліваюцца дробныя і шчуплыя ягады.

Парэчкі, як і агрэст, размножваюць тронкамі і адводкамі; тронкі звычайна зразаюць восенню, па ападу лісця, з моцных кустоў, пад самым вочкам, затым складаюць іх на зіму ў склеп і вясной высаджваюць, як толькі адтае зямля, у цяністым месцы. У цёплым кліматце тронкі саджаюць і ўвосень.

Размнажэнне травяністымі отводка вырабляюць у ліпені, папярэдне надрэзаўшы кару.

Пасадка парэчак вырабляецца лепш за ўсё ў жніўні ў градкі або канавы, напоўненыя сумессю зямлі з гноем. Пасля пасадкі, калі надвор'е сухое, робіцца 2 разы на тыдзень паліў, не менш за 1 вядро на куст. Паверхня глебы пакрываецца гноем і пластом саломы.

Абразанне (вясной) складаецца ва ўкарачэнні маладых галін на 5-6 вочкаў і выдаленні старых галін. Кожны куст павінен мець самае большае 10-15 галін розных узростаў. Старыя галіны трэба выдаляць, таму што самыя буйныя ягады атрымліваюцца на 3-5-гадовых галінах. Пакідаць больш старыя галіны можна толькі на штамбах.

Звычайна парэчкі разводзяць у выглядзе куста, з дапамогай абрэзкі маладых раслін на ўзроўні 20 см, але часам чырвоныя парэчкі (але зусім не чорныя), дзеля вонкавага выгляду, выганяюць у паўштамбавай або штамбавай форме (першая мае ствол да 50 см вышыні, другая — да 1 м). Апошняя форма выводзіцца прышчэпкай (капуліроўкай) на Ribes Aureum Pursh або, у рэдкіх выпадках, на чорных парэчках. У паўночных раёнах краіны небяспечна выводзіць штамб вышэй 70 см.

Налічваецца каля 150 відаў. Пашыраны ў халодным і ўмераным паясах Еўразіі, Амерыкі і ў Афрыцы (Атласкія горы).

Віды

Ribes alpinum

Ribes aureum

Ribes cereum

Ribes divaricatum

Ribes malvaceum

Ribes petraeum

Парэчкі чырвоныя (Ribes rubrum)

Ribes sanguineum

Ribes speciosum

Ribes uva-crispa

Найбольш вядомыя наступныя віды парэчак: чорныя (Ribes nigrum) і чырвоныя (Ribes rubrum) парэчкі — абодва віды дзіка растуць у Паўночнай Еўропе і ў Сібіры. Адрозненне паміж імі, акрамя колеру ягад, у тым, што ў чорных парэчак лісце і ягады надзвычай духмяныя ад эфірнага алею. Ён утрымліваецца ў асаблівых залозках, якія пакрываюць асабліва густа ніжнюю паверхню лісця. З соку чорных парэчак (фр.: Cassis) робяць таксама розныя сіропы і лікёры. У вялікай колькасці разводзяць агрэст (Ribes uva-crispa) [syn. Ribes grossularia], які таксама належыць да роду парэчак. Сярод садовых культур вядома некалькі сотняў выведзеных гатункаў. Ягады многіх іншых культурных відаў парэчкі таксама ўжываюцца ў ежу, але ў невялікай колькасці яны збіраюцца і з дзікарослых кустоў. Некаторыя віды (напрыклад, парэчкі залацістыя (Ribes aureum), Ribes floridum і Ribes sanguineum) разводзяць як дэкаратыўныя прыгожаквітнеючыя расліны.

На Беларусі сярод дзікарослых і культурных відаў парэчкі альпійскія ці светлыя (Ribes alpinum), парэчкі залацістыя (Ribes aureum), парэчкі пушыстыя (Ribes spicatum), парэчкі чорныя (Ribes nigrum), парэчкі чырвоныя (Ribes rubrum), агрэст (Ribes uva-crispa). Трапляюцца ў вільготных лясах, сярод хмызнякоў, ускрай балот і па берагах рэк; культывуюцца ў прамысловым і аматарскім садаводстве.

