«Тара́с на Парна́се» — сатырычна-гумарыстычная паэма Канстанціна Вераніцына (паводле асобных дасьледчыкаў Элегія Пранціша Вуля), напісаная ў 1855 годзе і ўпершыню апублікаваная ў газэце «Минскій листокъ» 16 траўня 1889 году.
Помнік беларускай літаратуры ХІХ ст.
Тарас на Парнасе | |
Жанр: | паэма |
---|---|
Аўтар: | Канстанцін Вераніцын |
Мова арыгіналу: | беларуская |
Публікацыя: | 16 траўня 1889 |
Электронная вэрсія |
Паэма напісаная чатырохрадковымі катрэнамі зь перакрыжаванай рыфмоўкай abab, дзе a — жаночыя рыфмы і b — мужчынскія. Завяршаецца паэма катрэнам з аднымі парнымі мужчынскімі рыфмамі.
Сюжэт твора — прыгоды палесаўніка Тараса, які, выправіўся ў пушчу, а трапіў на Парнас — месца, дзе жылі багі і паэты. Вобразы старажытных багоў і герояў у паэме зьніжаны, аўтар скептычна ставіцца да эстэтыкі клясыцызму. 3 сымпатыяй і майстэрствам створаны вобраз Тараса — адзін зь першых рэалістычных вобразаў чалавека з народа ў беларускай літаратуры. У паэме даецца яскравая, напоўненая мноствам рэаліяў карціна побыту беларускіх сялянаў. Сатырычныя выпады скіраваныя супраць псэўданароднай эстэтыкі, славянафільскай ідэалізацыі патрыярхальнага побыту, сэнтымэнталізму. Паэма сьцьвярджала неўміручасьць народа, яго таленавітасьць і жыцьцялюбства.
У аснове мовы твора ўсходнебеларускія гаворкі, якімі аўтар віртуозна валодае. Адчуваецца шчыльная сувязь з фальклёрам і народным гумарыстычным апавяданьнем.
Вобраз Тараса падаецца ў разьвіцьці як праз аўтарскія характарыстыкі ў пачатку і канцы паэмы, так і праз апавяданьне самога героя.
Спачатку адзначаецца рахманасьць, цьвярозасьць, цягавітасьць героя, згадваецца пра прызнаньне яго высокіх станоўчых якасьцяў з боку пана, пані і брахлівага войта. Пасьля ж усяго перажытага падчас парнаскіх прыгодаў перад чытачом паўстае ўжо ня той ранейшы служка сваіх гаспадароў, як на пачатку твора.
З тых пор Тарас ужо ня ходзіць
Так рана дужа па барам
А цераз тое і ня шкодзіць
Бервеньня красьці ён варам— Тарас на Парнасе, 311—314
Тарас — цудоўны апавядальнік. У паэме выдатна перададзеная артыстычная манэра народнага аповеду — зь яго канкрэтнасьцю, прадметнасьцю, экспрэсіяй, шматлікімі гукапераймальнымі словамі і выклічнікамі. За слоўнай плыньню бачацца адпаведныя жэстыкуляцыі і міміка, пэўны сцэнічны вобраз:
Іду сабе я панямногу,
Але й на пень троху прысеў,
Аж разам: лоп!-лоп!-лоп! цераз дарогу,
Здаецца, цецярук зьляцеў.— Тарас на Парнасе, 25—28
Прастадушны Тарас знае сабе цану і ведае, што ён зусім ня горшы за іншых вяскоўцаў, і ў той жа час ня строіць зь сябе нейкага бязгрэшнага героя, але як і належыць бываламу палесаўніку-паляўнічаму, Тарас ня супраць часам нешта прыбавіць, прыхарошыць сытуацыю на сваю карысьць.
Хоць не пужлівы я дзяціна,
Але затросься, як асіна,
Зу́бам быць цюцька ляпачу.— Тарас на Парнасе, 33—35
Палесаўнік Тарас цікава і артыстычна перадае ня толькі выключна падзейныя паляўнічыя прыгоды. Зусім ня чужое яму і непасрэднае захапленьне красой прыроды, навакольнага сьвету, ён жывы, душэўны, эмацыянальны чалавек:
Ахвоці мне! Як там прыгожа!..
