Раман Гульня Тронаў

Упершыню твор быў апублікаваны ў 1996 годзе выдавецтвам Bantam Spectra. Дзеянне рамана адбываецца ў выдуманым сусвеце. У цэнтры твора тры асноўныя сюжэтныя лініі — падзеі, якія папярэднічалі пачатку дынастычных войнаў за ўладу над кантынентам Вестэрас, які нагадвае Еўропу часоў Высокага Сярэднявечча; пагроза наступу плямёнаў адзічэлых і дэманічнай расы Іншых, што насоўваецца з поўначы; а таксама падарожжа дачкі зрынутага караля ў спробах вярнуць Жалезны трон. Апавяданне вядзецца ад трэцяй асобы, напераменку з пункту гледжання розных персанажаў.

Гульня тронаў
англ.: A Game of Thrones
Вокладка першага амерыканскага выдання з выявай Жалезнага трона
Аўтар	Джордж Р. Р. Марцін
Жанр	фэнтэзі
Мова арыгінала	англійская
Арыгінал выдадзены	1996
Выдавецтва	Bantam Spectra Voyager Books
Выпуск	6 жніўня 1996
Старонак	~ 835 ці 864
Носьбіт	кніга
Цыкл	Песня Лёду і Агню
Папярэдняя	Аповесць пра Дунка і Эга
Наступная	«Бітва каралёў»

Праца над раманам была пачата аўтарам у 1991 годзе. На той момант цыкл задумваўся як трылогія. Джордж Р. Р. Марцін, які імкнецца да напісання тэкстаў вялікага аб'ёму, вырашыў стварыць маштабнае эпічнае фэнтэзі ў духу «Уладара пярсцёнкаў», абапіраючыся на гістарычныя кнігі і перавёўшы акцэнты ад магіі да рэалізму. Асаблівае месца ў «Гульні тронаў» было адведзена геральдыцы, рыцарству, апісанню банкетаў і адзення. Кніга была натхнёная рэальнымі гістарычнымі падзеямі, а героі цыкла мелі прататыпаў з асяроддзя еўрапейскай знаці. Адзін з асноўных пасылаў кнігі — ідэя таго, што смерць ёсць непазбежная ісціна ўсяго жыцця.

Раман атрымаў усеагульнае прызнанне з боку крытыкаў. Ён быў ганараваны прэміі «Локус» за лепшы раман у жанры фэнтэзі, а таксама быў намінаваны на Неб'юла і Сусветную прэмію фэнтэзі. Акрамя таго, аповесць «Кроў Дракона», якая ўвайшла ў склад рамана, у 1997 годзе атрымала прэмію «Х’юга». Праз пятнаццаць гадоў пасля публікацыі раман дасягнуў першага месца ў спісе бэстсэлераў газеты The New York Times. Аглядальнікі станоўча ўспрынялі смелае парушэнне класічных канонаў жанру і разбурэнне літаратурных стэрэатыпаў, прапрацоўку персанажаў і інтрыгуючы сюжэт. Усяго было прададзена звыш мільёна асобнікаў кнігі. Раман быў экранізаваны ў рамках першага сезона тэлесерыяла «Гульня тронаў».

Сусвет кнігі

Дзеянне цыкла разгортваецца ў выдуманым свеце. Асноўныя падзеі кнігі сканцэнтраваны на мацерыку Вестэрас, які паводле эканомікі, культуры і сацыяльнага ладу нагадвае Еўропу часоў Высокага Сярэднявечча, і часткова на больш усходнім кантыненце пад назвай Эсас, які адрозніваецца этнічнай і геаграфічнай разнастайнасцю^:146. Вышэйшую знаць Вестэраса прынята называць Вялікімі Дамамі. Прыкладна за трыста гадоў да падзей «Гульні тронаў» дынастыя Таргарыенаў, выкарыстоўваючы трох драконаў, заваявала ўсе землі Вестэраса ад Сцяны да паўднёвых берагоў Дорна і стварыла адзіную імперыю. Род Таргарыенаў паходзіць са старажытнай Валірыі. Эйган ажаніўся са сваімі сёстрамі, Вісеньяй і Рэйніс, і гэта традыцыя часта паўтаралася ў іх родзе. Дынастыя стала згасаць з гібеллю апошніх драконаў. Вар'яцтва Эйрыса II выклікала паўстанне, якое апынулася паспяховым.

Род Баратэанаў, як лічыцца, паходзіць ад пабочнай галіны Таргарыенаў. Пасля звяржэння караля Шторму яны сталі лордамі Штармавога Канца. Чорнавалосыя і дужыя, Баратэаны доўгі час заставаліся вернымі кіруючай дынастыі. Прычынай проціборства стала каханая Роберта Баратэана Ліяна Старк, выкрадзеная Рэегарам Таргарыенам, сынам Эерыса II. Роберт, быўшы правадыром паўстання, пасля перамогі ўзышоў на трон Сямі каралеўстваў, але стаў нікуды не вартым кіраўніком. Светлавалосыя Ланістэры былі самым багатым родам з усіх Вялікіх Дамоў. Яны кіруюць Заходнімі Землямі, а іх крэпасць — Уцёс Кастэрлі. Главой сямейства з’яўляецца лорд Тайвін. Яго старэйшы сын Джэймэ, які служыў у гвардыі Эйрыса, забіў ранейшага караля, за што атрымаў мянушку «Царазабойца».

Старкі — нязменныя лорды Поўначы, род якіх не перарываўся на працягу тысяч гадоў^:38. Паводле легенды, іх продак Брандан Будаўнік узвёў Сцяну. Аглядальнік «Свету фантастыкі» Дзмітрый Златніцкі піша: «Яны халодныя, як землі, якімі яны кіруюць, цвёрдыя, як сцены іх радавога замка Вінтэрфела, і небяспечныя, як лютаваўкі, якія красуюцца на іх сцягах». Ад іншых Вялікіх дамоў Старкі адрозніваюцца тым, што ўшаноўваюць Старых багоў. Менавіта прадстаўнікі гэтага сямейства найбольш шырока задзейнічаны ў сюжэце твора. Таксама Старкаў умоўна можна назваць станоўчымі персанажамі кнігі. Арэны, Захавальнікі Усходу, — адзін з найстаражытных родаў. Да прыходу Таргарыенаў яны былі каралямі Гары і Даліны. На поўдзень ад Перашыйка, у цэнтральнай частцы Вестэраса, размяшчаецца Дом Талі. Іх замак Рыверан на скрыжаванні трох рэк Трызубца дазваляе кантраляваць гандаль у рэгіёне. Да Вялікіх Дамоў таксама адносяцца Тырэлы з Вышасада, якія таксама атрымалі свае землі ад заваёўнікаў Таргарыенаў, Мартэлы з Дорна, якія далучыліся да дзяржавы Таргарыенаў добраахвотна, а таксама Грэйджаі, ваяўнічы народ з Жалезных астравоў.

