Крыптавалюта

Крыптавалюты класіфікуюцца як падмноства лічбавых валют, а таксама як падмноства альтэрнатыўных валютаў.

Біткоін (Bitcoin) стаў першай дэцэнтралізаванай крыптавалютай у 2009 годзе. З тых часоў былі створаны шматлікія крыптавалюты. Іх часта называюць альткоіны, як сумесь слоў альтэрнатыўны і біткоін. Біткоін і яго вытворныя валюты выкарыстоўваюць дэцэнтралізаванае кіраванне ў адрозненне ад цэнтралізаваных электронных грошай / цэнтралізаваных банкаўскіх сістэм. Дэцэнтралізаванае кіраванне звязана з выкарыстаннем тэхналогіі Ланцуга блокаў (Blockchain) — размеркаванага журналу запісаў (базы даных) трансакцый.

• 
  Лагатып Біткоіна (Bitcoin)
• 
  Лагатып Эфірыюма (Ethereum)
• 
  Лагатып Лайткоін (Litecoin)
• 
  Лагатып Даш (Dash)
• 
  Лагатып Нэймкоін (Namecoin)

Дэцэнтралізаваныя крыптавалюты вырабляюцца калектыўна ўсёй сістэмай той ці іншай крыптавалюты. Выраб новых грошай адбываецца з расцэнкай, якая задаецца пры стварэнні сістэмы і з’яўляецца агульнавядомай. Тэхнічная сістэма (ланцуг блокаў), якая ляжыць у аснове дэцэнтралізаванай крыптавалюты, была створана групай людзей або чалавекам, вядомым як Сатосі Накамото.

У цэнтралізаванай банкаўскай і эканамічнай сістэмах, напрыклад, такіх як Федэральная рэзервовая сістэма, праўленне карпарацыі ці ўрад кантралюе пастаўку валюты, друкуючы адзінкі папяровых (фіятных) грошай або папаўняе лічбавыя банкаўскія рэгістры. У выпадку дэцэнтралізаванай крыптавалюты, кампаніі або ўрады не могуць вырабляць новыя адзінкі. І да гэтага часу крыптавалюты не падтрымліваюцца і не абслугоўваюцца трэцімі асобамі (фірмамі, банкамі або юрыдычнымі асобамі).

У сакавіку 2015 года ўжо існавалі сотні крыптавалют са сваёй спецыфікацыяй, большасць з іх падобныя і вытворныя ад першай цалкам рэалізаванай дэцэнтралізаванай крыптавалюты, Біткоін.

Бяспека, цэласнасць і баланс журналаў запісаў (рэгістраў) у сістэме крыптавалют падтрымліваецца ўзаемна недаверлівымі ўдзельнікамі, якія называюцца здабытчыкамі (майнерамі). Майнеры — гэта прадстаўнікі грамадскасці, якія выкарыстоўваюць свае камп’ютары, каб дапамагчы праверыць трансакцыі і пазначыць час іх выканання, дадаючы іх у журнал запісаў. Бяспека журналу запісаў крыптавалютаў грунтуецца на здагадцы, што большасць здабытчыкаў шчыра спрабуе іх захоўваць, маючы для гэтага фінансавыя прычыны.

У 1998 годзе, Вэй Дай апублікаваў апісанне "b-money", ананімнай, размеркаванай сістэмы электронных грошай. Неўзабаве пасля гэтага, Нік Сабо стварае "Bit Gold". Як Біткоін і іншыя крыптавалюты, што рухаюцца ўслед за імі, Bit Gold з'яўляецца сістэмай электроннай валюты, якая патрабуе ад карыстальнікаў функцыі "доказу працы" (proof-of-work) для выпрацоўкі рашэнняў, якія збіраюцца разам з дапамогай крыптаграфіі і публікуюцца. Валютная сістэма, заснаваная на функцыі шматразовага доказу працы была створана пазней Хэлам Фіні, які працягнуў працу Дайя і Сабо.

