ZX Spectrum — 8-разрадны дамашні кампутар, створаны ангельскай кампаніяй Sinclair Research на аснове мікрапрацэсару Z80 фірмы «Zilog».
У працэсе распрацоўкі кампутар называўся «ZX81 Colour» і «ZX82», назва «ZX Spectrum» мела падкрэсьліць адно з галоўных адрозьненьняў ад ягонага папярэдніка ZX81 — каляровае адлюстраваньне. Прыхільнікі гэтага кампутара часта называюць яго «Спэкі» (анг. Speccy).
ZX Spectrum | |
Тып | хатні кампутар |
---|---|
Распрацоўнік | Sinclair Research Ltd |
Вытворца | Timex Corporation |
Пакаленьне | 8-разрадны |
Дата выхаду | 23 красавіка 1982 |
Сканчэньне падтрымкі | 1992 |
Прададзена | 5 млн |
Апэрацыйная сыстэма | Sinclair BASIC |
Цэнтральны працэсар | Z80 @ 3,5 МГц |
Аб’ём памяці | 16 КБ / 48 КБ / 128 КБ |
Зьменны носьбіт | аўдыёкасэта, дыскета |
Папярэднік | ZX81 |
Наступнік | QL |
ZX Spectrum у Вікісховішчы |
На пачатку 1980-х «ZX Spectrum» быў адным з найпапулярнейшых кампутараў у Эўропе, а ягоныя шматлікія клоны на пачатку 1990-х займелі шырокі распаўсюд на тэрыторыі былога СССР/СНД. Дзякуючы невысокаму кошту за першыя 17 месяцаў было прададзена больш за мільён гэтых машынаў. Нізкі кошт быў абумоўлены шэрагам фактараў: выкарыстаньнем тэхналёгіі ULA (Uncommitted Logic Array), з дапамогаю якой большая частка схемы зьмяшчалася ў адным чыпе; нізкімі тэхнічнымі і карыстальніцкімі характарыстыкамі ў параўнаньні з больш дарагімі кампутарамі; выкарыстаньнем бытавога тэлевізара ў якасьці манітору і магнітафону ў якасьці зьнешняга накапляльніка.
У 1980-х асноўным канкурэнтам ZX Spectrum на эўрапейскім рынку быў Commodore 64. Іншымі значнымі супернікамі былі 8-бітныя Atari, BBC Micro, Amstrad CPC і ў некаторых краінах MSX.
«Sinclair ZX Spectrum» быў прэзэнтаваны ў красавіку 1982 году ў двух варыянтах — з 16 і 48 КБ апэратыўнай памяці.
«ZX Spectrum 48» меў 16 КБ ПЧД, куды быў прашыты дыялект мовы праграмаваньня BASIC, гэтак званы Sinclair BASIC. Гэтая ж праграма ПЧД забясьпечвала базавы ўвод-вывад і карыстальніцкі інтэрфэйс. Сыстэмнымі працэдурамі (напрыклад, друкам на экран) можна было скарыстацца з машыннага коду, выклікаўшы іх па абсалютных адрэсах. Архітэктары кампутара прынялі палітыку не зьмяняць праграму ПЧД, нягледзячы на наяўнасьць у ёй памылак. Разьмяшчэньне такой «апэрацыйнае сыстэмы» і мовы праграмаваньня ў пастаяннай памяці забясьпечвала перазагрузку кампутара за некалькі сэкундаў, улучна з тэставаньнем ПАД і, што істотна, зьмяншала памер праграмаў (праграмоўца мог выкарыстоўваць «стандартныя» працэдуры ПЧД, не выдаткоўваючы даступную апэратыўную памяць і не губляючы пры гэтым сумяшчальнасьць).
Першая мадэль «ZX Spectrum» мела недарагую ў вырабе клявіятуру, якая складалася з 40 гумовых клявішаў. Ейнай характэрнай адметнасьцю была шматфункцыянальнасьць: альфабэтна-лічбавыя клявішы мелі да сямі значэньняў у розных рэжымах. Пры гэтым рэжым уводу адлюстроўваўся з дапамогаю курсору. Такімі рэжымамі былі:
Рэжым пераключаўся як аўтаматычна, так і з дапамогаю кіраўнічых клявішаў Caps Shift і Symbol Shift. Напрыклад, у пачатку набору BASIC чакае нумар радку або каманду, таму курсор знаходзіцца ў рэжыме K. Аднаразовае націсканьне клявішы G у гэтым рэжыме спрычыніць аўтаматычны ўвод апэратара GO TO
. Пасьля гэтага курсор пераходзіць у рэжым L і дазваляе набіраць лік, імя зьменнай альбо матэматычны выраз (у тым ліку з дапамогаю рэжыму Е). Пазьнейшыя мадэлі (пачынаючы ад ZX Spectrum 128) дазвалялі ў якасьці альтэрнатывы набіраць каманды мовы па літарах.