Сем Каралеўстваў

Лорд Вінтэрфела і Захавальнік Поўначы Эдард (Нэд) Старк праводзіць пакаранне смерцю Гарэда, дэзерціра з Начнога Дазору. Вяртаючыся з сынамі Робам і Бранам Старкамі, бастардам Джонам Сноу і выхаванцам Тэанам Грэйджаем, яны знаходзяць шасцярых ваўчанят — чатырох самцоў і дзвюх самак, што супадае з колькасцю і полам дзяцей лорда Старка — і вырашаюць забраць іх сабе. Кароль Роберт Баратэан з жонкай і дзецьмі прыязджае ў Вінтэрфел. Роберт і Нэд, даўнія сябры, якія ў мінулым паўсталі супраць Эйрыса II Вар'ята, зрынуўшы кіруючую дынастыю Таргарыенаў. Кароль прапануе Нэду, які славіцца сваёй сумленнасцю і непадкупнасцю, пасаду правіцы караля. Папярэднік Нэда — Джон Арэн — памёр пры загадкавых абставінах. Таксама Роберт абяцае заручыць свайго сына Джофры з Сансай Старк, старэйшай дачкой Нэда. У дзень палявання сын Нэда Бран залазіць на старую вежу і становіцца выпадковым сведкам інцэсту каралевы Серсеі і яе брата Джэймэ Ланістэра, за што апошні скідвае яго з вежы. Бран выжывае, але яго ногі скоўвае параліч. Пры гэтым хлопчык не памятае падзеі, якія папярэднічалі яго падзенню, таму лічыцца, што Бран зваліўся з вежы выпадкова.

Эдард Старк прымае прапанову Роберта і, забраўшы дочак, адпраўляецца ў сталіцу Вестэраса — Каралеўскую Гавань. Яго жонка Кейтылін застаецца з сынамі — Бранам, які ляжыць без свядомасці, Рыканам і Робам. Апошні на час ад'езду бацькі становіцца намеснікам Вінтэрфела. Джон Сноу адпраўляецца на поўнач, на Сцяну, каб стаць, як і брат Нэда Старка Бенджэн, братам Начнога Дазору, пра што ён даўно марыў. На Брана здзяйсняецца замах, аднак лютавоўк ратуе і яго, і Кейтылін. Ачуўшыся, Бран дае яму імя Лета. У сваіх снах ён бачыў сэрца Белай Пустэчы, размешчанай далёка на Поўначы, і набліжэнне зімы. Кінжал забойцы быў з валірыйскай сталі, таму Кейтылін адпраўляецца ў Гавань, каб даведацца, каму ён належаў. Петыр Бейліш, вядомы як Мезенец, яе даўні кавалер, паведамляе, што гэта рэч Тырыяна Ланістэра, брата каралевы. Заручыўшыся падтрымкай рыцараў з саюзных дамоў, Кейтылін бярэ карліка ў палон і адвозіць яго да Лізы Арэн, сваёй сястры, у Арлінае Гняздо — горную крэпасць Усходу. Тырыян адмаўляе абвінавачванне ў спробе забойства Брана і патрабуе суду паядынкам. Яго гонар абараняе найміт Брон, які спрытам перамагае непаваротлівага рыцара ў цяжкіх латах. Тырыяна і Брона няхочучы адпускаюць, і яны пакідаюць Гняздо.

 

Прыбыўшы ў Каралеўскую Гавань, Нэд Старк трапляе ў гушчу прыдворных змоў і інтрыг. Паступова Нэд высвятляе, што прынц Джофры, прынцэса Мірцэла і прынц Томен народжаны каралевай Серсеяй не ад мужа, а ад уласнага брата Джэймэ. Законных спадчыннікаў у Роберта няма, бо ўсе яго дзеці народжаны па-за шлюбам. Падчас тайнай гутаркі з Серсеяй Нэд гаворыць, што ведае пра яе сувязі з Джэймэ, і прапануе ёй бегчы разам з дзецьмі. Замест гэтага яна падгаворвае свайго кузена Ланселя, збраяносца Роберта, напаіць яго падчас палявання на вепрука. Лорд Тайвін Ланістэр, бацька Серсеі і Джэймэ, тайным загадам пасылае Грыгара Клігана з войскамі рабаваць Рачныя землі з мэтай выбавіць Старка і ўзяць яго ў палон для абмену на Тырыяна. У адказ на скаргі рачных лордаў Нэд завочна прыгаворвае Грыгара Клігана да смерці і пасылае атрад на чале з Берыкам Дандарыянам для выканання прысуду.

У выніку падкопаў Серсеі Роберт атрымлівае смяротнае раненне ў сутычцы з вепруком. Нэд не паспявае паведаміць яму вынікі свайго расследавання. Кароль падпісвае завяшчанне, у якім прызначае Джофры спадчыннікам, а Эдарда — лордам-пратэктарам, пасля чаго памірае. Рэнлі Баратэан, малодшы брат караля, прапануе ўначы здзейсніць пераварот і ўзяць у палон дзяцей Роберта, але Эдард адпрэчвае гэту ідэю. У троннай зале Серсея рве завяшчанне і абвяшчае Джофры каралём, сябе — яго рэгенткай, а Эдарда Старка — здраднікам. Варта горада Залатыя плашчы разам з людзьмі Ланістэраў забіваюць людзей Старка і арганізоўваюць разню ў вежы Правіцы. Нэда кідаюць у вязніцу, а Сансу бяруць пад хатні арышт. Ар'і, малодшай дачцэ Нэда, удаецца збегчы з замка і схавацца ў горадзе. Джофры вянчаюць як караля Вестэраса. Нэд згаджаецца далучыцца да братоў Начнога Дазору ў абмен на бяспеку Сансы, але Джофры загадвае адсекчы яму галаву^:94. Сір Ілін Пейн выконвае прысуд на ступенях Вялікай Септы Бейлара. Ар'я назірае за гэтым, але вярбоўнік Начнога Дазору Ёрэн забірае яе і абяцае вярнуць дамоў.

Даведаўшыся пра разню ў Каралеўскай Гавані і пра тое, што намячаецца грамадзянская вайна за прастол, старэйшы сын Эдарда Роб Старк збірае войска і ідзе на поўдзень. Намеснікам Вінтэрфела прызначаюць Брана, а яго рэгентамі — мейстара Лювіна і сіра Родрыка Каселя. Незаконны арышт Тырыяна абвастрае адносіны ў дзяржаве — паміж Ланістэрамі з аднаго боку і Старкамі і Талі з іншага. У Рыверане і Уцёсе Кастэрлі пачынаюць збірацца войскі. Для вядзення ваенных дзеянняў Роб згаджаецца на саюз з домам Фрэяў. Ён атрымлівае перамогу ў бітве ў Шапталым Лесе над войскамі Джэймэ Ланістэра і берэ таго ў палон^:82, а пазней здымае аблогу з Рыверана, крэпасці Талі. Пасля таго, як Роб адмаўляецца ад саюза з братамі Роберта, Рэнлі і Станісам, кожны з якіх мае свае прэтэнзіі на прастол, лорды Поўначы і Трызубца абвяшчаюць яго Каралём Поўначы^:52.

Сцяна

На паўночнай мяжы каралеўства размяшчаецца Сцяна — велізарны бар'ер з лёду і каменя сямісот футаў вышынёй, на якім нясуць сваю службу браты Начнога Дазору. Яны пакляліся назаўжды аддаць сябе сваёй справе, адмовіцца ад тытулаў і роду, не мець жонак і дзяцей і да канца сваіх дзён абараняць Сцяну^:21. Фактычна брацтва абараняе Сем Каралеўстваў ад паўночных плямёнаў адзічэлых, анархічнай супольнасці, якая жыве па ўласных законах у Зачараваным Лесе на поўнач ад Сцяны. У пралогу тры браты Начнога Дазору — сір Уэймар Ройс, Гарэд і Уіл — пераследваюць адзічэлых за Сцяной, але сутыкаюцца з Іншымі і двое з іх гінуць. Гарэд збягае і перасякае Сцяну, але яго ловяць і Эдард Старк карае смерцю за дэзерцірства.

