Нараджэнне Хрыстова

Раство Хрыстова
«Раство Хрыстова», Латыгаўскі майстар, 1746.
Тып	рэлігійнае свята
Значэнне	адно з галоўных хрысціянскіх свят
Устаноўлена	у гонар нараджэння Ісуса Хрыста Багародзіцай
Дата	Праваслаўе — 25 снежня па Новаюліянскім календары або 25 снежня (7 студзеня) па Юліянскім; Каталіцтва — 25 снежня па Грыгарыянскім календары; Армянская Апостальская Царква — 6 студзеня; Іерусалімскі патрыярхат Армянскай Апостальскай Царквы — 6 (19) снежня.

У праваслаўі адно з дванадзясятых свят, яму папярэднічае 40-дзённы Піліпаўскі пост.

• Руская (у тым ліку і Беларускі экзархат), Іерусалімская, Сербская, Грузінская, Польская, стараверы і старастыльныя цэрквы святкуюць 25 снежня (7 студзеня) па Юліянскім календары.
• Канстанцінопальская (акрамя Афона), Антыяхійская, Александрыйская, Кіпрская, Балгарская, Румынская, Грэцкая, Албанская, Украінская праваслаўныя цэрквы, Праваслаўная царква Чэхіі і Славакіі, а таксама Украінская грэка-каталіцкая царква, святкуюць 25 снежня па Новаюліянскім календары.
• Каталіцкая царква — 25 снежня па Грыгарыянскім календары.
• Армянская Апостальская Царква — 6 студзеня па Грыгарыянскім календары, а па Юліянскім календары — 6 (19) снежня

Гісторыя з’яўлення свята

У хрысціянскай царкве з канца II і да IV стагоддзя падзеі Нараджэння Хрыстова ўспаміналіся ў дзень Багаяўлення, 6 студзеня. Каля 200 года Клімент Александрыйскі згадвае пра такую практыку. Першыя паведамленні пра з’яўленне асобнага свята Нараджэння Хрыстова і святкавання яго 25 снежня адносяцца да сярэдзіны IV стагоддзя. Імаверна, было абумоўлена імкненнем хрысціянскай царквы выцесніць шырокараспаўсюджаны ў Рымскай імперыі культ Непераможнага Сонца, чыё нараджэнне адзначалі 25 снежня.

Даты святкавання ў розных цэрквах

Рымска-каталіцкая царква, большасць усходнекаталіцкіх і пратэстанцкіх цэркваў святкуюць 25 снежня па сучасным Грыгарыянскім календары.

Канстанцінопальская (акрамя Афона), Антыяхійская, Александрыйская, Кіпрская, Балгарская, Румынская, Грэцкая, Албанская, Украінская праваслаўныя цэрквы і Праваслаўная Царква Чэхіі і Славакіі святкуюць 25 снежня па Новаюліянскім календары, які супадае з сучасным Грыгарыянскім календаром (акрамя Вялікадня), гэта значыць адначасова з іншымі хрысціянскімі канфесіямі, якія адзначаюць Нараджэнне Хрыстова па «новым стылі».

Руская, Іерусалімская, Сербская, Грузінская, Польская і Македонская праваслаўныя цэрквы, а таксама старажытнаўсходнія, святкуюць 25 снежня па Юліянскім календары (т. зв. «старым стылі»), што адпавядае 7 студзеня сучаснага Грыгарыянскага календара ў XX і XXI стагоддзях (у XXII ст. будзе адпавядаць ужо 8 студзеня).

У Армянскай царкве Раство, як у старажытнай Царкве, святкуюць 6 студзеня ў адзін дзень з Хрышчэннем Гасподнім пад агульным імем Багаяўлення па сучасным Грыгарыянскім календары, і яе Іерусалімскі патрыярхат у Ізраілі — 6 (19) студзеня па Юліянскім календары.

 

Кананічныя тэксты

Падрабязнае апавяданне пра нараджэнне Ісуса Хрыста прыводзіцца толькі ў евангелістаў Лукі і Матфея (Евангелле паводле Матфея, 1-я глава):

Пайшоў таксама і Іосіф з Галілеі, з горада Назарэта, у Іўдзею, у горад Давідаў, называны Віфлеемам, бо ён быў з дому і роду Давідавага, запісацца з Марыяю, заручанаю яму жонкай, якая была цяжарная. Калі ж былі яны там, настаў час нарадзіць Ёй; і нарадзіла Сына Свайго першынца, і спавіла Яго, і паклала Яго ў яслі, бо не было ім месца ў гасцініцы. (Лк. 2:4-7)

Марыя і Іосіф пайшлі ў Віфлеем з прычыны перапісу насельніцтва ў Рымскай імперыі, які праходзіў пры імператары Аўгусце. Тым часам Сірыяй кіраваў Квірыній (Лк. 2:1-2). Паводле ўказу імператара, для палягчэння вядзення перапісу кожны жыхар імперыі павінен быў прыйсці «ў свой горад». Іосіф з Марыяй былі нашчадкамі Давіда, таму яны накіраваліся ў Віфлеем.