Першая дэцэнтралізаваная крыптавалюта, Біткоін, была створана ў 2009 годзе распрацоўшчыкам(мі) пад псеўданімам Сатосі Накамото. Яна выкарыстоўвае крыптаграфічны алгарытм хэшавання SHA-256 у сваёй схеме доказа-працы. У красавіку 2011 года быў створаны Нэймкоін (Namecoin) як спроба фарміравання дэцэнтралізаванай сістэмы DNS, які будзе значна ўскладняць інтэрнэт цэнзуру. Неўзабаве пасля гэтага, у кастрычніку 2011 года быў запушчаны Лайткоін (Litecoin). Гэта была першая паспяховая крыптавалюта, якая выкарыстоўвае скрыпт у якасці хэш-функцыі замест алгарытма SHA-256. Яшчэ адной прыкметнай крыптавалютай стала Піркоін (Peercoin), якая першай выкарыстала гібрыд функцый доказ-працы і доказ-долі (proof-of-stake). Йота (Iota) была першай крыптавалютай, не заснаванай на ланцугу блокаў, а замест гэтага карыстаючай алгарытм Клубок (Tangle). Ствараліся і шматлікія іншыя крыптавалюты, але нешматлікія з іх былі паспяховымі, паколькі яны ўжо амаль не прыўносілі тэхнічных інавацый. 6 жніўня 2014 года Вялікабрытанія абвясціла аб правядзенні даследвання сваім казначэйствам тэмы крыправалют і роляў, якія яны могуць граць у эканоміцы краіны. Мэта даследавання таксама заключалася ў тым, каб паведаміць, ці разгледжваць іх магчымае рэгуляванне.

Публічнасць

 

Кэлі Джордан, заснавальнік кампаніі Robocoin, стартаваў першы біткоін-банкамат у ЗША 20 лютага 2014 года. Кіёск усталяваны ў Осціне, штат Тэхас і падобны на банкамат банка. У адрозненне ад апошняга банкамат мае сканер для счытвання пасведчанняў, такіх як правы кіроўцы або пашпарт, для пацвярджэння асобы карыстальніка. Да траўня 2017 года ўсталявана 1189 біткоін-банкаматаў па ўсім свеце з сярэдняй платай за аперацыю 8.82%. Каля 3 (трох) біткоін-банкаматаў усталёўваліся за дзень у траўні 2017 года.

Прававы статус крыптавалют істотна адрозніваецца ад краіны да краіны, у шматлікіх краінах - змяняецца, а ў некаторых - да гэтага часу не вызначаны. У той час як некаторыя краіны відавочна дазволілі іх выкарыстанне і гандаль, іншыя - забаранілі або абмежавалі гэтыя функцыі. Акрамя таго, розныя ўрадавыя ўстановы, ведамствы і суды класіфікуюць біткоіны па-рознаму. Цэнтральны банк Кітая забараніў зварот біткоінаў фінансавымі арганізацыямі Кітая ў пачатку 2014 года. У Расіі, хоць крыптавалюты і з'яўляюцца законнымі, незаконным з'яўляецца набыццё тавараў у любой іншай валюце, акрамя расійскага рубля.

25 сакавіка 2014 года падаткавае ўпраўленне ЗША (IRS) пастанавіла, што біткоін будзе разглядацца ў мэтах падаткаабкладання не як валюта, а як уласнасць. Гэта азначае, што біткоін будзе абкладацца падаткам на прырост капіталу. Адной з пераваг такога рашэння з'яўляецца тое, што яно ўдакладняе легальнасць біткоіна. Інвестарам больш не трэба турбавацца аб незаконнасці інвестыцый або прыбытку, або як паведаміць пра гэта ў падаткавую. У артыкуле, апублікаваным даследчыкамі з Оксфарда і Уорыка было паказана, што біткоін мае некаторыя асаблівасці, падобныя на рынак каштоўных металаў больш чым на традыцыйныя валюты. Гэта легалізуе біткоіны з іншага боку, пацвярджае рашэнне падаткавай ЗША.

У Беларусі крыптавалюта легальная, у краіне дзейнічае Дэкрэт №8 ад 21 снежня 2017 года (18 сакавіка 2021 года ў яго ўнесены некаторыя папраўкі). Ёсць спецыяльны дзяржаўны аператар, патрабаванням якога павінны адпавядаць усе звязаныя з ёй пытанні - Парк высокіх тэхналогій (ПВТ). Біржы і абменнікі, ухваленыя ПВТ, лічацца законнымі для куплі біткоіна і іншых крыптавалют.

• Бурбалка крыптавалют^[en]