Джон Сноу, бастард лорда Старка, прыбывае на Сцяну. Ён аб’ядноўвае навабранцаў супраць суровага настаўніка рукапашнага бою і абараняе баязлівага, але дабрадушнага Сэмвела Тарлі — навічка, якога незалюбілі іншыя браты за яго грузнасць. У Дазоры ёсць тры класы братоў — будаўнікі, якія чыняць Сцяну і замкі Дазору, сцюарды, які забяспечваюць жыццё Дазору, а таксама разведчыкі, якія выконваюць розныя заданні за Сцяной. Джон, дзякуючы сваім баявым навыкам, разлічвае стаць разведчыкам, але яго прызначаюць у сцюарды лорда-камандуючага Начным Дазорам Джыёра Морманта. Сэм, дзякуючы старанням Джона, становіцца сцюардам і памочнікам мейстара Эймана, які трымае бібліятэку і крумкачоў.

Дзядзька Джона Бенджэн Старк знік больш за шэсць месяцаў таму, адправіўшыся шукаць тых братоў, якія загінулі ў пралогу. Джон і яго воўк Здань знаходзяць двух мёртвых людзей з атрада Бенджэна. Іх прывозяць у Чорны замак, але ўначы яны ажываюць. Адзін з іх спрабуе забіць Морманта, аднак Джон знішчае яго агнём. Калі Джон даведваецца пра смерць свайго бацькі, ён хоча дэзерціраваць, каб дапамагчы Робу ў яго паходзе, але сябры яго наганяюць і ўгаворваюць вярнуцца. Раніцою Мормант просіць Сноу трымаць клятву і паведамляе пра планы вялікімі сіламі адправіцца на Поўнач, каб усёткі знайсці Бенджэна — жывога ці мёртвага, і разабрацца, што задумвае Манс-налётчык, «Кароль за Сцяной» — лідар адзічэлых і беглы брат Начнога Дазору.

Эсас

За Вузкім морам, на кантыненце Эсас, жывуць Таргарыены, якім удалося выратавацца, дваццацігадовы Візерыс і яго трынаццацігадовая сястра Дэйнерыс (Дэні). Пасля доўгіх тулянняў з аднаго горада ў іншы яны да пачатку кнігі знаходзяцца ў Пентасе, адным з Вольных Гарадоў, у багатага магістра Ілірыа. Спадзяючыся атрымаць буйную армію і вярнуць дынастыі ўладу над Вестэрасам, Візерыс выдае сястру за кхала Дрога — правадыра качэўнікаў-датракійцаў^:169, лідара самага магутнага з кхаласараў (плямёнаў) у Эсасе. На вяселлі, апроч іншых падарункаў, Дэйнерыс атрымлівае тры ўпрыгожаныя каштоўнасцямі яйкі драконаў. Да кхаласара далучаецца спадарожнік Таргарыенаў Джорах Мормант, беглы лорд Мядзведжага вострава з поўначы Вестэраса. Дэйнерыс цяжарае ад кхала Дрога, яе будучаму дзіцяці прадракаюць вялікі лёс. Але Візерыс не можа дамагчыся выканання сваіх патрабаванняў. У Веес Датрак, сталіцы ўсіх датракійцаў, ён даходзіць да прамых пагроз кхалу і яго жонцы, патрабуючы каранацыі. Тады Дрога расплаўляе золата і вылівае яго на Візерыса, з-за чаго той гіне.

Пазней купец здзяйсняе замах на Дэні — дорыць ёй бочачку атручанага віна. Але яго зман раскрываецца дзякуючы Джораху^:166. Падчас паўднёвага паходу на землі лхазаран, ці «ягнячага народа», Дэйнерыс ратуе лекарку. У гэтым набегу Дрога быў сур'ёзна паранены, і ён знаходзіцца пры смерці. Лекарка абяцае выратаваць Дрога, кажучы, што за жыццё прыйдзецца заплаціць смерцю. Дэйнерыс згаджаецца, Дрога не памірае, але застаецца ў вегетатыўным стане. З-за праведзенага рытуалу ў Дэні гіне ненароджанае дзіця. Кхаласар распадаецца на мноства дробных груп. З Дэні застаецца толькі невялікая група верных людзей, у тым ліку Джорах. Дэйнерыс спальвае Дрога і лекарку ў пахавальным кастры, пасля чаго сама ўваходзіць у агонь. Калі полымя згасае, кхаласар знаходзіць жывую Дэні і трох драконаў каля яе, якія вылупіліся з яйкаў.

Напісанне

 

У 1980-я гады Джордж Марцін займаўся напісаннем сцэнарыяў у Галівудзе, але працу сваю не любіў з-за немагчымасці ствараць творы вялікага аб'ёму. «З першых жа сцэнарыяў мне паўтаралі: „Гэта цудоўна, але занадта доўга, занадта шмат літар…“ Мне даводзілася іх скарачаць, таму, вярнуўшыся да кніг, я сказаў сабе: „Больш не буду клапаціцца ні пра што ў гэтым духу…“ Я жадаў тысячы персанажаў, маштабныя бітвы, цудоўныя замкі і анфілады — усё тое, што я не мог дазволіць сабе на тэлебачанні». Вырашыўшы вярнуцца ў вялікую літаратуру, свайму рэдактару пісьменнік адправіў тры заяўкі на будучыя працы — навуковую фантастыку, хорар і фэнтэзі. Апошняя з іх была ўхвалена, як больш прадаваная. Праца над раманам была пачата аўтарам улетку 1991 года у горадзе Санта-Фэ. У гэты перыяд Марцін марнаваў шмат часу на нерэалізаваныя праекты, і калі б не фіяска серыяла «Парталы», то так бы і не прыступіў да цыкла «Песня Лёду і Полымя». Першапачаткова Джордж меркаваў, што серыя будзе ўключаць толькі тры кнігі, але з часам зразумеў, што прыйдзецца напісаць шэсць раманаў, а затым колькасць планаваных кніг узрасла да сямі.

Першапачатковы пробліск гісторыі складаўся ў спантанным бачанні, у якім хлопчык па імі Бран становіцца сведкам абезгалоўвання, а затым знаходзіць у снегу ваўчанят, і першай была набрана менавіта глава пра тое, як Старкі знаходзяць шчанюкоў лютаваўка. У той момант аўтар працаваў над раманам «Авалон». Прыступаючы да «Гульні тронаў», пісьменнік не ведаў, будзе гэта апавяданне або нешта большае. Пазней ён прыняў важнае рашэнне весці апавяданне ад асобы некалькіх персанажаў. Скончыўшы другую главу і напісаўшы каля ста старонак, аўтар быў вымушаны адкласці працу з-за занятасці сцэнарыямі. У нейкі момант пасля працяглага апісання сюжэту пісьменнік зразумеў, што трэба спыніцца і прапрацаваць свет і яго гісторыю — намаляваць карты, генеалагічныя дрэва, пазначыць каралёў з гадамі кіравання і іх мянушкамі. Першапачаткова Марцін вызначаў парадак глаў, пазней прапісваў гісторыю кожнага персанажа, затым дзяліў яе на часткі, а пасля ператасоўваў іх, каб атрымаць аптымальнае размяшчэнне ўнутры рамана і дамагчыся максімальнага напружання. Часам, каб не заблытацца ў дэталях, аўтар запісваў дэталі апавядання ў спісах і дыяграмах, хоць большую частку ўсяго імкнуўся запамінаць. Своеасаблівай традыцыяй Марціна стала выкарыстанне «аднаразовых» герояў для пралогу і эпілогу. Ён разглядаў і іншую магчымую структуру рамана, пры якой паміж главамі праходзілі месяцы, а не дні, што, на яго погляд, кардынальна б змяніла кнігу і дазволіла вырашыць шэраг праблем. Першы варыянт рукапісу склаў 1088 старонак без дадаткаў, хоць першапачаткова аўтар хацеў змясціць усе падзеі ў 800 старонках. Пасля 300 старонак пісьменнік перамясціў у другі раман — «Бітву каралёў».