Віды парэчак аб'ядноўваюць у 3 групы. Для чорных парэчак характэрны спецыфічны пах з-за наяўнасці залозак на ніжняй паверхні лісця. Група чырвоных парэчак як лекавыя расліна вядомая з XIV ст., як ягадная — з XVI ст. Група залацістых парэчак эндэмічная для Паўночнай Амерыкі.

• Ribes aciculare Sm.
• Ribes affine Kunth
• Ribes alpestris Wall. ex Decne.
• Ribes alpinum L. — Парэчкі альпійскія, ці Пржасліна, ці Парэчкі светлыя
• Ribes altissimum Turcz. ex Pojark.
• Ribes amarum McClatchie
• Ribes americanum Mill.
• Ribes armenum Pojark.
• Ribes aureum Pursh — Парэчкі залацістыя, ці Парэчкі залатыя
• Ribes binominatum A.Heller
• Ribes bolivianum Jancz.
• Ribes brachybotrys (Wedd.) Jancz.
• Ribes bracteosum Douglas
• Ribes burejense F.Schmidt
• Ribes cereum Douglas
• Ribes ciliatum Humb. & Bonpl. ex Schult.
• Ribes cucullatum Hook. & Arn.
• Ribes cuneifolium Ruiz & Pav.
• Ribes curvatum Small
• Ribes cynosbati L. — Агрэст шыпаваты
• Ribes diacanthum Pall.
• Ribes dikuscha Fisch. ex Turcz.
• Ribes divaricatum Douglas — Агрэст зменлівы
• Ribes echinellum (Coville) Rehder
• Ribes erythrocarpum Coville & Leiberg
• Ribes fasciculatum Siebold & Zucc.
• Ribes fontaneum Bochkarn.
• Ribes formosanum Hayata
• Ribes fragrans Pall.
• Ribes gayanum (Spach) Steud.
• Ribes glaciale Wall.
• Ribes glandulosum Grauer
• Ribes griffithii Hook.f. & Thomson
• Ribes henryi Franch.
• Ribes heterotrichum C.A.Mey.
• Ribes himalense Royle ex Decne.
• Ribes hirtellum Michx.
• Ribes horridum Rupr.
• Ribes howellii Greene
• Ribes hudsonianum Richardson
• Ribes incarnatum Wedd.
• Ribes indecorum Eastw.
• Ribes inerme Rydb.
• Ribes janczewskii Pojark.
• Ribes japonicum Maxim.
• Ribes komarovii Pojark.
• Ribes laciniatum Hook.f. & Thomson
• Ribes lacustre (Pers.) Poir.
• Ribes latifolium Jancz.
• Ribes laurifolium Jancz.
• Ribes laxiflorum Pursh
• Ribes lehmannii Jancz.
• Ribes leptanthum A.Gray
• Ribes lobbii A.Gray
• Ribes longeracemosum Franch.
• Ribes luridum Hook.f. & Thomson
• Ribes magellanicum Poir.
• Ribes malvaceum Sm.
• Ribes mandschuricum (Maxim.) Kom.
• Ribes maximowiczii Kom.
• Ribes menziesii Pursh.
• Ribes mescalerium Coville
• Ribes meyeri Maxim.
• Ribes missouriense Nutt.
• Ribes montigenum McClatchie
• Ribes moupinense Franch.
• Ribes multiflorum Kit. ex Schult.
• Ribes neglectum Rose
• Ribes nevadense Kellogg
• Ribes nigrum L. — Парэчкі чорныя, ці Смарода, ці Смародыня, ці Смуродзіна, ці Парэчка чорная, ці Смарода чорная
• Ribes niveum Lindl.
• Ribes orientale Desf.
• Ribes oxyacanthoides L.
• Ribes palczewskii (Jancz.) Pojark.
• Ribes pallidiflorum Pojark.
• Ribes pauciflorum Turcz. ex Pojark.
• Ribes pentlandii Britton
• Ribes petraeum Wulfen
• Ribes pinetorum Greene
• Ribes procumbens Pall.
• Ribes pulchellum Turcz.
• Ribes punctatum Ruiz & Pav.
• Ribes quercetorum Greene
• Ribes roezlii Regel
• Ribes rotundifolium Michx.
• Ribes rubrum L. typus — Парэчкі чырвоныя, ці Парэчкі звычайныя, ці Парэч, ці Парэчнік, ці Парэчка чырвоная
• Ribes sachalinense (F.Schmidt) Nakai
• Ribes sanguineum Pursh
• Ribes saxatile Pall.
• Ribes sinanense F.Maek.
• Ribes speciosum Pursh
• Ribes spicatum E.Robson — Парэчкі пушыстыя
• Ribes stenocarpum Maxim.
• Ribes thacherianum (Jeps.) Munz
• Ribes trilobum Meyen
• Ribes triste Pall.
• Ribes turbinatum Pojark.
• Ribes ussuriense Jancz.
• Ribes uva-crispa L. — Агрэст
• Ribes valdivianum Phil.
• Ribes velutinum Greene
• Ribes viburnifolium A.Gray
• Ribes vilmorinii Jancz.
• Ribes viscosissimum Pursh
• Ribes warszewiczii Jancz.
• Ribes watsonianum Koehne
• Ribes wolfii Rothr.

