Асеціны

Асецінская мова адносіцца да іранскай галіны індаеўрапейскай моўнай сям’і.

Асеціны
Хетагураў • Газданаў • Кацоеў • Абаеў Такаці • Гергіеў • Таймазаў • Дударава
Саманазва	Ирон, Дигорон
Усяго: 700 тыс. чалавек.
Расія   528 515 (2010), 514 875 (2002)  Паўночная Асеція:  459 688 (2010), 445 310 (2002)  Масква: 11 311 (2010), 10 561 (2002)  Кабардзіна-Балкарыя: 9 129 (2010), 9 845 (2002)  Стаўрапольскі край: 7 988 (2010), 7 772 (2002)  Краснадарскі край: 4 133 (2002)  Карачаева-Чаркесія: 3 142 (2010), 3 333 (2002)  Санкт-Пецярбург: 2 836 (2002)  Растоўская вобласць:  2 683 (2002)  Маскоўская вобласць:  2 389 (2002)  Паўднёвая Асеція  50 000 (2000 г., адзнака) (65 223 чал., 1989 г.)  Грузія  36 916 (2002 г.) Шыда-Картлі:  13 383 (2002 г.) Тбілісі:  10 268 (2002 г.) Кахетыя:  6 109 (2002 г.)  Турцыя  20 000 —  36 000  Сірыя  700 — 60 000 (адзнака)  Украіна 4 834  Казахстан 1 326 (2009 г.)  Таджыкістан: 396 (перапіс 2010 г.)
Этнічныя мовы	Асецінская мова
Традыцыйныя рэлігіі (канфесіі)	Праваслаўе, Іслам, традыцыйныя асецінскія вераванні
Расавы тып	Еўрапеоіды
Геаграфічна-моўная група	іранскія народы[d]
Блізкія этнасы	Ясы
Субэтнасы	Іронцы, Дыгорцы
Этна-моўная супольнасць	Скіфы Сарматы Аланы Асеціны

Агульная колькасць асецінаў ацэньваецца ў 670 000 чалавек. Вылучаюцца з іншых этнічных груп Каўказа сваім арыйскім іранскім паходжаннем ад скіфаў, сарматаў і аланаў (з іншых іранскіх народаў на Каўказе ў аддаленні ад асецінаў жывуць толькі нешматлікія талышы), тады як іх суседзі — гэта больш шматлікія грузіны, адыгскія, цюрскія і вайнахскія народы.

 

 

З часоў ранняга Сярэднявечча асеціны вызнавалі хрысціянства, а сёння да праваслаўнай царквы належыць 61 % насельніцтва. Як зазначае Надзея Емяльянава, «нярэдка ў літаратуры Асеція апісваецца як традыцыйна праваслаўная краіна. У той самы час, на думку некаторых даследчыкаў, у гісторыі Асеціі былі перыяды, калі яе лічылі ледзь не мусульманскай краінай».

Узнікненне асецінскага этнасу

За часы мангольскага панавання прашчуры асецінаў былі выціснуты з сваёй колішняй бацькаўшчыны на поўдзень ад Дона і мігравалі ў паўднёвым напрамку да Каўказа. Такім чынам узніклі тры асецінскія рэгіёны — Дыгорыя на захадзе, якая трапіў пад уплыў адыгаў Кабарды і пераняў іслам. Размешчаны таксама на поўначы рэгіён Ірон займаў тэрыторыю цяперашняй Паўночнай Асеціі і першы трапіў пад уладу Расіі ў 1767 годзе. Туалег (Tualläg) на поўдні ўваходзіў у грузінскае княства Самачабла, а пазней стаў Паўднёвай Асеціяй.

Савецкі час

Паўднёва-Асецінская аўтаномная вобласць (АВ) была ўтвораная 20 красавіка 1922 года, пасля саветызацыі Грузіі ў 1921 годзе. Тэрыторыя Паўднёва-Асецінскай АВ са сталіцай у Цхінвалі афіцыйна складала ў 1989 годзе 3 900 км², але ў 1990—1991 гадах ад вобласці былі аддзелены і заняты грузінскімі войскамі Знаўрскі, палову Ленінгорскага і частку Джаўскага раёнаў. Паводле дадзеных Усесаюзнага перапісу 1989 года, насельніцтва Паўднёва-Асецінскай аўтаномнай вобласці складала 99 тысяч чалавек, 66,2 % з іх былі асеціны, а 29 % — грузіны. Усяго ў Грузіі ў 1989 годзе жылі 163 тысячы асецінаў. Сённяшнюю колькасць асецінаў у Паўднёвай Асеціі Б. Калоеў ацэньвае ў 65 тысяч чал. Палова сем’яў у вобласці мае змяшанае асецінска-грузінскае паходжанне.

Асецінскія землі (разам з грузінскімі і армянскімі) сталі апірышчам расійскай экспансіі на Каўказе, што было не ў апошнюю чаргу звязана з хрысціянствам асецінскага насельніцтва, а таксама пашыранай «тутэйшасцю» (то бок слабой нацыянальнай ідэнтычнасцю і сацыяльнай развітасцю) асецінаў у ХІХ ст. Гэта асаблівасць асецінскага насельніцтва і яго пазіцыя ў працэсе расійскай экспансіі адлюстравана ў творах класічнай рускай літаратуры пазамінулага стагоддзя, якая адлюстроўвае асецінаў як выпівохаў, занядбаных і нягеглых сялян. Асеціны адпачатку рэкрутаваліся ў структуры імперыі, гэтак, у прыватнасці, частку Церскага казачага войска складалі асеціны. Як зазначае Емяльянава, у асецінаў антырускі вызваленчы мюрыдызм чачэнскага шэйха Мансура не знайшоў водгука, «акурат гэтак сама яны адмовіліся і ад супрацьстаяння з Расіяй». Гэтак сама імамат Шаміля ў яго змаганні з Расіяй падтрымалі толькі вельмі нешматлікія групы асецінаў-мусульман.

Сёння большасць асецінаў свету жывуць у Рэспубліцы Паўночная Асеція — Аланія, што ўваходзіць у склад Расійскай Федэрацыі. Паводле дадзеных усерасійскага перапісу насельніцтва 2002 года ў Расіі жыло 515 тысяч асецінаў. У 1924 годзе была ўтвораная Паўночна-Асецінская аўтаномная вобласць (АВ), якая 5 снежня 1936 была пераўтворана ў Паўночна-Асецінскую АССР у складзе РСФСР са сталіцай ва Уладзікаўказе.

Грузінскія канспіралагічныя тэорыі кажуць, што і Абхазская АССР, і Паўднёва-Асецінская аўтаномная вобласць былі створаныя бальшавікамі, каб стварыць невычэрпную крыніцу праблем і спрасціць для Крамля кантроль Грузіі. Сапраўды, Абхазія і Паўднёвая Асеція кіраваліся на этнакратычным падмурку, на карысць тытульнага этнаса. Грузінскія ўлады імкнуліся абмежаваць гэтыя аўтаноміі, што і спарадзіла супраціўленне.