Персанажы

Раман выкладзены ад асобы дзевяці герояў. Любімы персанаж Марціна — Тырыян. Прывабным яго робяць досціп і неадназначнасць. Найбольш складана аўтару даваўся Бран, таму што ён быў самым маладым з галоўных герояў і фактычна адзіным, хто валодае магічнымі здольнасцямі. Гісторыя Дэйнерыс з самага пачатку павінна была развівацца на іншым кантыненце. Пісьменнік намаляваў карту Вестэраса і вырашыў развіваць дзеянне з гэтым персанажам па-за межамі гэтай карты, параўноўваючы атрыманы эфект з уяўным увядзеннем главы пра Фараміра адразу пасля дня нараджэння Більба ва «Уладары пярсцёнкаў», што адразу дало б чытачу іншае ўяўленне пра маштабы апавядання. Смерць галоўных герояў часткова была натхнёная гібеллю Гэндальфа ў «Брацтве пярсцёнка» і Фрода ў «Дзвюх крэпасцях» з той розніцай, што персанажы Марціна, як правіла, не ўваскрасаюць. Аўтару было цяжка забіваць сваіх герояў, паколькі ён адносіўся да іх як да дзяцей, хоць некаторыя з іх, такія як Эдард Старк, «былі адзначаны смерцю з самага пачатку». Сцэна смерці Эдарда была напісана ў 1994 годзе. Аўтар казаў: «Валар маргуліс. Усе смяротныя павінны памерці. Смерць непазбежная ісціна ўсяго жыцця… і ўсіх гісторый таксама». Сваім творам аўтар жадаў паспрачацца са сцвярджэннем Толкіна, што добры чалавек, такі, як Арагорн, павінен стаць добрым каралём. Нэд, як маральны компас апавядання, абаронца, які згуртоўвае іншых, «змецены з дошкі», што робіць апавяданне больш трывожным. Пісьменнік не хацеў забіваць яго занадта хутка — ён даў чытачам час прывязацца да яго, каб гэта страта стала ўдарам^:99.

На вядзенне апавядання ад асобы розных герояў Марціна натхніў яго вопыт працы журналістам. Быўшы маладым студэнтам, Джордж, пераадольваючы сарамлівасць, меў зносіны са сведкамі розных здарэнняў, многія з якіх не жадалі адказваць на пастаўленыя пытанні. Гэты вопыт паспрыяў погляду на адно здарэнне з розных пунктаў гледжання. Некаторы час Марцін сумняваўся, ці варта ўключаць у апавяданне драконаў. Ён разважаў, ці павінны яны быць жывымі ці заставацца толькі сімваламі^:176. Прыяцелька пісьменніка Філіс Эйзенштэйн^be_en пераканала аўтара ў тым, што з’яўленне драконаў — правільнае рашэнне. Першай сцэнай рамана, «якая чапляе», аўтар лічыў падзенне Брана. І Джэймэ, і Серсея выглядаюць агіднымі ў гэтым моманце кнігі. Аднак фактычна Джэймэ здзяйсняе цяжкі выбар — праз спробу забойства чужога дзіцяці ён хацеў выратаваць уласных дзяцей. Серсею аўтар параўноўваў з лэдзі Макбет. Яна шчыра любіць сваіх дзяцей, але ў яе сацыяпатычны погляд на свет і цывілізацыю. Нягледзячы на тое, што першапачаткова Ланістэры выглядаюць «чарней чорнага», паступова чытач пачынае разумець матывы, якія рухаюць імі. Гэта, у сваю чаргу, выклікае надзею, што з часам яны зменяцца да лепшага^:72. Аўтар меркаваў, што яго героі досыць жыццёвыя, каб чытачы маглі сябе ідэнтыфікаваць з аднымі з іх, і выпрабоўваць негатыўныя эмоцыі да іншых.

Стылістычныя асаблівасці і аўтарскія планы

 

Паводле слоў пісьменніка, ідэя «Гульні тронаў» «прыйшла з ніадкуль». На аснове дзіцячых успамінах пра творчасць Толкіна, аўтар хацеў напісаць маштабнае эпічнае фэнтэзі. Асаблівае месца ў рамане адведзена геральдыцы. Нямала тэксту прысвечана і апісанню ежы. Паводле меркавання аўтара, эпізоды ажыўляюць і пейзажы, і гукі, і пахі. Падчас бітвы, пасцельнай сцэны і на банкеце дзейнічаюць аднолькавыя прыёмы. Нямала часу Марцін выдаткаваў на апісанне тых страў, якія ядуць яго героі. Як адзначае сам Марцін, «Гэты фон надае сцэнам тэкстуру, робіць іх яркімі і псіхалагічна дакладнымі… Уражанні, якія атрымліваюцца праз пачуцці, пранікаюць глыбока ў самыя асновы нашай свядомасці, куды наўрад ці можна дабрацца, выкладаючы сюжэт выключна інтэлектуальна». Дзіцячыя ўспаміны пра суровыя зімы Дуб'юка знайшлі сваё адлюстраванне ў рамане.

Марцін спрабаваў быць сумленным у стаўленні да чытача, таму паказваючы вайну, ён апісваў гібель у тым ліку і станоўчых герояў, таму што «нават добрыя людзі, якіх любяць, паміраюць». Сярэднявечча, час кантрастаў, паспрыяла адлюстраванню канцэпцыі рыцарства, якое спарадзіла жорсткія войны. Тое ж адносіцца і да сексуальнасці. Рыцарскі культ цудоўнай дамы з прысвечанымі ёй вершамі і перамогамі на турнірах суседнічаў з масавымі згвалтаваннямі пасля бітваў. Прыкладам гэтага з’яўлялася Стагадовая вайна. Сексуальнасць — цудоўны матыватар, які начыста адсутнічае ў творчасці Толкіна. Пісьменнік лічыў, што фэнтэзі як жанр, які хай і абапіраецца на ўяўленне, павінен адлюстроўваць рэаліі свету, у якім мы жывём. У адказ на крытыку пасцельных сцэн Марцін адказваў, што калі ён вінаваты ў недарэчным сексе, то вінаваты і ў «недарэчнай жорсткасці, недарэчных банкетах, недарэчным апісанні адзення і недарэчнай геральдыцы», бо ўсе гэтыя дэталі нічога не даюць для развіцця сюжэту. Паводле аб'ёму раман атрымаўся найбольш кароткім у параўнанні з наступнымі часткамі цыкла. Прыём частага паўтору нейкіх упадабаных фраз быў запазычаны ў Стывена Кінга.

У 2015 годзе выдавецтва HarperCollins у сваім новым офісе ў Лондане выставіла на агляд ліст Джорджа Марціна да яго літаратурнага агента Ральфа Вічынанцу, датаваны кастрычнікам 1993 года. У гэтым пісьме Марцін у падрабязнасцях расчыняе канцэпцыю і падзеі «Песні Лёду і Полымя». Фатаграфіі ліста былі выкладзены ў Інтэрнэт, і, нягледзячы на спробу іх выдаліць, фанацкая супольнасць паспела зрабіць з іх копіі. Сапраўднасць напісанага пацвердзіў выдавец. Толькі апошні абзац быў закрэслены чорным фламастарам. Да ліста пісьменнік прыкладаў першыя трынаццаць глаў:

Груба кажучы, прыкладзеныя першыя главы даюць пачатак тром асноўным канфліктам, якія вызначаць галоўныя сюжэтныя лініі трылогіі, якія пераплятаюцца ў складанае, але цудоўнае (як я спадзяюся) палатно. Кожны з канфліктаў прывядзе да разбуральнай пагрозы лёсу маіх выдуманых Сямі Каралеўстваў і жыццяў маіх галоўных герояў. Першая пагроза ўзнікне з-за варожасці паміж вялікімі дамамі Ланістэраў і Старкаў, якая выльецца ў змову, контрзмова, славалюбівыя імкненні, забойства і помста, а галоўным прызам апынецца Жалезны трон Сямі Каралеўстваў. Такі касцяк першай кнігі трылогіі, «Гульні тронаў».

