Чэрвеньская Дэпартацыя 1941 Году

Агульная колькасьць высланых і арыштаваных склала паводле зьвестак таварыства Мэмарыял ад 200 да 300 тысячаў чалавек . Многія з дэпартаваных загінулі .

Дэпартацыі закранулі насельніцтва Эстоніі (10 тыс. чал.), Латвіі (15,5 тыс. чал.), Летувы, Беларусі, Украіны і Малдовы (29,8 тыс. чал).

Высяленьне адбывалася ў межах кампаніі савецкіх уладаў, афіцыйна названай «ачысткай» ад «антысавецкага, крымінальнага і сацыяльна небясьпечнага элемэнту» і сваякоў іх сем’яў . На думку сучасных гісторыкаў краінаў Балтыі, гэта высяленьне зьяўлялася злачынствам супраць чалавецтва ў выглядзе «шырокамаштабнага і сыстэматычнага нападу на любых грамадзянскіх асоб, калі такое напад зьдзяйсьняецца сьвядома» альбо трактуецца імі як акт генацыду .

Дэпартацыя адбывалася ў адпаведнасьці з «Дырэктывай НКВД СССР аб высяленьні сацыяльна-чужога элемэнта з рэспублік Прыбалтыкі, Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі і Малдовы», падпісанай Народным камісарам ўнутраных спраў СССР Лаўрэнцім Берыяй .

Высяленьню падлягалі наступныя катэгорыі асобаў (згодна савецкім дакумэнтам) :

1. Удзельнікі контррэвалюцыйных партыяў і антысавецкіх нацыяналістычных арганізацыяў;
2. Былыя жандары, ахоўнікі, кіруючы склад паліцыі, турмаў, а таксама шараговыя паліцэйскія і турэмшчыкі пры наяўнасьці кампраметуючых дакумэнтаў;
3. Памешчыкі, буйныя гандляры, фабрыканты і чыноўнікі буржуазных дзяржаўных апаратаў;
4. Былыя афіцэры і белагвардзейцы, у тым ліку афіцэры царскай арміі і афіцэры, якія служылі ў тэрытарыяльных карпусах Чырвонай Арміі (створаных з частак і злучэньняў былых нацыянальных армій незалежных дзяржаваў Летувы, Латвіі і Эстоніі пасьля іх уключэньня ў склад СССР);
5. Крымінальнікі;
6. Прастытуткі, зарэгістраваныя ў паліцыі, якія працягвалі займацца ранейшай дзейнасьцю;
7. Сваякі сем’яў асобаў, ўлічаных па пунктах 1-4;
8. Сваякі сем’яў удзельэікаў контррэвалюцыйных нацыяналістычных арганізацыяў, кіраўнікі якіх асуджаныя да вышэйшай меры сацыяльнай абароны альбо хаваюцца і перайшлі на нелегальнае становішча;
9. Тыя, хто бег з былой Польшчы і якія адмовіліся прымаць савецкае грамадзянства;
10. Асобы, якія прыбылі зь Нямеччыны ў парадку рэпатрыяцыі, а таксама немцы, зарэгістраваныя на выезд і адмаўляючыеся выехаць у Нямеччыну.

Агульнадзяржаўны дакумэнт, на падставе якога адбываліся дэпартацыі, гісторыкамі пакуль ня знойдзены. Выяўлена толькі сумеснае Пастанова ЦК ВКП (б) і Савет народных камісараў СССР № 1299—526сс ад 14 мая 1941 году «Аб выйманьні контррэвалюцыйных арганізацый у заходніх абласьцях УССР», якое тычыцца барацьбы з АУН ў Заходняй Украіне .

Памяць

Цяпер у Эстоніі, Латвіі і Летуве дзень 14 чэрвеня абвешчаны Днём нацыянальнай жалобы

Дэпартацыі зь Беларусі праводзіліся ў 4 этапы:

• 23 лютага 1940 году ў аддаленыя раёны СССР было адпраўлена 33749 асаднікаў і 17561 служачы лясной аховы.
• 13 красавіка 1940 году з заходніх абласьцей БССР было выселена 26777 чалавек, у асноўным паліцыянтаў, настаўнікаў, сьвятароў, сябраў некамуністычных партыяў.
• 29 чэрвеня 1940 году прайшла наступная хваля дэпартацыі ў колькасьці 22879 чалавек, якія былі адпраўленыя ў Сыбір. Пад гэтую чыстку патрапілі ў тым ліку ўцекачы з цэнтральных абласьцей Польшчы, пераважна жыды.
• Нарэшце ў чэрвені 1941 году з рэспублік была прымусова вывезена 22353 чалавекі.

Высяленьні праводзіліся незалежна ад нацыянальнага паходжаньня. Аднак арышты і дэпартацыі праводзіліся па прыкмеце калектыўнай адказнасьці, асабістыя погляды і дзеяньні чалавека не ўлічваліся .

14 чэрвеня 1941 году ворганы ўнутраных спраў СССР пры падтрымцы Чырвонай Арміі і камуністычных актывістаў дэпартавалі з Латвіі 15 424 чалавек ці 0,79% насельніцтва. 10 161 чалавек былі пераселены, а 5263 — арыштаваныя. 46,5% дэпартаваных складалі жанчыны, 15% — дзеці да 10 гадоў . Агульная колькасьць памерлых ахвяраў дэпартацыі склала 4884 чалавек (34% ад агульнай колькасьці), зь іх расстраляна 341 чалавек. Паводле ацэнкі, расейскага гісторыка А. Дзюкава, 81,27% дэпартаваных складалі латышы, 11,70% жыды, 5,29% расейцы .

