Азэрбайджанскі Альфабэт

Ен прыйшоў на замену ранейшым кірыліцы й арабіцы.

Іранскія азэрбайджанцы дагэтуль карыстаюцца арабіцай, аднак пісьмовасьць неўпарадкаваная, і таму існуюць розныя правапісы азэрбайджанскае мовы. У Расеі выкарыстоўваецца кірылічны альфабэт.

Спробы перайсьці з арабскага пісьма на лацінку рабіліся яшчэ ў XIX стагодзьдзі такімі інтэлектуаламі, як Мірзою Фаталі Ахундавам або Мамадам ага Шахтахтынскім. За савецкім часам, у 1926 року, на Першым цюркалягічным кангрэсе ў Баку было прынятае рашэньне пра рэформу азэрбайджанскага правапісу з мэтаю адаліць яго ад азэрбайджанцаў, што пражывалі ў Іране. У 1929 року быў распрацаваны альфабэт на аснове агульнацюрскага. У 1939 на загад Сталіна лацінскі альфабэт быў зьменены на кірылічны.

Пасьля распаду СССР і аднаўленьня незалежнасьці Азэрбайджану адным зь першых законаў дзяржавы стаў пераход на лацінскую пісьмовасьць, якая адрозьніваецца ад ужыванай за савецкім часам.

• Стары лацінскі альфабэт, ужываны ў 1929—1939 роках:
  Aa, Bʙ, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, Ii, Ьь, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Ɵɵ, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Vv, Xx, Yy, Zz, Ƶƶ
• Першы варыянт кірілычнага альфабэту (1939—1958):
  Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Цц, Чч, Ҹҹ, Шш, Ыы, Ээ, Юю, Яя, ʼ (апостраф)
• Спрошчаная вэрсія крілычнага альфабэту (1958—1991):
  Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Ыы, Јј, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Чч, Ҹҹ, Шш, ʼ (апостраф)
• Першы варыянт сучаснага лацінскага альфабэту (1991—1992):
  Aa, Ää, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz
• Сучасны варыянт (з 1992):
  Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

Азэрбайджанскі альфабэт адрозьніваецца ад турэцкага толькі літарамі Әə, Xx і Qq для перадачы гукаў, якія не існуюць у тэрацкай мове. У адрозьненьне ад гістарычнага лацінскага альфабэту, замест Ƣƣ цяпер у азэрбайджанскай пісьмовасьці ўжываецца літара Ğğ (у кірыліцы ёй адпавядала Ғғ); замест Ьь уведзеная бяскропкавая Iı (як у турэцкай мове); замест гістарычнай Ii ўведзеная кропкавая İi (як у турэцкай мове); замест Ƶƶ уведзеная Jj; замест Ɵɵ — Öö; замест Үy — Üü; замест Jj — Yy.

Дзеля параўнаньня прыведзены тэкст гімну Азэрбайджану рознымі альфабэтамі.

Літары арабскага, лацінскага і кірылічнага альфабэтаў разьмяшчаліся ў рознай пасьлядоўнасьці. У пададзенай табліцы літары прыведзеныя ў парадку, у якім яны ідуць у сучасным азэрбайджанскім альфабэце:

1 — у пачатку слова і пасьля галосных

Пэрсыдзка-азэрбайджанскі альфабэт мае таксама літару ڭ, якая першапачаткова азначала гук [ŋ], які пасьля зьліўся з [n]. У старым лацінскім альфабэце ў Азэрбайджане дзеля перадачы гэтага гуку ўжывалася літара Ꞑꞑ, скасаваная ў 1938 року.

Да 1951 року ў кірылічным альфабэце выкарыстоўвалася дадаткова літара Цц, якая перадае гук [ts] у запазычаных словах. Цяпер у азэрбайджанскай мове гэты гук ператвараецца ў [s].

• Hatcher, Lynley. Script change in Azerbaijan: acts of identity  (анг.) // International Journal of the Sociology of Language. — 2008. — В. 192. — С. 105—116. — ISSN 0165-2516. — DOI:10.1515/IJSL.2008.038

• Азэрбайджанскае вымаўленьне
• Рэформы азэрбайджанскага альфабэту