У якасці другой і трэцяй пагроз аўтар планаваў уварванне датракійцаў на чале з Дэйнерыс і прыход Іншых, ледзяных дэманаў з далёкай Поўначы, чые сюжэтныя лініі павінны былі раскрыцца ў «Танцы драконаў» і «Ветрах зімы» адпаведна. Каб павялічыць напружанне, пісьменнік хацеў стварыць для чытачоў адчуванне, што ад смерці ніхто не застрахаваны, нават галоўны герой. Да пяці асноўных персанажаў Марцін адносіў Тырыяна, Дэйнерыс, Ар'ю, Брана і Джона Сноу. Першапачаткова меркавалася, што Нэд і Кейтылін памруць, Санса выйдзе замуж за Джофры і ў вырашальны момант адмовіцца дапамагаць сям'і, Тырыян закахаецца ў Ар'ю, Бран зможа карыстацца магіяй, а Дэйнерыс заб'е Дрога, помсцячы за свайго памерлага брата.

Гістарычныя прататыпы

Падчас напісання «Гульні тронаў» Марцін часта звяртаўся да гістарычных кніг, выкарыстоўваючы метад «поўнага апускання». Калі пісьменнік апісваў тую ці іншую падзею, ён імкнуўся даведацца пра яго як мага больш, але і не спрабаваў уціснуць усе атрыманыя звесткі ў раман. Сярод гістарычных кніг Джордж вылучаў наступныя працы: «Сярэдневяковы салдат» Джэры Эмблтана і Джона Хоу, «Загадка XIV стагоддзя  (англ.) (бел.» Барбары Такман, «Сярэдневяковае фехтаванне» Джона Клементса, зборнік «Сярэдневяковыя войны» Дэвіда Нікаля, «Вялікія гарады Старажытнага свету  (англ.) (бел.» Л. Спрэг дэ Кампа, Хронікі Фруасара і мноства іншых. Ён чэрпаў натхненне з англійскай, французскай і шатландскай гісторыі, паколькі яна паўсюдна задакументавана на англійскай мове. Ідэя Таргарыенаў у выгнанні ўзнікла як алюзія на Сцюартаў — дынастыю, якая спрабавала вярнуць сабе англійскі трон на працягу некалькіх пакаленняў^:161.

Гістарычным прататыпам Сцяны з’яўляецца Вал Адрыяна, абарончае збудаванне рымлян, пабудаванае для адлюстравання нападаў піктаў і брыгантаў. У 1981 годзе аўтар адправіўся ў Вялікабрытанію, да пісьменніцы Лізы Татл  (англ.) (бел.. У Шатландыі, узлезшы на вяршыню вала, ён паспрабаваў уявіць, як адчуваў сябе рымскі легіянер у першым ці другім стагоддзі пасля Нараджэння Хрыстова. Для рымлян вал уяўляў сабой мяжу цывілізацыі, своеасаблівы край свету. «Я шмат перажыў там, гледзячы на поўнач, і проста звярнуўся да гэтых перажыванняў, калі пачаў пісаць „Гульню тронаў“… Аднак фэнтэзі мае патрэбу ў пэўнай гульні ўяўлення — я не мог проста ўзяць і апісаць вал Адрыяна. Ён па-свойму ўражвае, але ў ім усяго футаў дзесяць вышыні, і пабудаваны ён з зямлі і каменя». Марцін зразумеў, што для фэнтэзі-гісторыі патрэбныя больш вялікія збудаванні, таму Сцяна апісана больш грандыёзна. Пісьменнік уяўляў, як з зараснікаў можа з’явіцца невядомы вораг^:8—9 ці монстар. Вал быў свайго роду бар'ерам ад цёмных сіл. У гістарычнай жа рэальнасці з лесу маглі выйсці толькі шатландцы, і Марцін вырашыў, што варта прыдумаць штосьці пацікавей, а саму сцяну зрабіць вышэй^:8—9. Брацтва Начнога Дазору паводле сваіх функцый нагадвае ордэн тампліераў — рыцараў, якія ахоўваюць супакой грамадзян і паважаюць зарокі бясшлюбнасці і няскнарнасці.

 

Кхаласар Дрога створаны паводле апісанняў мноства старажытных качэўнікаў. Зборны вобраз датракійцаў узыходзіць да гунаў і манголаў, авараў і мадзьяраў. Таксама ў іх прысутнічаюць рысы раўнінных плямёнаў амерыканскіх індзейцаў і некаторыя фэнтэзійныя элементы. Яны паважаюць доблесць, пагарджаюць смерцю і болем, а таксама суседнімі народамі. Лёгкае пераноснае жытло, простая ежа, культ каня адсылаюць да звычаяў цюрак і манголаў. Меч аракх з унутраным завострываннем у сутнасці з’яўляецца копіяй егіпецкага мяча хапеша з больш закругленым лязом. Заплеценыя ў касу валасы воінаў — даніна качэўнікам сяньбі, дунху і маньчжурам. Паводле адной са здагадак, правобразам кхала Дрога меркавана з’яўляўся Есугей — бацька Чынгісхана. Паўнавартасная датракійская мова ў рамане не гучыць — згадваліся толькі асобныя словы і імёны.

Тырыян Ланістэр, красамоўны карлік, шмат у чым спісаны з самога Марціна, а таксама Рычарда III. Род Ланістэраў, паводле меркавання некаторых даследчыкаў, быў натхнёны каварным і ўладалюбівым сямействам Борджыя, пра якіх хадзілі чуткі пра кровазмяшальныя сувязі; іншыя крытыкі паказваюць на паралелі ў гісторыях Серсеі і Джофры з рэальнай гісторыяй Маргарыты Анжуйскай і яе сына Эдуарда Вэстмінстэрскага. У цэлым падабенства сюжэту «Песні Лёду і Полымя» з гісторыяй Вайны Пунсовай і Белай ружы адзначаецца многімі крыніцамі. Смерць Роберта Баратэана, якая выклікала канфлікт мноства спадчыннікаў, непасрэдна адсылае да падзей Вайны Пунсовай і Белай ружы. Даследчыкі праводзілі паралель паміж пакараннем смерцю Эдарда Старка і знікненнем яго брата Бенджэна і пакараннем смерцю Рычарда Плантагенета, 3-і герцага Ёркскага, а таксама гібеллю яго дзядзькі ў баі. На галаву Рычарда начапілі папяровую карону і выставілі на пацеху; Старк у рамане таксама быў абезгалоўлены. Марцін пацвердзіў уплыў на вобраз Кейтылін Старк каралевы Аліеноры Аквітанскай. Даследчыкі творчасці пісьменніка лічаць таксама, што Джон Сноу нагадвае франкскага маярдома Карла Мартэла. Меркаваныя прататыпы ў рамане ёсць не толькі ў людзей, але і ў жывёл. Так, ёсць меркаванне, што правобразам лютаваўкоў, якія згадваюцца ў творы, магчыма, быў жудасны воўк (лац.: Canis dirus) — від жывёл, што жыў у эпоху плейстацэну на тэрыторыі Паўночнай Амерыкі. Найбольш дакладна, паводле меркавання Марціна, Жалезны трон намаляваў французскі мастак па імі Марк Сіманеці. Уяўляючы залу Чырвонага замка, у якім стаяў асіметрычны сімвал прастола, скаваны з тысячы мячоў, пісьменнік успамінаў велізарную здымачную пляцоўку ў «Пэйнт-Холе», размешчаную ў Ірландыі, а таксама сабор Святога Паўла і Вэстмінстэрскае абацтва.