Ня менш характэрным быў адзіны графічны рэжым кампутара пры адсутнасьці тэкставага. Колеры (8 колераў і два ўзроўні яркасьці плюс атрыбут мігценьня) і ўласна графіка захоўваліся ў розных месцах памяці. Пры гэтым, хоць графічнае разьдзяленьне складала 256×192 пунктаў, колеравыя атрыбуты задаваліся па знакамесцах. Кожнае знакамесца памерам 8×8 піксэлаў магло мець толькі два прыпісныя яму колеры (гэтак званыя колеры «атраманту» і «паперы» ў Sinclair BASIC) і па адным атрыбуце яркасьці і мігценьня. Такім чынам, вобласьць 8×8 піксэлаў кадавалася 9 байтамі ПАД (8 байтаў — пабітавы малюнак, 1 байт — атрыбуты колеру: 3 біты — колер знаку, 3 біты — колер фону, 1 біт яркасьці і 1 біт мігценьня знакамесца). Такая арганізацыя выклікала пэўныя праблемы пры стварэньні кампутарнае графікі. Зь іншага боку, малы аб’ём экраннае памяці (каля 7 КБ) дазваляў хутчэй перамалёўваць экран і павялічыць дзелю ПАД для выкарыстаньня «ўласна праграмай», што было істотным для кампутарных гульняў. Акрамя таго, асаблівая арганізацыя графічнага рэжыму дазваляла значна аптымізаваць вывад тэксту пры адсутнасьці тэкставага рэжыму.
Першыя мадэлі ZX Spectrum мелі аднабітны выхад гуку праз убудаваны дынамік. Прайграваньне музыкі, асабліва шматгалоснае, патрабавала выкарыстаньня амаль усяго часу працэсару, бо гук цалкам генэраваўся праграмна. У мадэлі ZX Spectrum 128 была дададзеная мікрасхема гукагенэратару AY-3-8912, што дазваляла прайграваць трохканальны гук без вялікіх выдаткаў працэсарнага часу. Падключэньне гэтае мікрасхемы было магчымае і для мадэляў з аб’ёмам памяці 48 КБ.
Арыгінальныя мадэлі «ZX Spectrum», выпушчаныя «Sinclair Research»:
Апаратную частку ZX Spectrum 16K/48K распрацаваў Рычард Альтвасэр з «Sinclair Research», корпус машыны быў створаны прамысловым дызайнэрам Рыкам Дыкінсанам. Праграмнае забесьпячэньне для новага кампутара распрацаваў Стыў Вікерс па кантракце з кампаніяй «Nine Tiles Ltd», у якой быў створаны «Sinclair BASIC». Мадэль мела гумовыя клявішы, мініятурны корпус і характэрны лягатып у выглядзе спэктру. Кампутар быў выпушчаны на рынак у 1982 року па кошце ў 125 фунтаў за мадэль з 16 КБ ПАД і 175 фунтаў — за мадэль з 48 КБ; гэтыя цэны пазьней былі зьніжаныя да £99,95 і £129,95 адпаведна. Уласьнікі мадэлі з 16 КБ памяці маглі набыць абнаўленьне на 32 КБ; для абнаўленьня карыстальнікі маглі даслаць свой «Spectrum» у «Sinclair Research» па пошце. Староньнія фірмы таксама прапаноўвалі ПАД-модуль на 32 КБ, які падключаўся ў порт пашырэньня.
З чэрвеня 1984 року распрацоўнікі рыхтавалі ZX Spectrum+, які выйшаў у кастрычніку таго ж року. Гэта быў «Spectrum» з 48 КБ ПАД, абноўленым корпусам і клявіятурай; на корпусе зьявілася кнопка скіду. Даволі хутка новая мадэль стала прадавацца ўдвая лепей за папярэднюю; тым ня меней, некаторыя прадаўцы паведамлялі пра высокі адсотак паломак.
«Sinclair Research» распрацоўвала ZX Spectrum 128 супольна са сваім гішпанскім дыстрыб’ютарам «Investrónica». «Investrónica» дапамогла адаптаваць «ZX Spectrum+» да гішпанскага рынку пасьля таго, як гішпанскі ўрад абклаў асобным падаткам усе кампутары з памяцьцю 64 КБ і меней, якія не падтрымліваюць гішпанскую мову. Новая мадэль зьмяшчала 128 КБ ПАД, трохканальны гук праз AY-3-8912, сумяшчальнасьць зь MIDI, порт RS-232, RGB-выхад на манітор, а таксама 32 КБ ПЧД з палепшаным Бэйсік-рэдактарам. Машына была ўпершыню прэзэнтаваная і выпушчаная ў продаж у верасьні 1985 року ў Гішпаніі. У Вялікабрытаніі пачатак продажу быў адкладзены да лютага 1986 з-за вялікае колькасьці нераспрададзеных «Spectrum+»; пачатковы кошт «ZX Spectrum 128» быў устаноўлены ў £179,95.