Пасля нараджэння Ісуса першымі з людзей яму прыйшлі пакланіцца пастухі, якія даведаліся пра гэту падзею ад анёла. Паводле евангеліста Матфею, на небе была цудоўная зорка, якая прывяла да немаўля Ісуса вешчуноў. Яны паднеслі дары — золата, ладан і смірну; не як немаўлю, а як Цару (Мф. 2:1-3). Да таго часу Святая сям’я ўжо знайшла прытулак «у доме» (Мф. 2:1-11).

Даведаўшыся пра нараджэнні Месіі і жадаючы Яго знішчыць, цар Іўдзеі Ірад загадаў забіць усіх немаўлят ва ўзросце да 2 гадоў. Аднак Хрыстос быў цудоўна выратаваны ад смерці, таму што анёл загадаў Іосіфу бегчы ў Егіпет разам з сям’ёй, дзе яны і жылі да смерці Ірада (Мф. 2:16).

Відаць, спачатку, на 8-ы дзень пасля нараджэння Ісуса, адбылося Яго абразанне (Лк. 2:21), а на 40-ы дзень ахвярапрынашэнне ў Іерусалімскім храме (Лк. 2:22—38), а толькі потым ужо пакланенне вешчуноў, уцёкі ў Егіпет і забіццё немаўлят.

Апакрыфічныя крыніцы

 

Апавяданне пра падрабязнасці нараджэння Ісуса Хрыста прысутнічае ў дзвюх апакрыфічных крыніцах: «Протаевангеллі Якава» і «Евангеллі Псеўда-Матфея». Паводле гэтых крыніц, не было месца ў гасцініцы і Іосіф з Марыяй вымушаны былі начаваць у пячоры (гл. Пячора Раства), што звычайна служыла хлявом для скаціны.

Саламея-павітуха, якая згадваецца ў апокрыфах, засведчыла цуд захавання цноты Марыяй, і яе выява ўвайшла ў іканаграфію Раства Хрыстова і ў народныя звычаі, звязаныя з родамі.

Самыя раннія (IV ст.), з захаваных да цяперашняга часу, сцэны «Нараджэння» на саркафагах вельмі простыя -- у яслях пад навесам ляжыць спавітае Дзіця, над якім схіліліся вол і асёл, тут жа — Марыя і Іосіф, зрэдку — пастухі. Часам паказана зорка і тры каралі. З VI—VII стагоддзяў вядомыя выявы нараджэння Хрыста ў пячоры, пашыраныя ў візантыйскім мастацтве.

У алтарным і манументальным жывапісе заходнехрысціянскага свету падзея Нараджэння Хрыста найчасцей адлюстроўваецца як пакланенне Каралёў. У візантыйскім жа мастацтве (як і ў старажытнарускім), як правіла, паказваецца «Нараджэнне Хрыста». Таксама ў праваслаўі «Нараджэнне Хрыста» абавязкова ўваходзіла ў склад святочнага іканастасу.

Адзіны выхадны дзень

•   Арменія — 6 студзеня
•   Егіпет — 7 студзеня
•   Грузія — 7 студзеня
•   ЗША — 25 снежня
•   Казахстан — 7 студзеня
•   Кыргызстан — 7 студзеня
•   Партугалія — 25 снежня
•   Паўднёвая Карэя — 25 снежня
•   Расія — 7 студзеня (непрацоўны дзень з 1991 года)
•   Сербія — 7 студзеня
•   Украіна — 25 снежня
•   Францыя — 25 снежня

Два выхадныя дні

•   Аўстралія — 25 снежня, 26 снежня
•   Беларусь — 25 снежня, 7 студзеня
•   Вялікабрытанія — 25 снежня, 26 снежня (як Дзень падарункаў)
•   Венгрыя — 25 снежня, 26 снежня
•   Германія — 25 снежня, 26 снежня
•   Грэцыя — 25 снежня, 26 снежня
•   Ірландыя — 25 снежня, 26 снежня
•   Іспанія — 25 снежня, 26 снежня
•   Італія — 25 снежня, 26 снежня
•   Канада — 25 снежня, 26 снежня

•   Люксембург — 25 снежня, 26 снежня
•   Малдова — 25 снежня, 7 студзеня
•   Нідэрланды — 25 снежня, 26 снежня
•   Нарвегія —25 снежня, 26 снежня
•   Польшча — 25 снежня, 26 снежня
•   Румынія — 25 снежня, 26 снежня
•   Фінляндыя — 25 снежня, 26 снежня
•   Харватыя — 25 снежня, 26 снежня
•   Швецыя — 25 снежня, 26 снежня

Тры выхадныя дні

•   Балгарыя — 24 снежня, 25 снежня, 26 снежня
•   Данія — 24 снежня, 25 снежня, 26 снежня
•   Латвія — 24 снежня, 25 снежня, 26 снежня
•   Літва — 24 снежня, 25 снежня, 26 снежня
•   Славакія — 24 снежня, 25 снежня, 26 снежня
•   Чэхія — 24 снежня, 25 снежня, 26 снежня
•   Эстонія — 24 снежня, 25 снежня, 26 снежня

• Першая Каляда