Публікацыя

«Гульня тронаў» стала першай кнігай цыкла «Песня Лёду і Полымя», у які таксама ўваходзяць «Бітва каралёў», «Бура мячоў», «Банкет сцярвятнікаў», «Танец з драконамі», «Ветры зімы» і «Мроі пра вясну». Спачатку ў часопісе Asimov's Science Fiction з’явілася аўтаномная аповесць пра Дэйнерыс пад назвай «Кроў дракона» (англ.: Blood of the Dragon), якая пазней увайшла ў склад рамана. Да з’яўлення асноўнай кнігі выдавецтва HarperCollins таксама выпусціла брашуру з першымі главамі рамана і хваламі Роберта Джордана, Раймонда Фэйста і Эн Мак-Кефры. Прад'яўніку абяцалася набыццё «Гульні тронаў» са зніжкай. Поўная версія твора была апублікавана выдавецтвам Bantam у маі 1996 года, хоць у самай кнізе стаяла ўказанне на верасень, тыражом у некалькі тысяч асобнікаў; у некаторых крыніцах прыводзіцца альтэрнатыўная дата выхаду кнігі — 6 жніўня. Кніга адрознівалася сярэбраным цісненнем і выявай Жалезнага трона на вокладцы з фольгі ў друкарскай апрацоўцы. Асобнікі гэтага выдання сталі вельмі каштоўнымі. У пачатку нулявых яго прадавалі па кошце ад 200 да 600 долараў у залежнасці ад захаванасці. Дата выхаду выдання HarperCollins/Voyager у Вялікабрытаніі фармальна папярэднічае даце публікацыі Bantam, але амерыканскае выданне было аддрукавана да брытанскага, каб копіі паспелі дайсці да кнігарань, таму «сапраўды першым» раманам Марцін лічыў версію Bantam. З-за таго, што брытанскае выданне выйшла невялікім тыражом — усяго паўтары тысячы копій, яго кошт вагаецца ад 800 да 1500 долараў за асобнік. Значная частка гэтага выдання разыйшлася па бібліятэках. Падпісаныя асобнікі каштуюць нашмат даражэй.

Першапачаткова Bantam Press планавала выкарыстоўваць традыцыйную фэнтэзійную вокладку, на якой быў намаляваны вершнік з пікай і сцягам, а таксама жанчына, якая чакае яго, на фоне замка. З такой ілюстрацыяй раман з’явіўся ў папярэднім  (англ.) (бел. амерыканскім, а пазней — у швейцарскім выданнях. Пазней з’явілася версія SF Book Club, якая меншая па памеры і выкарыстоўвае вокладку ад Bantam з шэрым фонам. На Ebay за яе патрабавалі 50 долараў, хоць рэальны кошт быў ніжэйшым у чатыры разы. Абмежаваная серыя рамана выдавалася домам Meisha Merlin у 2001 годзе. Вокладку для яе стваралі ілюстратары Джэфры Джонс і Чарлз Кіган. У тыраж увайшоў 51 асобнік з ціснёным загалоўкам і 448 пранумараваных копій ад a да zz. Усе асобнікі былі падпісаны пісьменнікам. Марцін называў гэту версію самым прыгожым выданнем, якое можа даставіць рэальнае задавальненне калекцыянерам. Meisha Merlin/Subterranean Press таксама выпускалі камплект з першых чатырох кніг серыі. У чэрвені 2002 года Bantam выпусціла другое выданне «Гульні тронаў» у цвёрдай вокладцы. У мяккай вокладцы Стыў Юл намаляваў Джона Сноу і Здань на фоне падпаленага замка. Са старонак пра аўтарскае права не было выдалена ўказанне на першае выданне, што магло ўвесці чытачоў у зман, таму што гэта варыяцыя першай не з’яўляецца.

Падчас рэкламнага тура кнігі Марцін наведаў Кентукі. На сустрэчу ў краме Joseph-Beth Booksellers яго чакала каля 400 чалавек. Пазней ён адправіўся ў Сент-Луіс. Тым часам у суседнім горадзе праходзіў канвент з удзелам Рэя Брэдберы і Гары Гарысана, і, калі Марцін прыйшоў у кнігарню, сумешчаную з кафэ, ён сустрэў там чацвярых наведвальнікаў і менеджара. Пасля таго, як яго прадставілі, усе госці пакінулі краму. «Вось так мне прыйшлося раздаваць аўтографы мінус чатыром людзям», — усміхаўся Джордж. Першыя выданні кнігі, паводле слоў аўтара, нядрэнна раскупляліся, але продажы ўсё ж не адказвалі ўскладзеным чаканням. Марцін лічыў, што ў гэтым была вінаватая ілюстрацыя з вокладкі — яе змена на больш фэнтэзійную рэзка падняла попыт на раман. Падарункавае выданне ў цвёрдай вокладцы ў фінансавым плане «было расчаравальным». Колькасць чытачоў рэзка ўзрасла са з’яўленнем аднайменнага серыяла. Станам на 2011 год кніга была перавыдана 34 разы, а продажы перавысілі адзнаку ў 1 мільён асобнікаў. Аўтара часта пыталі, калі раман з’явіцца ў фармаце аўдыёкніжкі. Упершыню ў падобным варыянце ён выйшаў каля 2000 года — гэта была скарочаная дзевяцігадзінная версія «Гульні тронаў», якой Марцін быў вельмі незадаволены. 9 снежня 2003 года выдаўцом Random House Audio быў выпушчаны твор працягласцю ў 33 гадзіны 50 хвілін. Тэкст чытаў Рой Дотрыс^be_en, з якім Марцін працаваў на працягу трох гадоў у тэлесерыяле «Прыгажуня і пачвара^be_en». «Я і падумаць не мог, што выберу кагосьці іншага на гэту ролю», — прызнаваўся пісьменнік.

Раман даступны таксама ў Scribd і iTunes Store. Кніга перакладзена на сорак пяць моў. На французскай — у 1996 годзе ў перакладзе Жана Соля. У Германіі раман выходзіў у дзвюх частках у перакладзе Ёрна Айнгвазена з падзагалоўкамі «Лорды Вінтэрфела» і «Спадчыннікі Вінтэрфела». На японскую мову першую кнігу цыкла адаптоўваў Хіраюкі Акабэ; яна выйшла пад назвай «Трон Сямі Каралеўстваў». На бразільскім варыянце партугальскай мовы раман быў выпушчаны ў версіі Хорхэ Кандэяаса з загалоўкам «Вайна двух прастолаў». У Даніі твор выдаваўся як «Бітва за трон», у Грэцыі — «Гульня кароны», у В'етнаме — «Снежныя ваўкі Вінтэрфела». Асобую падзяку Марцін выражаў Крысціне Масіе, перакладчыку рамана на іспанскую мову, і Мігелю Алігеры, які атрымаў за мастацкае афармленне кнігі ўзнагароду Іспанскай асацыяцыі фэнтэзі і фантастыкі ў намінацыі «Лепшая ілюстрацыя».