Ну быццам хто намаляваў:
Чырвоны краскі, мак і рожа,
Як бы шырынку хто паслаў.
І птушкі ёсьць там дужа стройны —
Пяюць палепшай салаўя.
Ай-е… авохці мне… авой-е!..
Куды ж гэта патрапіў я?..— Тарас на Парнасе, 54—61
Гэтак жа натуральна, нязмушана і дасьціпна Тарас дае ацэнку ўсяму ўбачанаму і пачутаму ім на Парнасе і на падыходах да знакамітай гары. Перад чытачом паўстае чалавек прыметлівы, па-народнаму ашчадны і далікатны. Парадкам прагаладаўшыся за цэлы дзень блуканьняў і прыгодаў, Тарас ня просіць багоў яго накарміць (гэта немагчыма для яго гонару, для яго народных уяўленьняў пра прыстойнасьць), ён толькі вельмі далікатна намякае:
Ці не была б, паночак, ласка
Адсюль дамоў мяне адвесьць?
Хадзіўшы па гарэ Парнаскай,
Мне дужа захацелась есьць.— Тарас на Парнасе, 287—290
Аўтарства «Тараса на Парнасе» прыпісвалі Вінцэнту Дуніна-Марцінкевічу і Арцёму Вярыгі-Дарэўскаму, творчая манэра якіх адрозьніваецца ад манэры аўтара паэмы. Меркавалася, што паэма была напісаная Вікенціям Равінскім, зь якім зьвязваецца і аўтарства паэмы «Энэіда навыварат», або беглым дзекабрыстам, які жыў у Клімавіцкім павеце на Магілёўшчыне пад імем Яўхіма Крупенькі.
Пэрспэктывы для дасьледчыкаў адкрыў сьпіс паэмы з паметкай: «К. Вераніцын, 15.4.1855, Гарадок». К. Вераніцын (1834—1904) вучыўся ў Віцебскай гімназіі, Пецярбурскай мэдыка-хірургічнай акадэміі і Горы-Горацкім інстытуце. Магчыма, у напісаньні паэмы ўдзельнічаў яго гімназійны сябар Я. Вуль.
Паэма адыграла вялікую ролю ў станаўленьні беларускай літаратурнай мовы, разьвіцьці беларускай літаратуры.
Беларускі мовазнавец Ю. Пацюпа ўказвае на тое, што прыняты ў школьнай практыцы тэкст паэмы зьмяшчае русізм «палясоўшчык» (суфіксы -чык, -шчык гістарычна не ўласьцівыя для беларускага словаўтварэньня)
|
|
На сёньняшні дзень паэма «Тарас на Парнасе» перакладзеная на паўдзясятка замежных моваў.
На ўкраінскай мове існуе тры пераклады (А. Танюка, А. Шаўчэнкі, В. Стралко), па два пераклады на ангельскай (Ўолтэр Мэй, Вера Рыч) і расейскай (М. Лазінскага і М. Ісакоўскага) мовах. «Тарас на Парнасе» перакладзены на нямецкую мову беларускім паэтам і перакладчыкам Уладзімерам Папковічам, на гішпанскую К. Шэрманам, на баўгарскую мову Н. Вылчава.
Мова перакладу | Дата першага выданьня | Перакладач(ы) | Колькасьць поўных перакладаў |
---|---|---|---|
ангельская | 1993 | Вера Рыч, Ўолтэр Мэй | 2 |
расейская | — | Міхаіл Лазінскі, Міхаіл Ісакоўскі, М. Астрагоскі (не апублікаваны) | 2 |
нямецкая | — | Уладзімер Папковіч | 1 |
гішпанская | — | Карлас Шэрман | 1 |
баўгарская | — | Найдан Вылчаў | 1 |
украінская | — | Васілій Шчурат, Валеры Стралко (часткова) | 1 |
Вікікрыніцы зьмяшчаюць арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы артыкула: |
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Тарас на Парнасе, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.