Па савецкіх крыніцах часоў перабудовы, выслана было 9926 чалавек (5520 сем’яў), арыштавана 4550

• Küüditamine Eestist Venemaale. Deportation from Estonia to Russia (6. osa). Juuniküüditamine 1941 ja küüditamised 1940—1953. Koostanud Leo Õispuu. Toimetanud Ülo Ojatalu. 896 lk, eesti ja inglise keeles. Tallinn: Memento 2001. ISBN 9985-9096-5-8.
• Küüditatud 1941: üldnimestik Tartu Instituudi arhiivis ja arhiivraamatukogus (Torontos) ning Eesti Represseeritute Registri Büroos (Tallinnas) leiduva andmestiku põhjal seisuga 24. veebruar 1993. Koostanud Vello Salo. Toronto : Maarjamaa, 1993.
• Rudolf Sirge. «Maa ja rahvas.» Romaan. (Suurtalu peremehe küüditamise episood.) Tallinn, Eesti Riiklik Kirjastus 1956. Järgnevad trükid vt.: [1](недаступная спасылка)
• Valge raamat eesti rahva kaotustest okupatsioonide läbi 1940—1991. (Teos on valminud Okupatsioonide Repressiivpoliitika Uurimise Riikliku Komisjoni töö tulemusena ning Riigikogu, Eesti Vabariigi valitsuse ja Justiitsministeeriumi toetusel. Komisjoni esimees: Vello Salo. Autorid: Jaak Kangilaski, Virve Kask, Kalev Kukk, Jaan Laas, Heino Noor, Aigi Rahi-Tamm, Rein Ratas, Anto Raukas, Enn Sarv, Peep Varju. Peatoimetaja Vello Salo. Toimetajad Ülo Ennuste, Erast Parmasto, Peep Varju (Okupatsioonide Repressiivpoliitika Uurimise Riikliku Komisjoni tegevesimees). Tallinn: Eesti Entsüklopeediakirjastus 2005 ISBN 9985-70-194-1 [2]
• Александр Дюков: «Миф о геноциде: Репрессии Советских властей в Эстонии (1940—1953)», Москва 2007, ISBN 978-5-903588-05-3 (Aleksandr Djukovi monograafia «Müüt genotsiidist: nõukogude võimude repressioonid Eestis 1940—1953») [3]
• Aleksandr Djukov: Deporteerimised Eestis. Kuidas see toimus tegelikult. Nõukogude võimude repressioonidest Eestis 1940—1953, Tallinn: Tarbeinfo 2009, ISBN 978-9985-9721-9-9
• Toivo Miljan. Historical Dictionary of Estonia. — Scarecrow Press, 2004. — 624 p.. — ISBN 9780810865716
• Olev Ott, «Deportationerna i Estland 1941», Stockholm [4]
• Елена Замура. Умеем ли мы хранить память? 70-летие первой волны депортаций в Молдове.

• Эстонскі нацыянальны музэй: Дэпартацыі. «14 чэрвеня 41-га. Няма чалавека — няма праблем»
• 14. juuni 1941 massioperatsiooni ohvrite koondnimekiri (на эстонскай)
• «Direktiiv sotsiaalselt võõra elemendi väljasaatmise kohta Balti liiduvabariikidest» [5](недаступная спасылка)
• Statistiline ülevaade [6]  (эст.)
• Александр Дюков: Июньская депортация 1941 года. Версия эстонских историков
• Aleksandr Djukov: Koopiad Eesti NKVD ettekanded NSVL NKVD-e (küüditatute arvudega) scepsis.ru
• Juuniküüditamine määras saatuse — Järva Teataja, 12. juuni 2008  (эст.)
• Lauri Mälksoo, 14. juuni 1941.a küüditamine ja rahvusvaheline õigus: mõtteid vastutusest  (эст.)

Успаміны дэпартаваных

• Metsa vari ei unune — Maaleht, 14. juuni 2001  (эст.)
• Tapivagunist välja heidetud jumalagajätt jõudis pojani 12 aastat hiljem(недаступная спасылка) — Õhtuleht, 14. juuni 2001  (эст.)
• Harry Kõlar küüditati Kirovisse koos saksofoni ja fotoaparaadiga(недаступная спасылка) — Õhtuleht, 15. juuni 2001  (эст.)
• Küüditatu: «Stalini surm oli tõeline pidupäev!» — Õhtuleht, 14. juuni 2002  (эст.)
• Kirovi oblasti Nagorski rajooni neljas spetsposjolok — Oma Saar, 24. august 2007  (эст.)
• Kiri Siberist — Eesti Päevaleht, 22. veebruar 2008  (эст.)

Падрабязнасьці пра дэпартацыю прэзыдэнта першай Эстонскай Рэспублікі

• Vabariigi President eesti rahva leinapäeval Sakala kultuurikeskuses 14. juunil 1993  (эст.)
• Vabariigi Presidendi, Riigikogu esimehe ja peaministri pöördumine Leinapäeval 14. juunil 1998(недаступная спасылка)  (эст.)
• Vabariigi Presidendi, Riigikogu esimehe ja peaministri ühisavaldus Leinapäeval 14. juunil 1999(недаступная спасылка)  (эст.)
• Vabariigi Presidendi ajaloomälestuste võistlus(недаступная спасылка)  (эст.)
• Vabariigi President Valgu Kroogi talus 10. juunil 2001  (эст.)