Намінацыі і ўзнагароды

Водгукі

Раман стартаваў з 25-га месца ў спісе бэстсэлераў^[en] газеты The New York Times 2 студзеня 2011 года і дасягнуў 1-га да 10 ліпеня. Узначальвала кніга таксама аналагічны рэйтынг Publishers Weekly^be_en у катэгорыі фэнтэзі і часопіса Locus у катэгорыі кніг у мяккай вокладцы. Паводле вынікаў галасавання, арганізаванага нямецкім часопісам Alien Contact, раман да студзеня 2001 года ў сотні лепшых фэнтэзійных і навукова-фантастычных кніг займаў другую пазіцыю, аддаўшы першынство «Уладару пярсцёнкаў». У галасаванні прынялі ўдзел тры тысячы чалавек. Літаратурныя крытыкі адзначылі эталоннасць гістарычнай скіраванасці фэнтэзі, багацце персанажаў і складанасць іх прапрацоўкі, насычанасць тэксту падзеямі і інтрыгамі, смелае разбурэнне літаратурных стэрэатыпаў і нязвыклы для жанру рэалізм. Сусвет рамана не падобны на стандартныя светы жанру, у якім усе праблемы вырашаюцца заклінаннем. Нягледзячы на дастатковую колькасць бітваў і сутычак, яны не нагадваюць высакародныя паядынкі. Магія ў рамане практычна адсутнічае і прадстаўлена выключна Іншымі і драконамі, апошнія з якіх з’яўляюцца бліжэй да фіналу рамана, што толькі падкрэслівае заход эпохі легенд і герояў. Фармальна гісторыя цыкла засяроджваецца на людзях, якія змагаюцца з нейкімі злавеснымі сіламі, што пагражаюць чалавецтву. Свет Сямі Каралеўстваў успрымаецца як праўдападобны, «бачны і адчувальны».

Некаторыя аўтары адзначалі шэраг пісьменніцкіх недапрацовак, якія ўсе ж не прымяншаюць добрых якасцей гісторыі Сямі Каралеўстваў, паколькі кнігу варта ўспрымаць і ацэньваць з пункту гледжання жанру. Так, апошні дракон Дынастыі Таргарыенаў памёр за 150 гадоў да падзей, з якіх стартуе кніга. Страта галоўнай сілы кіруючай дынастыі павінна была прывесці да масы канфліктаў і распаду імперыі, чаго па нейкай прычыне не адбываецца. Рыцарства Вестэраса не займалася практычна нічым, акрамя турніраў. Кантынент, населены сотнямі рыцараў, не ведаў ніводнай сапраўды буйной вайны. Здзіўляліся аглядальнікі і наяўнасці цэлібату ў рыцарскіх ордэнах без яго першапрычыны — хрысціянства. Начны Дазор, мэтай якога была абарона ад адзічэлых, складаўся па большай частцы з былых разбойнікаў і гвалтаўнікоў і ў рэальнасці павінен быў бунтаваць, а не весці сумленную службу. Спакойнае стаўленне да рознага роду рэлігій хутчэй нагадвае сучасную Амерыку, а не сярэдневяковую Еўропу. Велізарныя вокны замкаў, з аднаго з якіх падае Бран, таксама непраўдападобныя — у рэальнасці яны больш нагадвалі байніцы. Акрамя таго, «каб паспець схапіць Брана за руку, Джэймэ павінен быў не толькі валодаць рэакцыяй джэдая, але і талентамі Містара Фантастыкі…». Некаторых аглядальнікаў раздражнялі дробныя недахопы гісторыі і выкарыстанне аўтарам літаратурных анахранізмаў.

 

Кожны персанаж кнігі старанна выпісаны, а супрацьстаянне Ланістэраў і Старкаў нагадвае барацьбу Ланкастэраў і Ёркаў. Героі неадназначныя і часцяком захоўваюць некалькі тайнаў. Якасці кожнага з іх запамінаюцца як сутнасці, якія вызначаюць іх характар. Нават самыя гратэскавыя з іх акуратна ўпісаны ў гістарычны кантэкст, што дадае ім дакладнасці. Дзясяткі персанажаў выклікаюць самыя разнастайныя пачуцці, ад сімпатыі да агіды, а часам і тое і іншае адначасова. Адна з прычын папулярнасці рамана складаецца ў падыходзе аўтара да апавядання — назірання за героямі з некалькіх пунктаў гледжання. Гэты падыход робіць вобраз свету больш складаным і шматгранным, забяспечвае глыбіню сюжэту і трымае чытача ў чаканні працягу. Персанажы твора не ідэалізаваны, сярод іх няма абсалютна станоўчых і абсалютна адмоўных. Пры агульнай «даросласці» сюжэту значная частка апавядання падаецца з вуснаў дзяцей, якім даводзіцца пасталець раней часу. Джон Ходсмэн, крытык часопіса Time пісаў, што Тырыян Ланістэр з’яўляецца лепшым персанажам у мастацкай літаратуры. Як чалавек свайго часу, скептычны і прыкрываецца цынізмам, насамрэч Тырыян здольны на глыбокую спагаду, што робіць яго ўпадабаным персанажам сярод чытачоў^:88. Радзей гучалі іншыя меркаванні. Так, Сэм Джордысан, крытык газеты The Guardian, падкрэсліўшы вялікі талент, з якім Марцін раскрывае перад чытачом унутраны свет персанажаў, лічыў, што яго героі занадта часта аднамерныя, цьмяныя і маральна падзелены толькі на два тыпы — добрыя і злыя. Добрыя хлопцы высакародныя, пампезныя і прадказальныя. Дрэнныя — дэвіянтныя, забіваюць нявінных людзей і смяюцца над чужым болем, што ён лічыў дурным, наіўным і мульцяшным. Часткова гэта меркаванне падтрымала і The Washington Post.

Першая сотня старонак змяшчае вялікую колькасць штампаў, аднак стэрэатыпы выкарыстоўваюцца пісьменнікам толькі для таго, каб іх перайначыць — галоўныя героі гінуць, а ў другарадных адкрываюцца тайныя матывы. Цытата «У гульні тронаў ты або перамагаеш, або паміраеш» адлюстроўвае не толькі магутнае пачуццё драмы, багатую пастаноўку і складанасць персанажаў, але і разуменне таго, што ў цэнтры гісторыі — канфлікт хлусні. Невыпадкова Марцін часта цытуе Уільяма Фолкнера, кажучы, што напісанае сутнасць гісторыя чалавечага сэрца, якое знаходзіцца ў канфлікце з самім сабой. Гэты канфлікт паўсюль заўважны ў цыкле Лёду і Агню, што здавалася беспрэцэдэнтным у эпічным фэнтэзійным жанры на момант публікацыі першай кнігі. Марцін уяўляе маральныя дылемы рэальных людзей, няхай гэта будзе выбар маці паміж сям'ёй і доўгам ці старанні самотнага выродлівага карліка выжыць у грамадстве. Пісьменнік адчыніў дзверы для новай хвалі творчасці, якая даследуе цёмны бок чалавечай прыроды. Дэвіз Старкаў «Зіма блізка» выражае суровы светапогляд Поўначы, нагадвае пра Доўгую Ноч і будучыя небяспекі^:38. Па меры развіцця серыі гэтыя словы набываюць лёсавызначальнае і фаталістычнае значэнне. Кніга выклікае задавальненне за кошт хуткіх дыялогаў і атмасфернай прозы. У ёй спалучаюцца крывавая героіка Толкіна і лінія палітычных інтрыг, якія вымусілі б, паводле словаў аднаго з рэцэнзентаў, пазайздросціць Макіявелі, кожная са шматлікіх сюжэтных ніцей змяшчае дзясяткі іншых, што спараджае інтрыгу і жаданне азнаёміцца з працягам. Хоць пэўныя лініі і завяршаюцца, ніць агульнага апавядання працягвае цягнуцца ў наступныя тамы, вымушаючы чытачоў гадаць пра далейшае развіццё сюжэту.