Гібрыды

• Ribes ×arcuatum Jancz. — Міжвідавы гібрыд Ribes hirtellum і Ribes missouriense
• Ribes ×bethmontii Jancz. — Міжвідавы гібрыд Ribes malvaceum і Ribes sanguineum
• Ribes ×carrierei C.K.Schneid. — Міжвідавы гібрыд Парэчак чорных і Ribes sanguineum
• Ribes ×culverwellii Macfarl. — Міжвідавы гібрыд Парэчак чорных і Агрэста
• Ribes ×fuscescens — Міжвідавы гібрыд Ribes bracteosum і Парэчак чорных
• Ribes ×futurum Jancz. — Міжвідавы гібрыд Парэчак чырвоных і Ribes warszewiczii
• Ribes ×gordonianum Lem. — Міжвідавы гібрыд Ribes fragrans і Ribes sanguineum
• Ribes ×holosericeum — Міжвідавы гібрыд Ribes petraeum і Парэчак пушыстых
• Ribes ×innominatum Jancz. — Міжвідавы гібрыд Ribes divaricatum і Агрэста
• Ribes ×koehneanum Jancz. — Міжвідавы гібрыд Ribes multiflorum і Парэчак чырвоных
• Ribes ×nidigrolaria Rud.Bauer & A.Bauer — Міжвідавы гібрыд Парэчак чорных, Агрэста і Ribes divaricatum
• Ribes ×robustum Jancz. — Міжвідавы гібрыд Ribes niveum і Ribes inerme
• Ribes ×rusticum Jancz. — Міжвідавы гібрыд Агрэста і Ribes hirtellum
• Ribes ×succirubrum Zabel ex Jancz. — Міжвідавы гібрыд Ribes divaricatum і Ribes niveum

Харчовыя, лекавыя, дэкаратыўныя расліны.

Акрамя ўжывання непасрэдна ў ежу, з парэчак гатуюць варэнне, кампот, жэле, пасцілу, мармелад, сіропы і парэчкавае віно.

Лісце і плады парэчкі выкарыстоўваюцца для падрыхтоўкі адвараў і гарбаты, у якасці смакавага дадатку ў мяса і рыбу.

Многія віды парэчак — меданосныя расліны.

Спрадвеку на Русі з парэчак рыхтавалі брагу.

Сок чорнай парэчкі выкарыстоўваецца для падрыхтоўкі натуральных харчовых фарбавальнікаў.