Працэсар Z80 мае 16-разрадную шыну адрасу, таму можа адрасаваць наўпрост толькі 64 КБ памяці. Дзеля доступу да дадатковых 80 КБ ПАД ужывалася тэхніка пераключэньня банкаў памяці, такім чынам апэратыўная памяць была дасяжная ў выглядзе васьмі старонак, падключаных у верхнюю частку адраснае прасторы. Падобным чынам выконвалася пераключэньне між новымі 16 КБ ПЧД і арыгінальнымі 16 КБ ПЧД у ніжняй частцы адраснае прасторы.
Дзеля выкарыстаньня новых гукавых магчымасьцяў у «Sinclair BASIC» зьявілася інструкцыя PLAY
, дзеля пераключэньня ў рэжым «Spectrum 48K» — SPECTRUM
. Новыя інструкцыі занялі месца двух існуючых «сымбалеў, вызначаных карыстальнікам», што выклікала праблемы сумяшчальнасьці з некаторымі старымі BASIC-праграмамі.
Мадэлі «ZX Spectrum», выпушчаныя кампаніяй «Amstrad» пасьля перадачы правоў на ўсю лінейку машынаў:
У 1986 року, неўзабаве пасьля набыцьця брэнду «Sinclair» і правоў на ўсю лінейку «Spectrum», кампанія «Amstrad» выпусьціла ZX Spectrum +2. Машына мела шэры корпус са спружыннай клявіятурай, двума партамі джойстыкаў, а таксама ўбудаваным касэтным магнітафонам, менаваным «Datacorder» (як у «Amstrad CPC 464»), аднак у астатнім машына была цалкам ідэнтычная «ZX Spectrum 128». Цана вытворчасьці была зьніжаная, у выніку чаго раздробавыя цэны зьнізіліся да £139-£149.
Новая клявіятура ня мела надпісаў з ключавымі словамі BASIC, за выняткам LOAD
, CODE
і RUN
, якія былі патрэбныя для запуску праграмаў. Аднак гэта не зьяўлялася вялікай праблемай, паколькі ў «+2» прысутнічала сыстэма мэню, падобнага да «ZX Spectrum 128», дзе можна было пераключацца між старым BASIC 48K і BASIC 128K з наборам ключавых словаў палітарна.
ZX Spectrum +3 выглядаў падобна да мадэлі «+2», аднак замест магнітафону меў прывад 3-цалявых гнуткіх дыскаў (як у «Amstrad CPC 6128»); корпус был чорнага колеру. Мадэль была выпушчаная ў 1987 року з пачатковым коштам у £249, які пазьней упаў да £199. Гэта быў першы «Spectrum», здольны запускаць апэрацыйную сыстэму CP/M без дадатковага абсталяваньня.
У 1983 року Мартын Брэнэн распрацоўваў у Sinclair Research гульнявую прыстаўку LC3 (Low Cost Colour Computer), рэалізаваную ўсяго на дзьвюх мікрасхемах, з гульнямі на катрыджах. Стыў Бэры распрацоўваў для LC3 шматзадачную апэрацыйную сыстэму з аконным графічным інтэрфэйсам. Пасьля перанакіраваньня высілкаў на Sinclair QL праект быў спынены ў лістападзе 1983.
У сярэдзіне 1980-х Sinclair Research распрацоўвала праект Loki ў якасьці нашмат таньнейшага (каля £200) канкурэнта кампутара Amiga. Плянавалася, што Loki будзе працаваць на Z80H з частасьцю 7 МГц і мець ня меней як 128 КБ ПАД. Для гуку і відэа выкарыстоўваліся дзьве спэцыялізаваныя мікрасхемы. Праект быў зачынены ў 1986 року пасьля ўгоды з Amstrad.
«Sinclair» ліцэнзавала «Spectrum» амэрыканскай кампаніі «Timex». Яе мадэлі, пароджаныя ад «Spectrum»:
Напрыканцы 1989 году ў Вялікабрытаніі кампанія «Miles Gordon Technology» (вытворца пэрыфэрыі) выпусьціла кампутар «SAM Coupé» ў якасьці патэнцыйнага спадчыньніка «Spectrum», сумяшчальную зь ім. Аднак на той час ужо выйшлі на рынак «Commodore Amiga» і «Atari ST».
Дзякуючы таніне і прастэчы канструкцыі шырокі распаўсюд займелі «неафіцыйныя» клёны «Spectrum» на тэрыторыі былога СССР адразу пасьля падзеньня «жалезнае заслоны». Дзясяткі варыянтаў кампутара выпускаліся на прадпрыемствах і зьбіраліся радыёаматарамі. Неліцэнзійныя клёны выпускаліся таксама ў Польшчы, Усходняй Нямеччыне, Румыніі, Чэхаславаччыне, Аргентыне, Бразыліі і шэрагу іншых краін.
ZX Spectrum — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article ZX Spectrum, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.