Кніга, як і іншыя раманы цыкла, прызначана для шматразовага чытання. Абрыўкі ключавой інфармацыі паведамляюцца мімаходзь, паступова закладваючы перадумовы для наступных падзей. Першае чытанне пакідае шмат пытанняў і загадак. Толькі пазней сюжэтныя павароты на аснове гэтых звестак набываюць статус лагічных і абгрунтаваных. Першы том фэнтэзі-сагі спалучае ў сабе інтрыгу, экшэн і рамантыку. Марцін, паводле слоў крытыкаў, дасягае новых вышынь у плане апавядальнай тэхнікі, дасканалай прозы, займальнага сюжэту эпічнага размаху, батальных сцэн і інтэграцыі ўласных палітычных поглядаў у твор. Пісьменніцкі стыль характарызавалі як «асвяжальны» і «глыбока асабісты». «Гульню тронаў» параўноўвалі з серыялам «Праслухоўка», раманамі «Дачка жалезнага дракона» і «Вароты Анубіса», называлі больш цёмнай версіяй «Кола Часу» Роберта Джордана і адзначалі ашаламляльны кантраст у параўнанні з працамі Дэвіда Эдынгса і Дына Брукса. Дана Джэнінгс, аглядальнік The New York Times, называе «Гульню тронаў» шырокім панарамным раманам у стылі XIX стагоддзя, перададзеным маляўнічымі сродкамі фэнтэзі, у якім прыкметна больш уплыву Бальзака і Дыкенса, чым Толкіна. Некаторыя крытыкі былі незадаволены брытанскім выданнем рамана з «агіднай вокладкай», на якой быў намаляваны конскага віду дракон. Пісьменнік Роберт Джордан, насупраць, пахваліў афармленне, чым прыцягнуў новых чытачоў. Паводле меркавання Publishers Weekly  (англ.) (бел., у аўдыёкніжцы знарочыста простая манера чытання і брытанскі акцэнт апавядальніка дадалі апавяданню інтрыгі і асуджанасці. Рой Дотрыс не імкнуўся перастройваць свой голас пад кожнага з сотняў персанажаў, толькі зрэдку змяняючы акцэнты і інтэнсіўнасць гаворкі.

Да Марціна не разоў звярталіся з прапановамі экранізацыі цыкла «Песні Лёду і Полымя», але ён не разглядаў іх сур’ёзна — як з-за меркаванага скарачэння гісторыі, так і з-за невялікіх бюджэтаў, якія не маглі забяспечыць высокі ўзровень пастаноўкі. «У прыдуманым мною свеце былі велізарныя замкі, поўныя драматызму ландшафты, пустыні, горы, балоты, драконы, лютаваўкі, бітвы шматтысячных войскаў, зіготкія даспехі, мудрагелістая геральдыка, баі на мячах, турніры і неадназначныя персанажы. Усё гэта, натуральна, абсалютна не падлягала экранізацыі»^:5. Аднак урэшце аўтара натхніў запал Дэвіда Беніяфа і Дэна Уайса, і раман быў экранізаваны ў рамках першага сезона аднайменнага амерыканскага тэлесерыяла. Тэлеканал HBO выдаткаваў на яго вытворчасць 60 млн долараў. Шон Бін выканаў ролю рашучага, нешматслоўнага і суровага главы дому Старкаў, якога рэжысёр Алан Тэйлар лічыў маральным стрыжнем першага сезона^:48. Джона Сноу сыграў Кіт Хэрынгтан, Дэйнерыс Таргарыен — Эмілія Кларк, Тырыяна Ланістэра — Пітэр Дынклэйдж, Серсею Ланістэр — Ліна Хідзі.

 

Пісьменнік быў задаволены серыялам — з экранізацыі першай кнігі яму асабліва спадабалася сцэна, у якой Дрога парваў горла Мага, якой не было ў першакрыніцы. У той жа час ён лічыў, што стваральнікам варта асцерагацца «эфекту матыля», паколькі загінулы ў серыяле герой ізноў з’явіцца ў «Ветрах зімы». Марцін пісаў, што экранізацыя ўсё ж павінна была лічыцца са здымачным графікам і бюджэтам, таму сотня ачагоў палаца з лёгкай рукі прадзюсара скарачалася да шасці^:4. Асноўная частка здымак прайшла ў Паўночнай Ірландыі, выбранай з-за разнастайнасці ландшафтаў гэтай мясцовасці^:7. «Гульня тронаў» з’яўляецца самым папулярным серыялам сярод інтэрнэт-карыстальнікаў, і яго «пірацкая» аўдыторыя перавышае тэлевізійную. Крытыкі прыйшлі да меркавання, што шакавальнае развіццё сюжэтнай лініі зрабіла праект «прарыўным» з пункту гледжання сцэнарыя. Візітнай карткай серыяла сталі складаныя адносіны персанажаў і бязлітаснасць, з якой аўтары пазбаўляюцца ад упадабаных публікай герояў. Першы сезон, паказаны ў 2011 годзе, забяспечыў на тэлебачанні месца новаму жанру — «фэнтэзі для дарослых», а выканаўца ролі Тырыяна атрымаў прэміі «Эмі» і «Залаты глобус»^:5.

Экранізацыя HBO досыць блізкая да першакрыніцы (гаворачы пра першы сезон, Дэн Уайс адзначае, што стваральнікі серыяла ў ім «здолелі захаваць амаль усё, што ім сапраўды палюбілася»)^:7, але адрозненні ўсё ж існуюць. Так, на старонках першай часткі цыкла Нэд сумняваецца, ці варта прымаць пасаду Правіцы, але Кейтылін угаворвае яго — у серыяле ж усё наадварот. З-за таго, што амаль уся кніга «паказана вачамі» Старкаў, сюжэтныя лініі экранных Ланістэраў былі пашыраны. Змяніўся і ўзрост мноства персанажаў. Па кнізе большасць герояў — дзеці. Сансе — адзінаццаць, Джофры і Дэйнерыс — трынаццаць, Робу і Джону — чатырнаццаць. Іх серыяльныя версіі значна старэйшыя, галоўным чынам з-за сексуальных сцэн. Больш агрэсіўна ў плане пасцельных сцэн паказаны і кхал Дрога з Дэйнерыс. Галоўнай тэмай серыяла стала анатомія ўлады. Таксама ў ім раскрываліся ідэі ўплыву асабістага на палітыку, наступствы кахання, страсці і нянавісці^:7.

Па матывах цыкла былі выпушчаны калекцыйныя картачныя гульні, некалькі настольных гульняў, календары і карціны, поварская кніга. Таксама існуюць лінейкі камп'ютарных гульняў — стратэгічная і ролевая ад Cyanide, а таксама прыгодніцкая ад Telltale Games. 2 лютага 2011 года Джордж Марцін паведаміў, што да прэм'еры серыяла будзе прымеркаваны выхад адаптацыі рамана ў выглядзе комікса. Раман быў адаптаваны Дэніэлам Абрахамам, за мастацкую частку адказваў Томі Патэрсан. Падзей «Гульні тронаў» хапіла на 25 выпускаў па 32 старонкі ў кожным. Паведамлялася, што твор будзе экранізаваны ў фармаце індыйскага серыяла пад назвай «Рані Махал» (бел.: Рай для каралевы), у якім персанажы будуць размаўляць на хіндзі, а фэнтэзійныя элементы выключаць з сюжэту. Аднак пазней чуткі пра пра гэты праект як новай версіі «Гульні тронаў» былі аспрэчаны прадстаўнікамі Sony Entertainment Television з Мумбаі.